توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت محمدبن حسن طوسی دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت محمدبن حسن طوسی،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت محمدبن حسن طوسی :

محمد بن حسن طوسی

محمد‌ بن حسن‌ بن علی، ملقّب به شیخ الطائفه، کنیه‌اش ابوجعفر، فقیه، محدّث و متکلم امامی قرن پنجم بود.

فهرست مندرجات

۱ – پیشینه
۲ – مقام و موقعیت شیخ طوسی
۲.۱ – خصوصیات وی
۳ – عهده‌داری زعامت شیعیان
۴ – مشایخ و استادان
۴.۱ – مشایخ وی در حدیث
۴.۲ – مشایخ وی پیش از عزیمت به بغداد
۴.۳ – استادان و مشایخ طوسی در بغداد
۴.۳.۱ – تاریخ سماع یا روایت وی از برخی از مشایخ در بغداد
۴.۴ – اساتید سنی‌مذهب وی
۵ – جایگاه علمی و آرا
۶ – شاگردان شیخ طوسی
۷ – آثار
۷.۱ – آثار وی در تفسیر قرآن
۷.۲ – آثار حدیثی
۷.۳ – آثار وی در کلام
۷.۴ – اثر فقهی فتوایی
۷.۵ – آثار فقهی استدلالی
۷.۶ – اثر وی در فقه مقایسه‌ای
۷.۷ – آثار وی در اصول فقه
۷.۸ – آثار رجالی
۷.۹ – اثری در کتاب‌شناسی
۷.۱۰ – آثار وی در ادعیه
۷.۱۱ – آثار تاریخی شیخ طوسی
۷.۱۲ – آثار وی در علوم متفرقه
۷.۱۳ – نوشته بحرالعلوم درباره آثار شیخ طوسی
۸ – نوشت علامه حلی درباره عظمت شیخ طوسی
۹ – شیخ طوسی تدوین کننده و تلفیق کننده آراء
۱۰ – انتقادات وارد شده بر شیخ
۱۱ – وفات
۱۲ – همایشی بین المللی به مناسبت هزارمین سال ولادت شیخ طوسی
۱۳ – فهرست منابع
۱۴ – پانویس
۱۵ – منابع

پیشینه

طوسی

[۱] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۴۷، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

نام و نسب خود را به همین گونه، و نجاشی

[۲] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

نیز نام و نسب و کنی وی را به همین صورت درج ‌کرده است. وی در رمضان سال ۳۸۵ در طوس به دنیا آمد.

[۳] حسن‌ بن یوسف علامه حلی، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج۱، ص‌۲۴۹، مشهد ۱۴۱۲.

[۴] یوسف‌ بن احمد بحرانی، الحدائق الناضره، ج۱، ص‌۵۹۳، قم ۱۳۶۳ش.

از اوایل زندگی او چیزی نمی‌دانیم. وی در سال ۴۰۸ وارد بغداد شد.

[۵] محمد‌ بن حسن طوسی، الغیبه، ص‌۳۵۸، چاپ عبادالله طهرانی و علی احمد ناصح، قم ۱۴۱۱.

[۶] حسن‌ بن یوسف علامه حلی، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج۱، ص‌۲۴۹، مشهد ۱۴۱۲.

[۷] ابن‌داود حلی، کتاب الرجال، ج۱، ص‌۳۰۶، چاپ سید کاظم موسوی میاموی، تهران ۱۳۴۲ش.

به احتمال بسیار تا ۲۳ سالگی، یعنی تا سال ۴۰۸ که به بغداد رفت، در طوس نزد دانشمندان آن‌جا به کسب علم مشغول بوده است.

[۸] سیدحسین مدرسی طباطبایی، درآمدی بر فقه شیعه، ج۱، ص‌۳۷۷_۳۷۹، ترجم محمدآصف فکرت، مشهد ۱۳۶۸ش.

او از شاگردان شیخ مفید و سید مرتضی (رحمه الله) بود و بعدها به درجه استادی رسید و در رأس مکتب تشیع در قرن پنجم هجری قرار گرفت و دوازده سال در بغداد، پس از وفات سید، کرسی درس استاد را به خوبی اداره نمود و شهرتی عظیم پیدا کرد؛ مخصوصاً هنگامی که به امر خلیفه عباسی، کرسی تدریس علم کلام در جهان اسلام به او واگذار شد. مکتب شیخ، مکمل مکتب مفید و سید مرتضی بود. شیخ الطائفه در تمام فنون فقهی، اصولی، کلامی، تفسیری، حدیثی و رجالی مهارت داشت. در سجایای اخلاقی و فضایل معنوی یکتا بود. آرای او متکی به دلایل عقلی و نقلی مستفاد از ادله فقهی است. شیخ طوسی مدت چهل سال در بغداد اقامت داشت؛ ولی به علت حوادث ناگواری که بین امرا و صاحبان مذاهب مختلف، پس از دیالمه و آل بویه، در اوایل سلطنت طغرل سلجوقی روی داد و منجر به آتش کشیده شدن کتابخانه‌های بغداد و همچنین سوخته شدن محله شیعه نشین کرخ و خانه شیخ طوسی گردید، وی ناگزیر در سال ۴۴۸ ق از بغداد مهاجرت کرد و تا آخر عمر در شهر نجف اشرف اقامت گزید. با ورود او تدریجاً حوزه هزار ساله نجف پی ریزی شد. وی در همین شهر چشم از جهان فرو بست.

مقام و موقعیت شیخ طوسی

با ورود به بغداد، در حلق درس شیخ مفید حاضر شد

[۹] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

[۱۰] حسن‌ بن یوسف علامه حلی، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج۱، ص۲۴۹، مشهد ۱۴۱۲.

و تا هنگام مرگ مفید در ۴۱۳،

[۱۱] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۴۵، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

چهار یا پنج ‌سال نزد او شاگردی کرد و بیش‌تر کتاب‌هایش را نزد او استماع نمود.

[۱۲] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۴۶_۴۴۷، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

در همین دوره، طوسی تألیف کتاب تهذیب الاحکام را که شرح المقنعه شیخ مفید است

[۱۳] محمد‌ بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج‌۱، ص‌۳، چاپ سید حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰.

آغاز کرد.

[۱۴] محمد‌ بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج‌۱، ص‌۳، چاپ سید حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰.

به گفت سلیقی، طوسی نخست قائل به وعید بود، اما بعد از آن برگشت.

[۱۵] حسن‌ بن یوسف علامه حلی، خلاصه الاقوال فی معرفه الرجال، ج۱، ص‌۲۵۰، چاپ جواد قیومی، قم ۱۴۱۷.

به نوشت ذهبی،

[۱۶] شمس‌الدین محمد‌ بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج‌۱۰، ص‌۱۲۲، چاپ بشار عواد معروف، بیروت۱۴۲۴/۲۰۰۳.

شیخ در بغداد، نخست به فقه شافعی شهرت یافت و پس از مجالست و شاگردی شیخ مفید به شیعه گرایش یافت. پس از مفید، در حلق شاگردان سید مرتضی (متوفی ۴۳۶) حاضر شد. طوسی تا پایان عمر سید مرتضی در سال ۴۳۶،

[۱۷] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۲۹۰، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

به مدت ۲۳ سال، همراه وی بود و بیش‌تر آثارش را بارها بر او خواند یا نزد او شنید.

[۱۸] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۲۹۰، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۹] محمد‌ بن حسن طوسی، الرجال، ج۱، ص‌۴۳۴، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.

گفته شده که سید مرتضی بیش از دیگر شاگردانش به او عنایت داشت و ماهانه دوازده دینار مقرری برای او تعیین کرد.

[۲۰] آقابزرگ طهرانی، مقدم التبیان، ج‌۱، ص‌۴.

وی در حیات شریف مرتضی تلخیص‌الشافی را تألیف کرد که خلاصه‌ای است از الشافی فی الامامه سید مرتضی.

[۲۱] محمد‌ بن حسن طوسی، تلخیص‌الشافی، ج‌۱، ص‌۶۱، چاپ سید حسین بحرالعلوم، قم ۱۳۹۴.

[۲۲] محمد‌ بن حسن طوسی، تلخیص‌الشافی، ج۱، ص۱۰۶، چاپ سید حسین بحرالعلوم، قم ۱۳۹۴.

تألیف الفهرست و الرجال را نیز در زمان حیات سید مرتضی آغاز کرد، زیرا در بخش‌هایی از شرح حال سید مرتضی، با تعبیراتی از وی یاد کرده که گویای زنده بودن اوست.

[۲۳] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص۲۸۸، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۲۴] محمد‌ بن حسن طوسی، الرجال، ج۱، ص‌۴۳۴، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.

شیخ مفید که استاد شیخ طوسی است، نخستین شخصیت علمی در شیعه است که علم کلام را تنظیم و تبویب نمود و آن را به عظمت و اعتبار خود رسانید شیخ ‌طوسی نیز اکثر کتب خود را در علم اصول و عقاید با بیانات کلامی درآمیخته است این کار شیخ به علمای دیگر نیز جرات داد که تفسیر قرآن را با مشرب‌های عقیدتی و فکری گوناگونی عرضه بدارند بدین ترتیب پس از شیخ، تـفـاسـیـری بـا مـشـرب‌های فلسفی و عرفانی و علمی به وجود آمد که تاثیر مهمی در تغییر افکار مسلمین باقی گذاشت.

خصوصیات وی

یـکـی دیـگـر از تاثیرات و ابتکارات شیخ طوسی، استفاده از احادیث اهل سنت و استنتاج از مسائل کلامی آنان می‌باشد این استفاده باعث ورود فرهنگ اهل سنت در کتب شیعه و انتقال آرا شیعه به دیـگـران بود تفاسیر مهمی چون مجمع البیان و تفسیر ابو الفتوح رازی نیز از این تاثیر فرهنگی در امان نمانده و یک سری مسائلی را که مورد اختلاف و یا انکار شیعیان می‌باشد، در متن خود آوردند کـه اخـیـرا عـالـم وارسـته و مجاهد، علامه مرتضی عسکری با تحقیقات سی ساله خود ریشه این کجروی‌ها را یافته و آن‌ها را افشا نمود که تحقیقات ایشان در جای خود ارزشمند می‌باشد.

[۲۵] یادنامه هزاره شیخ طوسی، تالیف علی دوانی، مقدمه .

از خـصـوصـیات دیگر شیخ طوسی آن است که تا مدت طولانی فقهای شیعه را تحت تاثیر آرا خود قرار داد، به طوری که هیچ یک از فقها جرات نیافتند که در برابر آرا فقهی شیخ، نظریات خود را ابراز نـمـایـنـد الـبـتـه ایـن مـسائل باعث رکود تکامل فقهی در برهه‌ای از زمان گردید، ولی بعدها با درخششی که برخی از فقها از نسل آن بزرگ فقیه نمودند، این سد شکسته گردید و آرا و نظریات فـقـهی جدید در عرصه زندگی مسلمانان طلوع و تجلی نمود و افکار و آرا جدید فقهی در عرصه زنـدگـی مردم تابش نمود و این یک حادثه تاریخی درک موقعیت شیخ طوسی را برای ما تسهیل مـی‌نماید در درک عظمت وی کافی است در نظر داشته باشیم که تا سال‌ها بعد از وی با وجود انبوه دانـشمندان شیعه، هیچ عالمی توفیق نیافت که شخصیت علمی و موقعیت او را تحت الشعاع خود قرار دهد در علوم کلامی و فلسفی و معقول و منقول، تا ظهور خواجه نصیر الدین طوسی (متوفی ۶۷۲) و علامه حسن بن یوسف مطهر حلی (متوفی ۷۲۶)، هیچ کس یارای برابری با عقاید کـلامـی وی را نـداشـت در تفسیر قرآن تا پیش از مجمع البیان امین الاسلام طبرسی (متوفی ۵۴۸) هـیـچ کـتاب تفسیری همتای التبیان او وجود نداشته است مجمع البیان نیز همچنانکه مؤلفش گوید، از دریای بی کران معارف تبیان اقتباس نموده و خوشه هایی چیده است. در فقه و اصول نیز تمام فقهای بعد از او، ناقل فتاوای وی بوده اند و به احترام فقاهت و دانش او از خـود رای و نـظـری ابـراز نـمـی داشتند تا اینکه محمد بن ادریس حلی (متوفی ۵۹۸) برخاست و اجتهاد و مکتب فقهی شیعه را با جرات و تهور خاصی ازحالت رکود موجود و وضع یکنواخت بیرون آورد.

عهده‌داری زعامت شیعیان

پس از سید مرتضی ، زعامت شیعیان به شیخ طوسی رسید. وی ۴۱ سال در بغداد زیست و به تألیف و تدریس و تربیت شاگردان پرداخت. او در محل شیعه‌نشین کرخ در بغداد سکونت داشت.

[۲۶] شمس‌الدین محمد‌ بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج‌۱۰، ص‌۱۲۲، چاپ بشار عواد معروف، بیروت۱۴۲۴/۲۰۰۳.

در بغداد، کتاب‌های طوسی را بارها به آتش کشیدند.

[۲۷] شمس‌الدین محمد‌ بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج‌۱۰، ص‌۱۲۲، چاپ بشار عواد معروف، بیروت۱۴۲۴/۲۰۰۳.

[۲۸] ابن‌حجر عسقلانی، لسان‌المیزان، ج‌۵، ص‌۱۳۵، بیروت ۱۹۷۱م.

همچنین ‌بنا بر بعضی گزارش‌ها، طوسی گاه از ترس غوغای عوام و به سبب عقاید شیعی مخفی می‌شد.

[۲۹] ابن‌حجر عسقلانی، لسان‌المیزان، ج‌۵، ص‌۱۳۵، بیروت ۱۹۷۱م.

در سال ۴۴۸، که بساسیری برضد خلیفه قیام کرد و با آمدن سلجوقیان به بغداد در حمایت از خلیفه و سرکوب شیعیان، شیخ طوسی به نجف هجرت کرد. خان او را ویران کردند و کتابخانه و کرسی و منبر تدریس او را به آتش کشیدند.

[۳۰] ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ج‌۱۲، ص‌۱۱۹، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸.

[۳۱] ابن‌جوزی، المنتظم، ج‌۱۶، ص‌۸، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، قاهره ۱۴۱۱.

به نوشت ابن‌اثیر،

[۳۲] ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج‌۹، ص‌۶۳۷، بیروت ۱۳۹۹.

در سال ۴۴۹ خان طوسی را در محل کرخ بغداد، سنی‌مذهبان ویران کردند و اموال او به تاراج ‌رفت، ولی شیخ پیش از این واقعه، بغداد را به مقصد غری (نجف) ترک کرده بود.

[۳۳] ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ج‌۱۲، ص‌۱۱۹، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸.

[۳۴] ابن‌حجر عسقلانی، لسان‌المیزان، ج‌۵، ص‌۱۳۵، بیروت ۱۹۷۱م.

[۳۵] محمدحسین حسینی جلالی، مشیخه الحدیث، ج۱، ص‌۴۷_۵۲، شیکاگو.

طوسی با هجرت به نجف ، حوز شیعی‌ای را بنیان نهاد که بیش از هزار سال است که بی‌وقفه ادامه یافته و هزاران فقیه و مجتهد شیعی در طول قرون از آن برخاسته‌اند.

مشایخ و استادان

مهم‌ترین و تأثیرگذارترین استادان طوسی، شیخ مفید (متوفی ۴۱۳) و سید مرتضی (متوفی۴۳۶) در فقه و کلام بودند. طوسی پس از ذکر آثار متعددی از مفید، نوشته که هم این کتاب‌ها را بارها از او شنیده و از آن میان، بعضی را خود بر او خوانده است و برخی را دیگران بر او خوانده‌اند و او شنیده است.

[۳۶] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۴۷، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

همچنین پس از یادکرد آثار بسیاری از سید مرتضی، نوشته است که بیش‌تر این کتاب‌ها را بر او خوانده و برخی از آن‌ها را نیز در حالی که بر او خوانده می‌شده بارها شنیده است.

[۳۷] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۲۹۰، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۳۸] محمد‌ بن حسن طوسی، الرجال، ج۱، ص‌۴۳۴، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.

مشایخ وی در حدیث

از مهم‌ترین مشایخ وی در حدیث – که وی بیش از همه متون حدیثی را از ایشان اخذ کرده – این اشخاص بوده‌اند:
۱. مفید.
۲. حسین‌ بن عبیدالله غضائری .

[۳۹] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۳۹۴، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

۳. احمد‌ بن عبدالواحد‌ بن عُبدون .

[۴۰] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۵۸، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۴۱] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص۱۲۲، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۴۲] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص۲۷۳، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۴۳] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص۲۹۷، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

۴. ابن‌ابی‌جید قمی .

[۴۴] بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص۱۶۳، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۴۵] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص۱۹۳، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۴۶] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص۲۳۴، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۴۷] محمدحسین حسینی جلالی، مشیخه الحدیث، ج۱، ص‌۵۸ـ ۵۹، شیکاگو.

۵. از دیگر مشایخ وی، شریف حسن‌ بن احمد محمدی، محمد‌ بن حسین بزوفری و هلال حفّار بوده اند.

[۴۸] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۳۳، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۴۹] محمدحسین حسینی جلالی، مشیخه الحدیث، ج۱، ص‌۵۹، شیکاگو.

در مجموع، از مشایخ وی بیش از سی تن را می‌شناسیم.

[۵۰] سیدمحمدمهدی بحرالعلوم طباطبایی، الفوائد الرجالیه، ج۱، ص‌۳۷۷_۴۱۲، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران ۱۳۶۳ش.

مشایخ طوسی را به دو دسته می‌توان تقسیم کرد: مشایخ او در نیشابور یا طوس، پیش از عزیمتش به بغداد (پیش از سال ۴۰۸)؛ و مشایخ وی پس از ورودش به بغداد. طباطبایی

[۵۱] سیدمحمدمهدی بحرالعلوم طباطبایی، الفوائد الرجالیه، ج۱، ص‌۳۷۷، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران ۱۳۶۳ش.

مشایخ طوسی را به سه دست پیش از هجرت به بغداد، در بغداد (از سال ۴۰۸ تا ۴۴۸) و پس از هجرت به نجف (از سال ۴۸۸ تا پایان عمر) تقسیم کرده، ولی از هیچ استاد و شیخی دردور سوم یاد نکرده است. بسیار بعید است که طوسی پس از هجرت به نجف از کسی حدیث شنیده باشد و تا آن‌جا که می‌دانیم تقریباً هم مشایخ او پیش از هجرت طوسی به نجف درگذشته بودند.

مشایخ وی پیش از عزیمت به بغداد

از مشایخ وی پیش از عزیمت به بغداد،

[۵۲] سیدمحمدمهدی بحرالعلوم طباطبایی، الفوائد الرجالیه، ج۱، ص‌۳۷۸_۳۸۰، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران ۱۳۶۳ش.

این اشخاص را می‌شناسیم:
۱. ابوحازم عمر‌ بن احمد نیشابوری (متوفی ۴۱۷، از علمای شافعی‌مذهب نیشابور).
۲. ابومحمد عبدالحمید‌ بن محمد مقری نیشابوری (متوفی ۴۲۷، ساکن طوس یا نیشابور).
۳. ابوزکریا محمد‌ بن سلیمان حمرانی / خولانی (متوفی پس از ۴۲۳).

[۵۳] سیدمحمدمهدی بحرالعلوم طباطبایی، الفوائد الرجالیه، ج۱، ص‌۳۷۹_۳۸۰، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران ۱۳۶۳ش.

استادان و مشایخ طوسی در بغداد

استادان و مشایخ طوسی در بغداد عبارت بوده‌اند از:
۱. احمد‌ بن ابراهیم قزوینی .
۲. ابومنصور احمد‌ بن حسین سُکّری (متوفی ۴۵۰).
۳. ابوعبدالله احمد‌ بن عبدالواحد‌ بن عُبدون معروف به ابن‌حاشر (متوفی ۴۲۳).
۴. ابوالحسن احمد‌ بن محمد ابن‌صلت اهوازی (متوفی ۴۰۹).
۵. ابوالحسین جعفر‌ بن حسین ابن‌حسک قمی .
۶. ابوعلی حسن‌ بن احمد ابن‌شاذان بزاز (متوفی ۴۲۶).
۷. شریف ابومحمد حسن‌ بن احمد محمدی علوی (زنده در ۴۲۵).
۸. ابوعلی حسن‌ بن محمد ابن‌اشناس (متوفی ۴۳۹).
۹. ابومحمد حسن‌ بن محمد سامرائی معروف به ابن‌فحام (متوفی ۴۰۸).
۱۰. حسین‌ بن ابراهیم قزوینی.
۱۱. ابوعبدالله حسین‌ بن ابراهیم ابن‌حناط قمی .
۱۲. ابوعبدالله حسین‌ بن احمد بغدادی معروف به ابن‌قادسی (متوفی ۴۴۷).
۱۳. حسین‌ بن اسماعیل.

[۵۴] سیدمحمدمهدی بحرالعلوم طباطبایی، الفوائد الرجالیه، ج۱، ص‌۳۹۳، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران ۱۳۶۳ش.

۱۴. ابوعبدالله حسین‌ بن عبیدالله‌ بن ابراهیم ‌غضائری (متوفی ۴۱۱).
۱۵. ابوعبدالله حموی‌ بن علی بصری.
۱۶. ابوعمر عبدالواحد‌ بن محمد ابن‌مهدی فارسی (متوفی ۴۱۰).
۱۷. ابوالحسن علی‌ بن احمد معروف به ابن‌حمّامی (متوفی ۴۱۷).
۱۸. ابوالحسین علی‌ بن احمد ابن‌ابی‌جید قمی.
۱۹. علی‌ بن حسین موسوی معروف به سیدمرتضی (متوفی ۴۳۶).
۲۰. ابوالقاسم علی‌ بن شبل وکیل.
۲۱. ابوالقاسم علی‌ بن محسّن تنوخی (متوفی ۴۴۷).
۲۲. ابوالحسین علی‌ بن محمد ابن‌بشران معدل (متوفی ۴۱۵).
۲۳. ابوالحسن محمد‌ بن احمد ابن‌شاذان قمی .
۲۴. ابوالفتح محمد‌ بن احمد‌ بن ابی‌الفوارس (متوفی ۴۱۲).
۲۵. ابوالحسین محمد‌ بن محمد حسینی معروف به عبیدلی نسابه (متوفی ۴۳۷).
۲۶. ابوالحسن محمد‌ بن محمد ابن‌مَخلَد حنفی (متوفی ۴۱۹).
۲۷. ابوعبدالله محمد‌ بن محمد‌ بن نعمان معروف به مفید (متوفی ۴۱۳).
۲۸. ابوالفتح هلال‌ بن محمد معروف به حفار (متوفی ۴۱۴).
۲۹. ابوالحسن محمد‌ بن حسین ابن‌صقال.
۳۰. ابوطالب حسین‌ بن علی ابن‌غرور.
۳۱. ابوعبدالله اخوسروره.

[۵۵] سیدمحمدمهدی بحرالعلوم طباطبایی، الفوائد الرجالیه، ج۱، ص‌۳۷۸_۴۱۲، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران ۱۳۶۳ش.

تاریخ سماع یا روایت وی از برخی از مشایخ در بغداد

در میان مشایخ او در بغداد، تاریخ سماع یا روایت وی از برخی از آنان مشخص‌ است، بدین ترتیب:
۱. ابوالحسن احمد‌ بن محمد ابن‌صلت اهوازی، در آخر ربیع‌الاول سال ۴۰۹.

[۵۶] محمد‌ بن حسن طوسی، الامالی، ج۱، ص‌۳۳۱، قم ۱۴۱۴.

۲. ابوالقاسم علی‌ بن شبل وکیل، در صفر ۴۱۰.

[۵۷] محمد‌ بن حسن طوسی، الامالی، ج۱، ص‌۴۰۵، قم ۱۴۱۴.

۳. ابوعمر عبدالواحد‌ بن محمد ابن‌مهدی فارسی، در سال ۴۱۰.

[۵۸] محمد‌ بن حسن طوسی، الامالی، ج۱، ص‌۲۵۷، قم ۱۴۱۴.

۴. ابوالحسین علی‌ بن محمد ابن‌بشران معدل، در رجب سال ۴۱۱.

[۵۹] محمد‌ بن حسن طوسی، الامالی، ج۱، ص‌۳۹۴، قم ۱۴۱۴.

[۶۰] شمس‌الدین محمد‌ بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ بشار عواد معروف، بیروت۱۴۲۴/۲۰۰۳.

[۶۱] محمد‌ بن حسن طوسی، الامالی، ج۱، ص‌۳۰۶، قم ۱۴۱۴.

۵. ابوعبدالله حمویه‌ بن علی بصری، در نیم ذیقعد سال ۴۱۳.

[۶۲] محمد‌ بن حسن طوسی، الامالی، ج۱، ص‌۳۹۹، قم ۱۴۱۴.

۶. ابوالحسن محمد‌ بن محمد ابن‌مخلد حنفی، در سال ۴۱۷.

[۶۳] محمد‌ بن حسن طوسی، الامالی، ج۱، ص‌۳۸۲، قم ۱۴۱۴.

[۶۴] محمد‌ بن حسن طوسی، الامالی، ج۱، ص۳۸۹، قم ۱۴۱۴.

نسخه‌ای از کتاب او، که طوسی از آن روایت کرده، به همان تاریخ موجود است.

[۶۵] سیدمحمدمهدی بحرالعلوم طباطبایی، الفوائد الرجالیه، ج۱، ص‌۴۰۴، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران ۱۳۶۳ش.

اساتید سنی‌مذهب وی

برخی از استادان او از عامه‌اند، از جمله:
۱. ابوحازم عمر‌ بن احمد نیشابوری، از علمای شافعی مذهب نیشابور.
۲. ابوعلی حسن‌ بن احمد ابن‌شاذان بزاز، متکلم حنفی‌مذهب که طوسی مسأله فی النقض علی ابن‌شادان فی مسأله الغار را در رد او یا پدرش نوشته است.

[۶۶] سیدمحمدمهدی بحرالعلوم طباطبایی، الفوائد الرجالیه، ج۱، ص‌۳۸۵، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران ۱۳۶۳ش.

۳. ابوالحسن محمد‌ بن محمد ابن‌مخلد حنفی.

جایگاه علمی و آرا

مورخان و تراجم‌نگاران اهل سنّت ، از طوسی با عناوینی مانند فقیه الشیعه،

[۶۷] ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ج‌۱۲، ص‌۱۱۹، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸.

فقیه الامامیه

[۶۸] ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج‌۹، ص‌۶۳۷، بیروت ۱۳۹۹.

و شیخ الشیعه و عالمهم

[۶۹] شمس‌الدین محمد‌ بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج‌۱۰، ص‌۱۲۲، چاپ بشار عواد معروف، بیروت۱۴۲۴/۲۰۰۳.

یاد کرده‌اند. اما در میان امامیه ، مشهورترین لقب او شیخ‌الطائفه است. عنوان شیخ الطائفه درمیان امامیه، قبلاً به صفوانی اطلاق می‌شد.

[۷۰] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص۳۹۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

نجاشی که از معاصران شیخ طوسی بوده، از او با این عنوان یاد نکرده و فقط با عناوین «جلیل فی اصحابنا، ثقه ، عین، من تلامذه شیخنا ابی‌عبدالله» از او نام برده است.

[۷۱] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

‌بنابراین، این عنوان پس از وفات طوسی یا دست کم پس از هجرت او از بغداد به نجف، به وی اطلاق شده است. در قرون بعدی، عنوان شیخ در میان امامیه به طوسی اختصاص‌یافت.

[۷۲] جعفر‌ بن حسن محقق حلی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۳۳، قم ۱۳۶۴ش.

[۷۳] حسن‌ بن یوسف علامه حلی، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج۱، ص‌۹، مشهد ۱۴۱۲.

قزوینی رازی

[۷۴] عبدالجلیل قزوینی رازی، نقض، ج۱، ص‌۲۱۰، به کوشش سید جلال‌الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۵۸ش.

در قرن ششم، طوسی را «فقیه عالم و مفسر و مقری و متکلم» خوانده و نوشته که قول و فتوای طوسی مورد اعتقاد کامل علمای شیعی است. وی

[۷۵] عبدالجلیل قزوینی رازی، نقض، ج۱، ص‌۵۰۴، به کوشش سید جلال‌الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۵۸ش.

از طوسی با عنوان «شیخ کبیر» یاد کرده و در شمار «محققان شیع اصولی» و در کنار سید مرتضی از او نام برده است. علامه حلی

[۷۶] حسن‌ بن یوسف علامه حلی، خلاصه الاقوال فی معرفه الرجال، ج۱، ص‌۲۴۹، چاپ جواد قیومی، قم ۱۴۱۷.

از طوسی با عناوین «شیخ الامامیه» و «رئیس الطائفه» یاد نموده

[۷۷] سیدمحمدمهدی بحرالعلوم طباطبایی، الفوائد الرجالیه، ج‌۳، ص۲۲۷ ۲۲۸، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران ۱۳۶۳ش.

و بحرانی، به نقل از برخی مشایخ خود،

[۷۸] یوسف‌ بن احمد بحرانی، لؤلؤه البحرین، ج۱، ص‌۲۹۷_۲۹۸، چاپ سید محمد صادق بحرالعلوم، نجف ۱۹۶۹م.

از وی با عناوین «شیخ‌الطائفه، رئیس المذهب، امام فی الفقه و الحدیث» نام برده است. آرای شیخ طوسی، پس از وی، در میان امامیه با قبول عام روبرو شد. در برخی موضوعات، شیخ طوسی پیشگام علمای شیعه است. برای نمونه، او نخستین کس در میان شیعه است که تفسیری جامع بر سراسر قرآن نگاشت

[۷۹] محمد‌ بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج‌۱، ص۱، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

[۸۰] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۰، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۸۱] عبدالجلیل قزوینی رازی، نقض، ج۱، ص‌۲۱۲، به کوشش سید جلال‌الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۵۸ش.

و کتابی تفصیلی در اصول فقه نوشت

[۸۲] محمد‌ بن حسن طوسی، العده فی اصول الفقه، ج‌۱، ص‌۳_۴، چاپ محمدرضا انصاری قمی، قم ۱۴۱۷.

‌

[۸۳] محمد‌ بن حسن طوسی، العده فی اصول الفقه، ج‌۱، ص‌۴، چاپ محمدرضا انصاری قمی، قم ۱۴۱۷.

.

شاگردان شیخ طوسی

طوسی در بغداد و نجف شاگردان بسیاری پرورد. جمعی از مهم‌ترین شاگردان او عبارت‌اند از:
۱. احمد‌ بن حسین خزاعی نیشابوری .
۲. اسماعیل و اسحق پسران حسن‌ بن بابویه.
۳. آدم‌ بن یونس نسفی.
۴. ابوالخیر برکت‌ بن محمد نسفی .
۵. تقی ابن‌نجم حلبی.
۶. جعفر‌ بن علی حسینی.
۷. ابوعلی حسن‌ بن محمد طوسی (فرزند طوسی).
۸. حسن‌ بن حسین‌ بن بابویه (که در نجف هم تصانیف طوسی را بر او خواند).
۹. حسین‌ بن مظفر حمدانی.
۱۰. حسن‌ بن عبدالعزیز جیهانی.
۱۱. سید عمادالدین ذوالفقار‌ بن محمد حسنی مروزی.
۱۲. سید زید‌ بن علی حسنی.
۱۳. سلیمان‌ بن حسن صهرشتی.
۱۴. صاعد‌ بن ربیعه.
۱۵. ابوصلت‌ بن عبدالقادر.
۱۶. سید ابوالنجم ضیاء‌ بن ابراهیم علوی شجری.
۱۷. ضمره‌ بن یحیی شعیبی.
۱۸. عبدالرحمن‌ بن احمد خزاعی نیشابوری معروف به شیخ مفید.
۱۹. عبدالجبار مقری رازی همچنین معروف به شیخ مفید.
۲۰. علی‌ بن عبدالصمد تمیمی سبزواری .
۲۱. کردی‌ بن عکبر کردی فارسی.
۲۲. سید مطهر‌ بن علی حسینی دیباجی.
۲۳. ابوالفتح محمد‌ بن علی کراجکی.
۲۴. محمد‌ بن هبهالله طرابلسی.
۲۵. محمد‌ بن حلبی.
۲۶. مظفر‌ بن علی حمدانی.
۲۷. ابوسعد منصور‌ بن حسین آبی.
۲۸. ناصر‌ بن رضا علوی حسینی.

[۸۴] علی‌ بن بابویه منتجب‌الدین رازی، الفهرست، ج۱، ص‌۳۲_۳۳، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.

[۸۵] علی‌ بن بابویه منتجب‌الدین رازی، الفهرست، ج۱، ص۳۴، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.

[۸۶] علی‌ بن بابویه منتجب‌الدین رازی، الفهرست، ج۱، ص۴۲_۴۳، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.

[۸۷] علی‌ بن بابویه منتجب‌الدین رازی، الفهرست، ج۱، ص۴۴، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.

[۸۸] علی‌ بن بابویه منتجب‌الدین رازی، الفهرست، ج۱، ص۴۵_۴۶، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.

[۸۹] علی‌ بن بابویه منتجب‌الدین رازی، الفهرست، ج۱، ص۴۷، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.

[۹۰] علی‌ بن بابویه منتجب‌الدین رازی، الفهرست، ج۱، ص۶۲، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.

[۹۱] علی‌ بن بابویه منتجب‌الدین رازی، الفهرست، ج۱، ص۶۵، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.

[۹۲] علی‌ بن بابویه منتجب‌الدین رازی، الفهرست، ج۱، ص۶۷، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.

[۹۳] علی‌ بن بابویه منتجب‌الدین رازی، الفهرست، ج۱، ص۷۱_۷۲، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.

[۹۴] علی‌ بن بابویه منتجب‌الدین رازی، الفهرست، ج۱، ص۷۵_۷۶، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.

[۹۵] علی‌ بن بابویه منتجب‌الدین رازی، الفهرست، ج۱، ص۹۸، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.

[۹۶] علی‌ بن بابویه منتجب‌الدین رازی، الفهرست، ج۱، ص۱۰۰_۱۰۱، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.

[۹۷] علی‌ بن بابویه منتجب‌الدین رازی، الفهرست، ج۱، ص۱۰۵، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.

[۹۸] علی‌ بن بابویه منتجب‌الدین رازی، الفهرست، ج۱، ص۱۲۷، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.

قاعدتاً بسیاری از شاگردان او پس از تحصیل به موطن خود بازمی‌گشتند. از جمله، حسن‌ بن حسین‌ بن بابویه که در ری سکونت داشت،

[۹۹] علی‌ بن بابویه منتجب‌الدین رازی، الفهرست، ج۱، ص‌۴۶، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.

و اسماعیل و اسحق پسران حسن‌ بن بابویه، و عبدالجبار مقری رازی که آثاری دینی به زبان فارسی نیز داشته‌اند،

[۱۰۰] علی‌ بن بابویه منتجب‌الدین رازی، الفهرست، ج۱، ص‌۳۳، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.

[۱۰۱] علی‌ بن بابویه منتجب‌الدین رازی، الفهرست، ج۱، ص۷۵، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ش.

اشاره کرد.

آثار

شیخ طوسی آثار بسیار زیادی را در حوزه‌های گوناگون علوم دینی تألیف و تصنیف کرد. قزوینی رازی

[۱۰۲] عبدالجلیل قزوینی رازی، نقض، ج۱، ص‌۲۱۰، به کوشش سید جلال‌الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۵۸ش.

آثار طوسی را بیش از دویست مجلد و در فنون گوناگون علمی برشمرده است. فهرستی از آثار شیخ را در الفهرست خود او،

[۱۰۳] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۴۷_۴۵۱، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

فهرست نجاشی

[۱۰۴] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

و معالم‌العلماء ابن‌شهرآشوب

[۱۰۵] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۴_۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

می‌توان دید.

[۱۰۶] سیدمحمدمهدی بحرالعلوم طباطبایی، الفوائد الرجالیه، ج‌۳، ص‌۲۲۸ ۲۳۳، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران ۱۳۶۳ش.

فهرست موضوعی آثار طوسی بدین قرار است:

آثار وی در تفسیر قرآن

۱. التبیان فی تفسیر القرآن.

[۱۰۷] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۰، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۰۸] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

[۱۰۹] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۴، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۲. المسائل الرحبیه.

[۱۱۰] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۰، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۱۱] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

آثار حدیثی

۱. تهذیب الاحکام .

[۱۱۲] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۴۷، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۱۳] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

[۱۱۴] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۴، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۲. الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار.

[۱۱۵] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۴۷، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۱۶] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

[۱۱۷] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۴، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۳. والمجالس که اینک به الأمالی معروف است.

[۱۱۸] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۱، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۱۹] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

آثار وی در کلام

۱. تلخیص‌الشافی .

[۱۲۰] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۴۷، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۲۱] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

[۱۲۲] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۴، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۲. المفصح فی الامامه.

[۱۲۳] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۴۷، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۲۴] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

[۱۲۵] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۴، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۳. کتاب الغیبه.

[۱۲۶] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص۴۵۰_۴۵۱، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۲۷] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۴. الاقتصاد فی ما یجب علی العباد.

[۱۲۸] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۰، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۲۹] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۵. النقض علی ابن‌شاذان فی مسأله الغار.

[۱۳۰] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۰، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۳۱] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۶. مقدمه فی المدخل الی علم الکلام.

[۱۳۲] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

[۱۳۳] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۷. ریاضه العقول که شرح کتاب پیشین است.

[۱۳۴] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۴۸، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۳۵] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

[۱۳۶] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۸. کتاب ما یعلّل و ما لا یعلّل.

[۱۳۷] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

۹. المسائل فی الفرق بین النبی و الامام.

[۱۳۸] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۰، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۳۹] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۱۰. المسائل الرازیه فی الوعید.

[۱۴۰] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۰، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۴۱] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۱۱. کتاب ما لا یسع المکلّف الإخلال به.

[۱۴۲] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۴۸، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۴۳] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

۱۲. تمهید الاصول .

[۱۴۴] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۰، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۴۵] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

۱۳. کتاب الکافی که ناتمام است.

[۱۴۶] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

[۱۴۷] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۱، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

۱۴. تعلیق ما لا یسع.

[۱۴۸] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۱۵. مسأله فی وجوب الجزیه علی الیهود و المنتمین الی الجبابره.

[۱۴۹] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

[۱۵۰] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۱، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

اثر فقهی فتوایی

النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی.

[۱۵۱] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۴۷، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۵۲] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

[۱۵۳] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۴، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

آثار فقهی استدلالی

۱. المبسوط .

[۱۵۴] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۴۸، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۵۵] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

[۱۵۶] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۴، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۲. الایجاز فی الفرائض.

[۱۵۷] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

[۱۵۸] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۳. الجُمَل و العقود.

[۱۵۹] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

[۱۶۰] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۴. المسائل الجنبلانیه.

[۱۶۱] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۰، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۶۲] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۵. المسائل الحائریه.

[۱۶۳] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۱، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

۶. المسائل الحلبیه.

[۱۶۴] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۰، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۶۵] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۷. مسأله فی تحریم الفقاع.

[۱۶۶] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۰، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۶۷] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۸. مسئله مواقیت الصلاه.

[۱۶۸] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

اثر وی در فقه مقایسه‌ای

مسائل الخلاف.

[۱۶۹] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۴۸، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۷۰] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۴، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

آثار وی در اصول فقه

۱. العُدّه.

[۱۷۱] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۴۸، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۷۲] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

[۱۷۳] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۲. مسأله فی العمل بخبر الواحد.

[۱۷۴] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۴۸، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۷۵] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

آثار رجالی

۱. کتاب الرجال.

[۱۷۶] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۴۸، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۷۷] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

[۱۷۸] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۲. اختیار الرجال کشّی.

[۱۷۹] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۱، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۸۰] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

اثری در کتاب‌شناسی

فهرست کتب الشیعه و اصولهم و أسماء المصنفین.

[۱۸۱] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۴۸، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۸۲] احمد‌ بن علی نجاشی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، ج۱، ص‌۴۰۳، چاپ سید موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.

[۱۸۳] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص‌۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

آثار وی در ادعیه

۱. مختصر فی عمل یوم و لیله.

[۱۸۴] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۰، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۸۵] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۲. مصباح المتهجد.

[۱۸۶] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۰، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۸۷] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۳. مختصر المصباح المتهجد.

[۱۸۸] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۰، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

۴. هدایه المسترشد و بصیره المتعبد.

[۱۸۹] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۱، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۹۰] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

۵. مناسک الحج‌مجرد العمل و الادعیه.

[۱۹۱] محمد‌ بن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص‌۴۵۰، چاپ سید عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰.

[۱۹۲] ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ج۱، ص۱۱۵، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰.

آثار تاریخی شیخ طوسی

۱. مقتل الحسین .