توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت محمد رقی دارای ۵۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت محمد رقی،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت محمد رقی :

محمد بن جابر بتانی

بَتّانی، ابوعبدالله محمد بن جابربن سِنان رَقّی حَرّانی صابی، منجّم و ریاضیدان برجسته دوره اسلامی است.

فهرست مندرجات

۱ – حیات
۲ – وفات
۳ – مذهب
۴ – پدر
۵ – دستاوردهای نجومی و ریاضی بتّانی
۵.۱ – نپذیرفتن نظریه قدیم اعتدالین
۵.۲ – اندازه‌گیری میل کلی خورشید
۵.۳ – رصد خورشید و ماه گرفتگی
۵.۴ – ابداع ذاتُالحَلَق
۵.۵ – امکان کسوف حلقوی
۵.۶ – تنظیم جدولی برای ظلّ تمام
۶ – نزد منجمان
۷ – مهمترین و معروفترین اثر بتّانی
۷.۱ – اهمیت زیج بتانی
۷.۲ – ترجمه زیج بتانی
۷.۳ – محتوای کتاب
۸ – آثار دیگر بتّانی
۹ – فهرست منابع
۱۰ – پانویس
۱۱ – منبع

حیات

پیش از ۲۴۴ در حَرّان یا نزدیکی آن به دنیا آمد.
ظاهراً تنها ابن ندیم از او با نسبت رقّی یاد کرده است.

[۱] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۳۸، چاپ رضا تجدّد، تهران ۱۳۵۰ ش.

بتّانی بیش‌تر عمرش را در رَقَّه بر کناره رود فرات گذراند و همان‌جا به رصد پرداخت.
نام بتّانی در آثار لاتینی به صورت آلباتگنی یا آلباتنیوس و در نوشته های روم شرقی به صورت اُپَتَنِس آمده است.

وفات

در اواخر عمر به همراه بنی زیّات ، از مردم رقّه ، برای دادخواهی به بغداد رفت و در ۳۱۷، هنگام بازگشت، در قصرالجِص واقع در کناره دجله و نزدیک سامرا درگذشت.

مذهب

بتّانی از خانواده ای پیرو آیین صابئی برخاست ولی خود، چنانکه از نام و کنیه اش برمی آید، مسلمان بود.

پدر

ابن ندیم

[۲] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۴۳، چاپ رضا تجدّد، تهران ۱۳۵۰ ش.

از جابر بن سنان حرّانی سازنده ابزارهای نجومی نیز نام برده که به احتمال زیاد پدر بتّانی است.

دستاوردهای نجومی و ریاضی بتّانی

دستاوردهای نجومی و ریاضی بتّانی بسیار مهم است.

نپذیرفتن نظریه قدیم اعتدالین

او در رصدهای پرشمار و دقیق خود، در ۲۶۴ – ۳۰۶، بسیاری از مقادیر نجومی را با دقت زیاد اندازه گیری کرده و نظریه اقبال و ادبار اعتدالین (تقدیم اعتدالین) را، که مبتنی بر پس و پیش رفتن اعتدالین بر دایره البروج است و تا حدود قرن دهم /شانزدهم، در اروپا مطرح بود و علم امروز هم آن را رد می‌کند، نپذیرفت.
بتّانی آهنگ تقدیم اعتدالین را ۵ر۵۴ ثانیه قوسی در سال یا یک درجه در ۶۶ سال درنظر گرفت (مقدار امروزی آن ۲ر۵۰ ثانیه قوسی در سال است).

اندازه‌گیری میل کلی خورشید

وی میل کلی خورشید را ۲۳ درجه و ۳۵ دقیقه اندازه گیری کرد

[۳] بتانی، ج۱، ص۱۸.

که با مقدار امروزی آن کاملاً تطابق دارد و طول سال خورشید ی را ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۶ دقیقه و ۲۴ ثانیه حساب کرد

[۴] بتانی، ج۱، ص۶۳ – ۶۴.

که با مقدار امروزی آن (۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۸ دقیقه و ۴۶ ثانیه) با دقت خوبی وفق می‌دهد.

رصد خورشید و ماه گرفتگی

وی در زیج خود می‌گوید که در انطاکیه در ۹ صفر ۲۸۹ یک خورشید گرفتگی و در ۴ رمضان ۲۸۹ یک ماه گرفتگی را رصد کرده است.

ابداع ذاتُالحَلَق

بتّانی نوعی ذاتُالحَلَق جدید به نام البیضه ( تخم مرغ ) ابداع کرد که در فصل پنجاه و هفتم زیج خود آن را شرح داده است.

[۵] زندگینامه علمی دانشوران، به سرپرستی احمد بیرشک، ذیل «بتّانی»، تهران ۱۳۶۹ ش ـ.

[۶] بتانی، ج۱، ص۸۵.

[۷] بتانی، ج۱، ص۲۱۰.

امکان کسوف حلقوی

از کارهای دیگر او در نجوم، اثبات امکان وقوع کسوف حلقوی و عرضه نظریه تازه و بسیار استادانه ای برای تعیین شرایط رؤیت هلال است.

تنظیم جدولی برای ظلّ تمام

در ریاضیات ، جدولی برای ظلّ تمام (کتانژانت) تنظیم کرد و برای تعیین فاصله قوسی بین دو ستاره ، که اختلاف طول سماوی آن‌ها و عرض سماوی هریک معلوم باشد، روشی به کار برد که معادل قاعده کسینوسها در مثلثات کروی است.
بتّانی، چنانکه در باب بیست و ششم زیج خود

[۸] بتانی، ج۱، ص۶۰ – ۶۱.

شرح داده، برای این منظور، از قضیه بطلمیوس در چهار ضلعیهای محاطی (مجموع حاصل ضربهای اضلاع روبرو با حاصلضرب دو قطر برابر است) استفاده کرده است.
معادله ای که بتّانی برای تعیین طول کمان بین دو ستاره A و B به عرضهای AF و BG و اختلاف طول FG بیان کرده چنین است :
AB (وتر ۲) = FG (وتر ۲ cos AF cos BG) + AC (وتر ۲) که معادل است با: cos AB = cos AE cos BE + sin AE sin BE sin ¤
معادله اخیر قاعده کسینوسها در مثلث کروی AEB است که رگیومونتانوس (۱۴۳۶ – ۱۴۷۶) منجم و ریاضیدان آلمانی، به صورت قضیه ای کلی در مثلثات کروی، بیان کرد.
ایوز

[۹] ایوز، آشنایی با تاریخ ریاضیات، ج۱، ص۲۳۳، ترجمه محمد قاسم وحیدی اصل، تهران ۱۳۶۹ ش.

ابداع این قضیه را به بتّانی نسبت داده است ولی باید توجه داشت که دیگران نیز همزمان با بتّانی یا پیش از او، قضیه کسینوسها را به صورت تلویحی، به کار برده اند.
ابوریحان بیرونی در قانون مسعودی

[۱۰] محمدبن احمد ابوریحان بیرونی، کتاب قانون مسعودی، ج۱، ص۵۱۶، حیدرآباد دکن ۱۹۵۵ـ۱۹۵۶.

برای حل این مسئله بدون استفاده از قضیه کسینوسها راه دشوارتری پیموده ولی در تحدید نهایات الاماکن

[۱۱] محمدبن احمد ابوریحان بیرونی، کتاب تحدید نهایات الاماکن لتصحیح مسافات المساکن، ج۱، ص۱۹۹ـ۲۰۰، ترجمه احمد آرام، تهران ۱۳۵۲ ش.

همین روش بتّانی را بیان کرده است.

نزد منجمان

بتّانی نزد منجمان دوره اسلامی بسیار معتبر بوده است.
ابوریحان بیرونی کتابی به نام جلاءالاذهان فی زیج البتّانی دارد و ابن خلدون آثار بتّانی را در ردیف بهترین کتابهای نجومی می‌داند.
عبدالرحمان صوفی بر نحوه تقسیم فلک البروج در زیج بتّانی ایراد گرفته، ولی نلینو

[۱۲] کرلوآلفونسو نلینو، تاریخ نجوم اسلامی، ج۱، ص۱۵۳، ترجمه کتاب علم الفلک، ترجمه احمد آرام، تهران ۱۳۴۹ ش.

نشان داده است که صوفی مقصود بتّانی را که تقسیم به شیوه هندوان بوده درنیافته است.
تأثیر بتّانی بر کوپرنیک (۸۷۸ – ۹۵۰/ ۱۴۷۳ – ۱۵۴۳) آشکار است و کوپرنیک، بخصوص در فصلهای حرکت خورشید و تقدیم اعتدالین، از بتّانی نقل قول کرده است.
تیکوبراهه (۹۵۳ـ۱۰۱۰/ ۱۵۴۶ – ۱۶۰۱) و کپلر (۹۷۹ – ۱۰۳۹/ ۱۵۷۱ـ۱۶۳۰) و گالیله (۹۷۱ – ۱۰۵۲/ ۱۵۶۴ – ۱۶۴۲) هم در نوشته های خود از رصدهای بتّانی یاد کرده اند.
ریچارد دانثرن، منجم انگلیسی، در ۱۱۶۲/۱۷۴۹ نتایج رصدهای او از گرفتهای ماه و خورشید را برای تعیین شتاب قرنی ماه در مدارش حول زمین ، که برابر است با ۳ر۱۰ ثانیه کمان در هر قرن ، به کار برد.

مهمترین و معروفترین اثر بتّانی

مهمترین و معروفترین اثر بتّانی زیج اوست که به نام زیج صابی خوانده می‌شود.
بتّانی که پاره ای اشتباهات بطلمیوس را اصلاح کرده است، در مقدمه این زیج، می گوید که غلطها و اختلافات موجود در آثار پیشینیان، او را بر آن داشته است که به تألیف این کتاب بپردازد، زیرا بطلمیوس خود به نسلهای آینده توصیه کرده است که بر پایه رصدهای تازه، نظریات و استنباطهای او را اصلاح و تکمیل کنند؛ همچنانکه خود او با آثار اِبَرخُس و دیگران همین کار را کرده است.
این زیج که حاصل رصدهای مکرر او و عمدتاً مبتنی بر هیئت بطلمیوسی است و اندک تأثیری نیز از نجوم هندی پذیرفته، علاوه بر تأثیر در بسط نجوم دوره اسلامی، در دوران رکود علم در اروپا و نیز پس از نوزایی ( رنسانس )، در تکامل علم نجوم و مثلثات کروی در اروپا تأثیر عظیم داشته است.
بتّانی دو تحریر از این زیج فراهم کرده است که تحریر دوم را بهتر دانسته اند.

[۱۳] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۳۸، چاپ رضا تجدّد، تهران ۱۳۵۰ ش.

اهمیت زیج بتانی

نتایج رصدهای بتّانی را، کوشیار گیلانی در زیج جامع، علی بن احمد نَسَوی در زیج فاخر، ابورشید دانشی در زیج کامل و ابن کَمّاد در زیج مُقتَبَس به کار برده اند.

[۱۴] کندی، ج۱، ص۱۱.

ابوریحان بیرونی در رساله تمهید المستقر فی معنی الممر

[۱۵] محمدبن احمد ابوریحان بیرونی، رسائل البیرونی، ج۱، ص۶۳، رساله سوم: تمهیدالمستقرفی معنی الممر، حیدرآباد دکن ۱۳۶۷.

ضمن بحث درباره محاسبه نطاق (احکام نجوم) های سیارات، به خلاصه ای که ابوالعباس حوالفعسی از این زیج تهیه کر