توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت غیبت امام زمان در منابع شیعی دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت غیبت امام زمان در منابع شیعی،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت غیبت امام زمان در منابع شیعی :

غیبت امام زمان در روایات شیعه

روایاتی که در موضوع غیبت حضرت مهدی (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) » وارد شده، برای آن حضرت دو غیبت را بیان کرده‌اند، غیبت صغری غیبت کبری. شبهه‌ای که مطرح شده این است که این روایات صحیح‌السند هستند یا ممکن است سند روایی نداشته باشد. در این مقاله به بررسی روایات مختلف در مورد غیبت حضرت مهدی (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) پرداخته می‌شود.

فهرست مندرجات

۱ – تقسیم‌بندی روایات غیبت
۲ – سخنان علمای شیعه در صحت روایات
۲.۱ – محمد بن ابراهیم نعمانی
۲.۲ – شیخ صدوق
۲.۳ – شیخ مفید
۲.۴ – ابو‌الحسن الاربلی
۲.۵ – علامه حلی
۳ – صدور اخبار غیبت از سوی معصومین
۴ – روایات دو غیبت برای امام زمان
۴.۱ – روایت اول از امام صادق
۴.۱.۱ – بررسی سند روایت
۴.۲ – روایت امام سجاد
۴.۳ – روایت امام باقر
۴.۴ – روایت دوم از امام صادق
۴.۵ – روایت سوم از امام صادق
۵ – روایات خبر از غیبت کبرای امام
۵.۱ – روایت رسول خدا
۵.۱.۱ – مطالب موجود در روایت
۵.۱.۲ – بررسی سند روایت
۵.۲ – روایت دوم از رسول خدا
۵.۳ – روایت امیر مؤمنان
۵.۴ – روایت امام حسین
۵.۵ – روایت امام سجاد
۵.۶ – روایت امام باقر
۵.۷ – روایت امام صادق
۵.۸ – روایت امام کاظم
۵.۹ – روایت امام رضا
۵.۱۰ – روایت امام عسکری
۶ – نتیجه
۷ – پانویس
۸ – منبع

تقسیم‌بندی روایات غیبت

طبق بررسی انجام شده، روایاتی که موضوع غیبت امام زمان (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) را بیان می‌کنند، به دو دسته تقسیم می‌شوند:
دسته نخست دو مقطع از غیبت (صغرا و کبرا) را پس از دیگری، برای آن حضرت ذکر کرده‌اند.
دسته دوم نیز بیانگر غیبت طولانی برای ایشان است که طبعا اشاره به غیبت کبرای آن حضرت دارد.
و نکته قابل توجه این‌که در هر دو دسته، روایات صحیح وجود دارد و روایات این موضوع در حد استفاضه است؛ از این جهت نیازی به بررسی سندی هم نیست ولی از آنجایی که نیاز هست، در هر دسته یک روایت را بررسی سندی کرده‌ و از بررسی اسناد بقیه روایات به خاطر پرهیز از اطاله کلام صرف نظر شده است.

سخنان علمای شیعه در صحت روایات

اما قبل از بیان روایات، کلمات علمای شیعه را در صحت این روایات ذکر می‌کنیم:
علمای شیعه بعد از این‌که روایات این موضوع را در کتابهای‌شان آورده‌اند، به صحت اسناد و متواتر بودن این روایات تصریح کرده‌اند. به سخنان برخی از بزرگان اشاره می‌کنیم.

محمد بن ابراهیم نعمانی

محمد بن ابراهیم نعمانی (متوفای۳۶۰هـ)، ایشان یکی از علمای عظیم‌القدر شیعه است و پس از این‌که روایات موضوع غیبت را در کتاب «الغیبه» ذکر کرده، می‌نویسد:
« الاحادیث التی یذکر فیها ان للقائم (علیه‌السّلام) غیبتین احادیث قد صحت عندنا بحمد الله، واوضح الله قول الائمه (علیهم‌السّلام) واظهر برهان صدقهم فیها؛

[۱] نعمانی، ابی عبدالله محمد بن ابن ابراهیم بن جعفر الکاتب المعروف ب ابن ابی زینب النعمانی (متوفای۳۶۰ه )، الغیبه، ص۱۷۳، تحقیق:فارس حسون کریم، ناشر:انوار الهدی، چاپخانه:مهر – قم، چاپ:الاولی۱۴۲۲.

این روایاتی که می‌گویند برای قائم (علیه‌السّلام) دو تا غیبت است، در نزد ما بحمد الله صحت‌شان ثابت شده است. خداوند متعال گفتار ائمه و برهان درست‌شان را در‌باره غیبت روشن و ظاهر ساخت.»

شیخ صدوق

شیخ صدوق (رحمه‌الله‌علیه) نیز می‌نویسد:
«وانه قد غاب کما جاءت الاخبار فی الغیبهفانها جاءت مشهوره متواترهوکانت الشیعه تتوقعها وتترجاها کما ترجون بعد هذا من قیام القائم (علیه‌السّلام) بالحق واظهار العدل. ونسال الله (عزّوجلّ) توفیقا وصبرا جمیلا برحمته؛

[۲] صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفای۳۸۱ه)، کمال الدین و تمام النعمه، ص۹۴، ناشر:اسلامیه تهران، الطبعه الثانیه، ۱۳۹۵ ه.

امام زمان (علیه‌السّلام) غایب شده است؛ چنانچه روایات در‌باره غیبت آن حضرت آمده است. این روایت مشهور و متواتر است شیعه متوقّع آن غیبت است و به آن امیدوار است، زیرا رجاء واثق دارد که قائم (علیه‌السّلام) پس از آن قیام خواهد کرد و عدل و داد را ظاهر خواهد ساخت. از رحمت واسعه حقّ درخواست توفیق و صبر جمیل می‌نمائیم.»

شیخ مفید

شیخ مفید در کتاب «الارشاد» می‌فرماید: قبل از این‌که حضرت به دنیا بیاید در‌باره غیبت و ظهورش خبر داده شده و این روایات مستفیض است:
«وَکَانَ الْخَبَرُ بِغَیْبَتِهِ ثَابِتاً قَبْلَ وُجُودِهِ وَبِدَوْلَتِهِ مُسْتَفِیضاً قَبْلَ غَیْبَتِهِوَهُوَ صَاحِبُ السَّیْفِ مِنْ اَئِمَّهِ الْهُدَی (علیه‌السّلام) وَالْقَائِمُ بِالْحَقِّ الْمُنْتَظَرُ لِدَوْلَهِ الْاِیمَانِ وَلَهُ قَبْلَ قِیَامِهِ غَیْبَتَانِ اِحْدَاهُمَا اَطْوَلُ مِنَ الْاُخْرَی کَمَا جَاءَتْ بِذَلِکَ الْاَخْبَارُ فَاَمَّا الْقُصْرَی مِنْهُمَا فَمُنْذُ وَقْتِ مَوْلِدِهِ اِلَی انْقِطَاعِ السِّفَارَهِ بَیْنَهُ وَبَیْنَ شِیعَتِهِ وَعَدَمِ السُّفَرَاءِ بِالْوَفَاهِ وَاَمَّا الطُّولَی فَهِیَ بَعْدَ الْاُولَی وَفِی آخِرِهَا یَقُومُ بِالسَّیْفِ.»

[۳] بغدادی، الشیخ المفید محمد بن محمد بن النعمان العکبری، (متوفای ۴۱۳ه)، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج۲، ص۳۴۰، تحقیق:مؤسسه آل البیت (علیهم‌السّلام) لتحقیق التراث، ناشر:دار المفید للطباعه والنشر والتوزیع – بیروت-لبنان، سال چاپ:۱۴۱۴ – ۱۹۹۳ م.

و خبر غیبت و ظهور دولتش پیش از به دنیا آمدن و غیبت آن حضرت ثابت و در کتاب‌ها بسیار و به حد استفاضه رسیده است، و در میان ائمه دین ‌(علیهم‌السّلام) او است که صاحب شمشیر و قیام‌کننده بحق، و همگی چشم به راه دولت ایمان او هستند.
و پیش از قیام، آن حضرت دو غیبت دارد که یکی طولانی‌تر از دیگری است چنانچه اخبار بدان مضمون رسیده، اما غیبت کوتاه و صغرای او از زمان به دنیا آمدنش بود تا آنگاه که سفارت و وساطت میان او و شیعیان قطع شد، و وسائط و سفراء عالیقدر آن حضرت به واسطه فوت از میان رفتند، و اما غیبت طولانی (و کبری) پس از نخستین غیبت اوست، و در پایان آن زمان بشمشیر قیام خواهد فرمود.

ابو‌الحسن الاربلی

ابو‌الحسن الاربلی (متوفای۶۹۳هـ) نیز همانند شیخ مفید روایات غیبت امام زمان (علیه‌السّلام) را مستفیض می‌داند:
«وکان الخبر بغیبته ثابتا قبل وجوده، وبدولته مستفیضا قبل غیبته، وهو صاحب السیف من ائمه الهدی علیهم السلام، والقائم بالحق والمنتظر لدوله الایمان وله قبل غیبتان، احدهما اطوال من الاخری، کما جاءت بذلک الاخبار.»

[۴] الاربلی، ابی الحسن علی بن عیسی بن ابی الفتح (متوفای۶۹۳ه)، کشف الغمه فی معرفه الائمه، ج۲، ص۹۴۸، ناشر:دار الاضواء بیروت، الطبعه الثانیه، ۱۴۰۵ه ۱۹۸۵م.

علامه حلی

علامه حلی نیز می‌فرماید:
«وکان الخبر بغیبته ثابتا قبل وجودهوبدولته مستفیضا قبل غیبتهوهو صاحب السیف من ائمه الهدی (علیهم‌السّلام) والقائم بالحق المنتظر لدوله الایمان وله قبل قیامه غیبتان: احدیهما اطول من الاخری کما جاءت بذلک الاخبار…

[۵] الحلی، حسن بن المطهر (متوفای۷۲۶ه)، المستجاد من کتاب الارشاد، ص۲۳۲، ناشر:مکتب آیه الله العظمی المرعشی النجفی-قم، سال چاپ:۱۴۰۶.

بنابراین، روایات غیبت آن حضرت در نز علمای شیعه مستفیض و صحیح است و هیچگونه ابهامی در آنها وجود ندارد.»

صدور اخبار غیبت از سوی معصومین

نکته مورد توجه دیگر این است که روایات موضوع غایب شدن امام زمان (علیه‌السّلام) بعد از تولد، از ناحیه هر یکی از معصومین (علیهم‌السّلام) از وجود مبارک رسول خدا گرفته تا امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) صادر شده و علمای شیعه آنها را در کتب‌شان نقل کرده‌اند.
مرحوم قطب رواندی در این‌باره می‌نویسد:
«وقد اخبر بغیبته رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ثم امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) ثم الحسن ثم الحسین ثم علی بن الحسین، ثم محمد بن علی، ثم جعفر بن محمد، ثم موسی بن جعفر، ثم علی بن موسی، ثم محمد بن علی، ثم علی بن محمد، ثم الحسن ابن علی صلوات الله علیهم اجمعین؛

[۶] الراوندی، قطب الدین (متوفای۵۷۳ه)، الخرائج والجرائح، ج۲، ص۹۵۳، تحقیق ونشر:مؤسسه الامام المهدی (علیه‌السّلام) قم، الطبعه:الاولی، ۱۴۰۹ه.

از غایب شدن حضرت مهدی (علیه‌السلام)، رسول خدا، امیرمؤمنان، امام حسن، امام حسین، علی بن الحسین… حسن بن علی عسکری خبر داده‌اند.»
اگر هریکی از آن بزرگواران در موضوع غیبت ایشان فقط یک روایت فرموده باشند، دوازده روایت می‌شود در حالی‌که از هریکی آنها چند روایت در این موضوع نقل شده است.
ما در این نوشتار برخی از روایات را نقل کرده‌ایم.

روایات دو غیبت برای امام زمان

یک دسته از روایات تصریح دارند که آن حضرت دو تا غیبت دارد؛ یکی غیبت صغری و دیگری غیبت کبرا:

روایت اول از امام صادق

مرحوم کلینی با سند صحیح از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل می‌کند که حضرت مهدی دارای دو غیبت کوتاه و طولانی خواهد بود:
«مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ اِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ اَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه‌السّلام) لِلْقَائِمِ غَیْبَتَانِ اِحْدَاهُمَا قَصِیرَهٌ وَ الْاُخْرَی طَوِیلَهٌالْغَیْبَهُ الْاُولَی لَا یَعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا اِلَّا خَاصَّهُ شِیعَتِهِ وَ الْاُخْرَی لَا یَعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا اِلَّا خَاصَّهُ مَوَالِیهِ؛

[۷] الکلینی الرازی، ابو جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق (متوفای۳۲۸ ه)، الاصول من الکافی، ج۲، ص۱۶۰، ناشر:اسلامیه، تهران، الطبعه الثانیه، ۱۳۶۲ ه. ش.

برای قائم (علیه‌السّلام) دو غیبت است که یکی کوتاه و دیگری طولانی خواهد بود. در غیبت اول کسی جایگاه او را نمی‌داند؛ مگر شیعیان خاص آن حضرت و در غیب دیگر کسی جایگاهش را نمی‌داند مگر خادمان خاص ایشان.»

بررسی سند روایت

الف: محمد بن یحیی‌ العطار:
نجاشی میگوید: او بزرگ شیعیان در زمان خود، شخصیت برجسته آنان بود وی مورد اعتماد و اطمینان و احادیث بسیاری از او نقل شده است:
شیخ اصحابنا فی زمانه، ثقه، عین، کثیر الحدیث…

[۸] النجاشی الاسدی الکوفی، ابوالعباس احمد بن علی بن احمد بن العباس (متوفای۴۵۰هـ)، فهرست اسماء مصنفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی، ص۳۵۳، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، ناشر: مؤسسه النشر الاسلامی ـ قم، الطبعه: الخامسه، ۱۴۱۶هـ.

ب: محمد بن الحسین ابی الخطاب:
نجاشی میگوید: وی فرد با عظمت در میان علمای شیعه بوده و بسیار گرانقدر است. او روایات زیادی نقل کرده و مورد اعتماد و دارای شخصیت برجسته بود. تالیفات خوبی داشت و روایات او اطمینان‌آور است:
جلیل من اصحابنا، عظیم‌القدر، کثیر‌الروایه، ثقه، عین، حسن التصانیف، مسکون الی روایته…

[۹] نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ص۳۳۴.

و شیخ طوسی او را با عنوان «کوفی ثقه» یاد می‌کند:
کوفی، ثقه.

[۱۰] طوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفای۴۶۰ه)، رجال الطوسی، ص۳۹۱، تحقیق:جواد القیومی الاصفهانی، ناشر:مؤسسه النشر الاسلامی قم، الطبعه:الاولی، ۱۴۱۵ه.

ج: حسن بن محبوب:
شیخ طوسی می‌گوید که وی اهل کوفه و مورد اعتماد است. بسیار گرانقدر و یکی از ارکان چهارگانه عصر خویش بوده است:
کوفی، ثقه. وکان جلیل القدر، یعد فی الارکان الاربعه فی عصره.

[۱۱] الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفای۴۶۰ه)، الفهرست، ص۹۶، تحقیق:الشیخ جواد القیومی، ناشر:مؤسسه نشر الفقاهه، چاپخانه:مؤسسه النشر الاسلامی، الطبعه الاولی۱۴۱۷.

د: اسحاق بن عمار بن حیان ساباطی صیرفی:
شیخ طوسی او را ثقه دانسته است:
اسحاق بن عمار، ثقه، له کتاب.

[۱۲] طوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفای۴۶۰ه)، رجال الطوسی، ص۳۳۱.

نتیجه: این روایت صحیح است.

روایت امام سجاد

روایت دیگر که دو مقطع از غیبت را برای امام زمان (علیه‌السّلام) بیان کرده، از امام سجاد (علیه‌السّلام) این‌گونه نقل شده است.
«حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِصَامٍ الْکُلَیْنِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ الْکُلَیْنِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا الْقَاسِمُ بْنُ الْعَلَاءِ قَالَ حَدَّثَنَا اِسْمَاعِیلُ بْنُ عَلِیٍّ الْقَزْوِینِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ اِسْمَاعِیلَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ الْحَنَّاطِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ ثَابِتٍ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ اَبِی طَالِبٍ علی السلام اَنَّهُ قَالَ فِینَا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهُ وَ اُولُوا الْاَرْحامِ بَعْضُهُمْ اَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللَّهِ وَ فِینَا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهُ وَ جَعَلَها کَلِمَهً باقِیَهً فِی عَقِبِهِ وَ الْاِمَامَهُ فِی عَقِبِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ اَبِی طَالِبٍ (علیه‌السّلام) اِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهِوَ اَنَّ لِلْقَائِمِ مِنَّا غَیْبَتَیْنِ اِحْدَاهُمَا اَطْوَلُ مِنَ الْاُخْرَیاَمَّا الْاُولَی فَسِتَّهُ اَیَّامٍ اَوْ سِتَّهُ اَشْهُرٍ اَوْ سِتُّ سِنِینَ وَ اَمَّا الْاُخْرَی فَیَطُولُ اَمَدُهَا حَتَّی یَرْجِعَ عَنْ هَذَا الْاَمْرِ اَکْثَرُ مَنْ یَقُولُ بِهِ فَلَا یَثْبُتُ عَلَیْهِ اِلَّا مَنْ قَوِیَ یَقِینُهُ وَ صَحَّتْ مَعْرِفَتُهُ وَ لَمْ یَجِدْ فِی نَفْسِهِ حَرَجاً مِمَّا قَضَیْنَا وَ سَلَّمَ لَنَا اَهْلَ الْبَیْت.»

[۱۳] الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفای۳۸۱ه)، کمال الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۳۲۳، ناشر:اسلامیه تهران، الطبعه الثانیه، ۱۳۹۵ ه.

ثابت ثمالی از امام چهارم روایت کرده است که فرمود آیه: وَ اُولُوا الْاَرْحامِ… درباره ما نازل شده و نیز آیه: وَ جَعَلَها کَلِمَهً باقِیَهً فِی عَقِبِهِ؛ امامت در نسل حسین است تا روز قیامت، درباره ما نازل شده است. و به راستی برای قائم از ما دو غیبت است که یکی از دیگری طولانی‌تر است اولی شش روز یا شش ماه یا شش سال است و دیگری طول کشد تا بیشتر قائلین بآن از آن برگردند و بر آن ثابت نماند مگر کسی که یقین او قوی و معرفتش درست باشد و در دلش گرفت و گیری نباشد از آنچه ما حکم میکنیم و تسلیم ما اهل بیت باشد.»

روایت امام باقر

نعمانی صاحب کتاب «الغیبه» روایات متعددی در این زمینه نقل کرده و از جمله از امام باقر (علیه‌السّلام) آورده است که آن حضرت دو غیبت دارد:
«حدثنا احمد بن محمد بن سعید، قال: حدثنا علی بن الحسن، قال: حدثنا عبد الرحمن بن ابی نجران، عن علی بن مهزیار، عن حماد بن عیسی، عن ابراهیم بن عمر الیمانی، قال: سمعت ابا جعفر (علیه‌السّلام) یقول: اِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْاَمْرِ غَیْبَتَیْنِوَسَمِعْتُهُ یَقُولُ لَا یَقُومُ الْقَائِمُ وَلِاَحَدٍ فِی عُنُقِهِ بَیْعَه؛

[۱۴] نعمانی، محمد بن ابراهیم، کتاب الغیبه، ص۱۷۱، ح۳.

ابراهیم بن عمر یمانیّ گوید: از امام باقر (علیه‌السّلام) شنیدم که می‌فرماید: «همانا صاحب این امر را دو غیبت است و نیز شنیدم می‌فرماید: قائم در حالی قیام نمی‌کند که برای کسی بر گردن او بیعتی باشد». (یعنی تابعیّت هیچ دولتی را ندارد)

روایت دوم از امام صادق

در روایت دیگر امام صادق (علیه‌السّلام) نیز به موضوع دو غیبت حضرت تصریح می‌کند:
وَ اَخْبَرَنَا اَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ قَالَ حَدَّثَنَا الْقَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ حَازِمٍ مِنْ کِتَابِهِ قَالَ حَدَّثَنَا عُبَیْسُ بْنُ هِشَامٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَهَ عَنْ اِبْرَاهِیمَ بْنِ الْمُسْتَنِیرِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ الْجُعْفِیِّ عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ (علیه‌السّلام) قَالَاِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْاَمْرِ غَیْبَتَیْنِاِحْدَاهُمَا تَطُولُ حَتَّی یَقُولَ بَعْضُهُمْ مَاتَ وَ بَعْضُهُمْ یَقُولُ قُتِلَ وَ بَعْضُهُمْ یَقُولُ ذَهَبَ فَلَا یَبْقَی عَلَی اَمْرِهِ مِنْ اَصْحَابِهِ اِلَّا نَفَرٌ یَسِیرٌ لَا یَطَّلِعُ عَلَی مَوْضِعِهِ اَحَدٌ مِنْ وَلِیٍّ وَ لَا غَیْرِهِ اِلَّا الْمَوْلَی الَّذِی یَلِی اَمْرَ.
و او از ابی‌عبداللَّه (امام صادق (علیه‌السّلام)) که فرمود: صاحب این امر را دو غیبت است که یکی از آن دو آنقدر بدرازا می‌کشد که بعضی می‌گویند مرد و بعضی می‌گویند کشته شد و بعضی می‌گویند: رفت پس بجز‌ اندکی از اصحاب او کسی بر امر او باقی نمی‌ماند و از جایگاهش هیچ کس را از دوست و بیگانه اطلاعی نباشد مگر همان نوکری که بکارهای آن حضرت میرسد.
صاحب کتاب در پایان کتاب می‌نویسد:
«ولو لم یکن یروی فی الغیبه الا هذا الحدیث لکان فیه کفایه لمن تامله؛

[۱۵] نعمانی، محمد بن ابراهیم، کتاب الغیبه، ص۱۷۲، ح ۵.

و اگر در باب غیبت بجز همین یک حدیث نقل نشده بود برای کسی که تامّل در آن کند کافی بود.»

روایت سوم از امام صادق

مرحوم کلینی در الکافی از امام صادق (علیه‌السّلام) روایت دیگری را نیز آورده است:
«مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی وَ اَحْمَدُ بْنُ اِدْرِیسَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ اَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه‌السّلام) یَقُولُلِصَاحِبِ هَذَا الْاَمْرِ غَیْبَتَانِاِحْدَاهُمَا یَرْجِعُ مِنْهَا اِلَی اَهْلِهِ وَ الْاُخْرَی یُقَالُ هَلَکَ فِی اَیِّ وَادٍ سَلَکَ قُلْتُ کَیْفَ نَصْنَعُ اِذَا کَانَ کَذَلِکَ قَالَ اِذَا ادَّعَاهَا مُدَّعٍ فَاسْاَلُوهُ عَنْ اَشْیَاءَ یُجِیبُ فِیهَا مِثْلَه.»

[۱۶] الکلینی الرازی، ابو جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق (متوفای۳۲۸ ه)، الاصول من الکافی، ج۲، ص۱۶۰، ناشر:اسلامیه، تهران، الطبعه الثانیه، ۱۳۶۲ ه. ش.

مفضل بن عمر گوید: شنیدم امام صادق (علیه‌السّلام) میفرمود برای صاحب‌الامر دو غیبت است، در نخستین آنها بسوی خانواده‌اش مراجعت می‌کند. و در دیگری مردم می‌گویند: هلاک شد و در کدام وادی افتاد: عرض کردم: اگر چنان شد. ما چه کنیم؟ فرمود: هر گاه کسی مدعی امامت شد، مسائلی از او بپرسید که مثل امام جواب دهد (اگر پاسخ درست نگفت، او امام نیست).
روایات این دسته فراوان است ما به همین مقدار اکتفا می‌کنیم.

روایات خبر از غیبت کبرای امام

دسته دیگری از روایات به صورت مطلق یک نوع غیبت را برای آن حضرت بیان کرده‌اند و مراد همان غیببت کبرا و طولانی ایشان است. در این قسمت نیز روایات فراوان است در ابتد یک روایت با تصحیح سند و بقیه روایات را بعد از آن ذکر می‌نماییم:

روایت رسول خدا

در این روایت صحیح، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از غایب شدن فرزندش حضرت مهدی (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) خبر داده و تصریح نموده که غیبت او به گونه‌ای است که مردم در آن حیران می‌شوند:
«حَدَّثَنَا اَبِی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَی الْمُتَوَکِّلُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ قَالُوا حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی الْعَطَّارُ جَمِیعاً قَالُوا حَدَّثَنَا اَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ اِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ وَاَحْمَدُ بْنُ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ اَبِی الْخَطَّابِ جَمِیعاً قَالُوا حَدَّثَنَا اَبُو عَلِیٍّ الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ السَّرَّادُ عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْحُصَیْنِ عَنْ اَبِی بَصِیرٍ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍعَنْ آبَائِهِعلیهم السلام قَالَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی اسْمُهُ اسْمِی وَکُنْیَتُهُ کُنْیَتِی اَشْبَهُ النَّاسِ بِی خَلْقاً وَ خُلْقاًتَکُونُ لَهُ غَیْبَهٌ وَ حَیْرَهٌحَتَّی تَضِلَّ الْخَلْقُ عَنْ اَدْیَانِهِمْ فَعِنْدَ ذَلِکَ یُقْبِلُ کَالشِّهَابِ الثَّاقِبِ فَیَمْلَؤُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً.»

[۱۷] الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفای۳۸۱ه)، کمال‌الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۲۸۷، ح۴، ناشر:اسلامیه تهران، الطبعه الثانیه، ۱۳۹۵ ه.

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: مهدی از فرزندان من است، همنام و هم‌کنیه من است. او شبیه‌ترین شخص نسبت به من از نظر صورت و سیرت است. او دارای غیبتی است که مردم حیران هستند؛ به حدی که مردم از دین‌شان بر می‌گردند، در این زمان است که او همانند ستاره نفوذ‌کننده خواهد آمد و زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد؛ همان‌گونه که پر از ظلم و جور شده است.»

مطالب موجود در روایت

این روایت چند مطلب را ثابت می‌کند:
۱. حضرت مهدی (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) از نسل رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است؛
۲. آن حضرت غیبت طولانی خواهد داشت که در این دوران عده‌ای به خاطر عدم ایمان به گفته‌های رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از دین خود خارج و گمراه می‌شوند.
۳. حضرت مهدی (علیه‌السّلام) در چنین دورانی ظهور خواهند کرد.
۴. آن حضرت از نظر اخلاق و سیرت شبیه‌ترین فرد به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است. این مساله می‌تواند در پاسخ به شبهه وهابیت که مدعی هستند آن حضرت در زمان ظهور خونریزی زیادی خواهد کرد، کاربرد زیادی دارد.

بررسی سند روایت

ا) علی بن الحسین بن بابویه:
او از فقها و از موثقین و علماء قم است، نجاشی درباره او می‌گوید:
شیخ القمیین فی عصره ومتقدمهم، وفقیههم، وثقتهم…

[۱۸] نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ص۲۶۱، مؤسسه النشر الاسلامی قم.

و شیخ طوسی او را از فقهای بزرگ شیعه و ثقه می‌داند:
کان فقیها، جلیلا، ثقه.

[۱۹] طوسی، محمد بن الحسن، الفهرست، ص۱۵۷، مؤسسه نشر الفقاهه.

[۲۰] الخوئی، السید ابو القاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۲، ص۳۹۹.

ب) محمد بن الحسن بن فروخ الصفار :
نجاشی می‌گوید: در میان عالمان شیعه قم، دارای قدر و منزلت، مورد اعتماد، گرانقدر و برتر از دیگران بوده و روایات او، افتادگی کمتری داشت:
کان وجها فی اصحابنا القمیین، ثقه، عظیم القدر، راجحا، قلیل السقط فی الروایه.

[۲۱] نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ص۳۵۴.

ج) سعد بن عبدالله الاشعری:
نجاشی او را عالم بزرگ، فقیه و چهره شناخته شده شیعه معرفی کرده است:
«شیخ هذه الطائفه وفقیهها ووجهها….

[۲۲] نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ص۱۷۷.

و شیخ طوسی نیز می‌گوید که او گرانقدر و قابل اعتماد بوده است.»
جلیل القدر، ثقه.

[۲۳] طوسی، محمد بن الحسن، الفهرست، الفهرست، ص۱۳۵.

د) محمد بن الحسین ابی الخطاب:
نجاشی می‌گوید: وی فرد با عظمت در میان علمای شیعه بوده و بسیار گرانقدر است، روایات زیادی نقل کرده و مورد اعتماد است و دارای شخصیت برجسته بود. تالیفات خوبی داشت و روایات او اطمینان‌آور است:
جلیل من اصحابنا، عظیم القدر، کثیر الروایه، ثقه، عین، حسن التصانیف، مسکون الی روایته…

[۲۴] نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ص۳۳۴.

و شیخ طوسی او را با عنوان «کوفی ثقه» یاد می‌کند:
کوفی، ثقه.

[۲۵] طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۳۷۹.

هـ) حسن بن محبوب:
شیخ طوسی می‌گوید که وی اهل کوفه و مورد اعتماد است. بسیار گرانقدر و یکی از ارکان چهارگانه عصر خویش بوده است:
وکان جلیل القدر، یعد فی الارکان الاربعه فی عصره.

[۲۶] طوسی، محمد بن الحسن، الفهرست، ص۴۶.

و) داود بن الحصین:
داود بن حصین الاسدی: مولاهم، کوفی، ثقه.

[۲۷] نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ص۱۵۹.

ز) ابوبصیر اسدی:
او یکی از اصحاب اجماع است که علمای شیعه اتفاق دارند اگر روایتی با سند صحیح به او منتهی شود، صحیح است. نجاشی درباره او می‌نویسد:
«یحیی بن القاسم، ابو بصیر الاسدی، وقیل ابو محمد: ثقه، وجیه…؛

[۲۸] نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ص۴۴۱.

یحیی بن قاسم، ابو بصیر اسدی و گفته شده ابو محمد: مورد اعتماد و بزرگ قوم و دارای قدر منزلت بوده است.»
نتیجه: این روایت سندش صحیح است.
روایت فوق از طریق جابر بن عبدالله انصاری نیز نقل شده است:
«حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْرُورٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ اَبِی عُمَیْرٍ عَنْ اَبِی جَمِیلَهَ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ الْجُعْفِیِّ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْاَنْصَارِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی اسْمُهُ اسْمِی وَ کُنْیَتُهُ کُنْیَتِی اَشْبَهُ النَّاسِ بِی خَلْقاً وَ خُلْقاًتَکُونُ بِهِ غَیْبَهٌ وَ حَیْرَهٌتَضِلُّ فِیهَا الْاُمَمُ ثُمَّ یُقْبِلُ کَالشِّهَابِ الثَّاقِبِ یَمْلَؤُهَا عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً.»

[۲۹] صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفای۳۸۱ه)، کمال الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۲۸۶، ح۱.

جابر بن عبد اللَّه انصاری از رسول خدا (صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم) روایت می‌کند که فرمود: مهدی از فرزندان من است اسم او اسم من و کنیه او کنیه من است، از نظر خلق و خلق شبیه‌ترین مردم به من است، برای او غیبت و حیرتی است که امّت‌ها در آن گمراه شوند، سپس مانند شهاب ثاقب پیش آید و زمین را پر از عدل و داد نماید همان‌گونه که پر از ظلم و جور شده باشد.»

روایت دوم از رسول خدا

در روایت دیگر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از غیبت امام زمان (علیه‌السّلام) خبر داده و این موضوع را مایه آزمایش مؤمنان و غایب شدن حضرت را سری از اسرار الهی می‌داند:
«حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْکُوفِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ اِسْمَاعِیلَ الْبَرْمَکِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُرَاتِ عَنْ ثَابِتِ بْنِ دِینَارٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صاِنَّ عَلِیَّ بْنَ اَبِی طَالِبٍ ع اِمَامُ اُمَّتِی وَ خَلِیفَتِی عَلَیْهَا مِنْ بَعْدِی وَ مِنْ وُلْدِهِ الْقَائِمُ الْمُنْتَظَرُ الَّذِی یَمْلَاُ اللَّهُ بِهِ الْاَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ بَشِیراً اِنَّ الثَّابِتِینَ عَلَی الْقَوْلِ بِهِ فِی زَمَانِ غَیْبَتِهِ لَاَعَزُّ مِنَ الْکِبْرِیتِ الْاَحْمَرِ فَقَامَ اِلَیْهِ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْاَنْصَارِیُّ فَقَالَیَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لِلْقَائِمِ مِنْ وُلْدِکَ غَیْبَهٌ قَالَ اِی وَ رَبِّیوَ لِیُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ یَمْحَقَ الْکافِرِینَ یَا جَابِرُ اِنَّ هَذَا الْاَمْرَ اَمْرٌ مِنْ اَمْرِ اللَّهِ وَ سِرٌّ مِنْ سِرِّ اللَّهِ مَطْوِیٌّ عَنْ عِبَادِ ا