پاورپوینت علی بن حسن زواره ای
توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد
پاورپوینت علی بن حسن زواره ای دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است
شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.
لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت علی بن حسن زواره ای،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن پاورپوینت علی بن حسن زواره ای :
علی بن حسن زوارهای اصفهانی
علی، فرزند حسن زوارهای محضر سید غیاث الدین جمشید زوارهای ، که به سید گازر شهرت دارد و از محدثان و مفسران نامور شیعه محسوب میگردد که در نیمه دوم قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری میزیسته و مفسر گمنام و وارسته است را درک نمود و از برجستهترین شاگردانش به شمار آمد.
فهرست مندرجات
۱ – زادگاه، خاندان و خانواده
۲ – درمحضرسیدغیاث الدین جمشیدگازر
۳ – نقش زواره در نشر تشیع
۴ – استاد فن تفسیر
۵ – اشتباه در تشابه اسمی
۶ – تفسیر گازر و تفسیر جلاء الاذهان
۶.۱ – سید گازر مکمل تفسیر ابوالمحاسن جرجانی
۷ – تحصیل و تبلیغ در کاشان
۸ – مهاجرت به اصفهان
۸.۱ – مهاجرت محقق ثانی
۸.۲ – از بزرگترین شاگردان محقق ثانی
۸.۳ – هرات نزد محقق کرکی
۹ – دانشوران و هم مباحثان زواری
۱۰ – استفاده از حوزه درسی یک دانشور
۱۰.۱ – سخنان میرزا عبدالله افندی
۱۰.۲ – سخنان محدث قمی
۱۱ – کمالات و افاضات علمی
۱۲ – شاگرد مفسر
۱۲.۱ – آثار ملا فتح الله
۱۳ – در وصف نویسندگان و ادیبان
۱۳.۱ – سخنان ملک الشعرای بهار
۱۳.۲ – سخنان سید محمد محیط طباطبایی
۱۴ – معاصران
۱۴.۱ – محقق کرکی و نهضت فارسی نگاری
۱۴.۲ – سخنان محیط طباطبایی
۱۴.۳ – سخن دکتر ذبیح الله صفا
۱۵ – عرصههای ترجمه و تالیف
۱۶ – آثار و تالیفات
۱۶.۱ – تفسیر ترجمه الخواص
۱۶.۲ – آثار الاخیار
۱۶.۳ – روضه الابرار
۱۶.۴ – شرح صحیفه کامله سجادیه
۱۶.۵ – ترجمه المناقب
۱۶.۶ – لوامع الانوار
۱۶.۷ – کشف الاحتجاج
۱۶.۸ – رساله مرآه الصفا
۱۶.۹ – عمده الطالب فی ترجمه المناقب
۱۶.۱۰ – چهل حدیث
۱۶.۱۱ – مفتاح النجاح
۱۶.۱۲ – حلیه الموحدین
۱۶.۱۳ – خلاصه المناقب
۱۶.۱۴ – خلاصه الروضه
۱۶.۱۵ – مکارم الکرایم
۱۶.۱۶ – تحفه الدعوات
۱۶.۱۷ – وسیله النجاه
۱۶.۱۸ – مجمع الهدی (قصص الانبیاء)
۱۶.۱۹ – نشر الامان فی الاسفار و الاوطان
۱۶.۲۰ – فرائد الفواید
۱۶.۲۱ – طراوه الطائف
۱۶.۲۲ – ترجمه الجعفریه
۱۶.۲۳ – کتاب المزار
۱۷ – رحلت
۱۸ – حسن فرزند علی
۱۸.۱ – ملا عباس
۱۸.۲ – محمد حقیری زواره
۱۸.۳ – حسن حقیری
۱۹ – پانویس
۲۰ – منبع
زادگاه، خاندان و خانواده
زواره از جمله شهرهای کهن ایران است که در کرانه جنوبی کویر مرکزی ایران، در ۱۳۵ کیلومتری شمال شرقی اصفهان و پانزده کیلومتری شمال اردستان قرار گرفته است.
از قدیمیترین محلات این شهر محله بنجیره را میتوان نام برد. از زمانهای گذشته گروهی از شترداران زواره در این ناحیه زندگی میکردند. حسن زواری از افراد این طایفه بود که فصلهای پاییز و زمستان را در این شهر اقامت داشت و در بهار و تابستان شترهای خویش را به صحراهای دوردست میبرد تا از مراتع سرسبز و انبوه آن نقاط استفاده کنند. او در ربع آخر قرن نهم هجری صاحب فرزندی گردید که به عشق امیرمؤمنان علیهالسّلام نام «علی» را برایش برگزید. حسن از زمره شیعیانی به شمار میرفت که از بیم آزار و اذیت جماعتی از همشهریان خود در حالتی از تقیه میزیستند. او از خدای خویش خواست تا این فرزندش را در مسیر تقوا و فضیلت قرار دهد و در جهت معرفی فرهنگ اهل بیت کوشا و پرتلاش باشد. خواسته اش اجابت گردید و علی از همان دوران کودکی به فراگیری دانش دینی اشتیاق میورزید. معارف قرآنی و روایی به همراه ادبیات عرب و فارسی را در مکتب خانههای زادگاهش فراگرفت.
درمحضرسیدغیاث الدین جمشیدگازر
سید غیاث الدین جمشید زوارهای ، که به سید گازر شهرت دارد از محدثان و مفسران نامور شیعه محسوب میگردد که در نیمه دوم قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری میزیسته است. علی، فرزند حسن زوارهای محضر این مفسر گمنام و وارسته را درک نمود و از برجستهترین شاگردانش به شمار آمد. با مساعد گردیدن شرایط و رفع تنگناها، این اندوختههای ارزشمند استادان خود را در اختیار فارسی زبانان شیفته اهل بیت علیهم السلام قرار داد. او در کتاب « لوامع الانوار » خود از این مدرس نامدار زوارهای یاد کرده و از ستمهایی که قبل از ظهور شاه اسماعیل صفوی بر وی روا گشته سخن گفته و نوشته است:استادم از ظهور صفویان به من خبر داد.
[۱] مجله آینه پژوهش، شماره ۲۳، ص۸.
نقش زواره در نشر تشیع
مردم زواره در آغاز قیام شاه اسماعیل زودتر از محال نزدیک بدانجا در اظهار تشیع همت گماشته بودند. وجود دو مفسر نامدار عالی قدر شیعه یکی غیاث الدین جمشید گازر و دیگری شاگردش علی بن حسن زواری از اهمیت و نقشی حکایت میکند که زواره در عهد شاه اسماعیل و پسرش شاه طهماسب در نشر مذهب تشیع به عهده داشتهاند.
[۲] زوارهای که دیدم، محیط طباطبایی، مجله باستانشناسی و تاریخ، سال دوم، شماره اول.
استاد فن تفسیر
شیخ آقا بزرگ تهرانی عقیده دارد که علی بن حسن فن تفسیر قرآن را از غیاث الدین جمشید که خود صاحب تفسیر بوده فراگرفته است.
[۳] الذریعه، شیخ آقا بزرگ تهرانی، ج۴، ص۲۷۰.
از نوشتههای صاحب روضات برمی آید که این مفسر شاگردان متعددی در زواره پرورش داده که علی بن حسن بزرگترین و مشهورترین آنها بوده است.
[۴] روضات الجنات، خوانساری، ج۴، ص۳۷۶.
ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی ، از نویسندگان معاصر مینویسد: سید غیاث الدین از بزرگان عالمان شیعه و مفسران قرن دهم به شمار میرفته و عده زیادی از محضر او استفاده و کسب کمال نمودهاند. از جمله شاگردان او علی بن حسن زواری مؤلف تفسیر « ترجمه الخواص » است.
[۵] تاریخ اردستان، ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی، ج۲، ص۲۷۲.
اشتباه در تشابه اسمی
در برخی کتب شرح حال، غیاث الدین جمشید کاشانی که ستاره شناس و ریاضی دان معروف ایرانی است با این شخص یکی تصور شده و در ذیل آثار آن منجم اهل کاشان ، تفسیر سیدگازر را فهرست نمودهاند. در کتاب ریحانه الادب و نیز لغت نامه دهخدا این اشتباه را میتوان ملاحظه کرد.
[۶] ریحانه الادب، مدرس تبریزی، ج۳، ص۱۶۵.
[۷] لغت نامه علی اکبر دهخدا، ذیل غیاث الدین.
نخستین کسی که شرح احوال و آثار غیاث الدین جمشید کاشانی را به طور مفصل و مبسوط بیان نمود و زندگینامه و آثار وی را از شرح حال و اثر معروف سیدگازر یعنی تفسیرش تفکیک نمود، مرحوم استاد سید محمد محیط طباطبایی (۱۳۷۱-۱۲۸۱) است.
[۸] مجله آموزش و پرورش، سال دهم، (۱۳۱۹)، شمارههای ۳ – ۴، مقاله غیاث الدین جمشید کاشانی، محیط طباطبایی.
تفسیر گازر و تفسیر جلاء الاذهان
از موارد دیگری که مورد بحث نویسندگان شرح حال قرار گرفته است تفکیک بین مؤلف تفسیری تحت عنوان « جلاء الاذهان و جلاء الاحزان » یعنی ابوالمحاسن حسین بن حسن جرجانی و سید غیاث الدین جمشید مؤلف تفسیر گازر است چنانکه مدرس تبریزی در این باره نوشته است:«… بالجمله، سید گازر مفسر بین غیاث الدین جمشید و ابوالمحاسن جرجانی حسین و یا شخص دیگر بوده غیر ایشان مردد و تفسیر او که از جمله تفسیرهای معدود امامیه و به تفسیر گازر معروف است بین غیاث الدین جمشید و تفسیر جلاء الاذهان نام ابوالمحاسن جرجانی و یا تفسیر دیگر بودن غیر این دو تفسیر مردد و هنوز کاملا منقح نشده است.
[۹] ریحانه الادب، مدرس تبریزی، ج۱، ص۲۵۹.
در فهرست کتابهای خطی کتابخانه آستان قدس رضوی آمده است: ابوالمحاسن حسین بن حسن جرجانی معروف به سید گازر از علما و مفسرین اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم و استاد علی بن حسن زواری نویسنده ترجمه الخواص بوده است.
[۱۰] فهرست کتب خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ج۱، سید علی اردان، ص۴۴۸.
در صورتی که گازر سید بوده و ابوالمحاسن نامی از سیادت خود نبرده و شرح حال نگاران، او را به عنوان سید معرفی نکردهاند.
سید گازر مکمل تفسیر ابوالمحاسن جرجانی
پژوهشهای نگارنده مؤید آن است که ابوالمحاسن جرجانی موفق نشده تفسیر خود را به پایان ببرد و سید گازر با تالیف دو مجلد دیگر به تکمیل آن مبادرت نموده است. در یایان نسخه خطی شماره ۸۰ از تفاسیر آستان قدس رضوی پس از اتمام سوره ناس اشعاری است که مؤلف آن نسخه آنها را سروده و کاتب آنها را نقل کرده است و از یک بیت آن میتوان استنباط نمود که ادعای فوق به یقین نزدیک تر است: انی اتممت ذلک التفسیر• • • حاملا فی تفرج و سرور
از ملاحظه بخش اول تفسیر یعنی «جلاء الاذهان جرجانی» میتوان چنین فهمید که مؤلف هنگام تفسیر آیات از سبک و لغاتی استفاده کرده که این روش در بخش دوم تفسیر متداول نیست. میر جلال الدین حسینی ارموی محدث که تفسیر گازر را تصحیح نموده و به چاپ سپرده با ابن یوسف متفق است و میگوید سید گازر تکمیل کننده تفسیر ابوالمحاسن بوده است.
[۱۱] مقدمه تفسیر گازر، میرجلال الدین محدث ارموی، چاپ اول، تهران، مهرآیین، ۱۳۳۷.
در هر حال مؤلفان این تفسیر را از احادیث اهل بیت گرفته و در آغاز آیاتی از قرآن به فارسی ترجمه و تفسیر شده و گاهی اصل و متن روایت و گاهی ترجمه آن نقل شده است.
[۱۲] چهارده مقاله و گفتار، دکتر سید محمدباقر حجتی، ص۲۱۰.
از تفسیر گازر نسخههای خطی متعددی در کتابخانههای معتبر کشورمان نگاهداری میشود که نگارنده در نوشتاری به معرفی آنها پرداختهام.
[۱۳] آینه پژوهش، شماره ۲۳، ص ۸.
این تفسیر با تصحیح و تعلیقات و مقدمه مفصل محدث ارموی در ده جلد به زیور طبع آراسته شده است.
تحصیل و تبلیغ در کاشان
ملا ابی الحسن زواری پس از آن که تحصیلات خود را در معارف قرآنی و دینی نزد سید غیاث الدین جمشید زواری و دیگران به پایان برد، به سوی کاشان مهاجرت نمود و در این شهر نزد استادانی که تاریخ نویسان نام آنها را مشخص نکردهاند به تکمیل تحصیلات روی آورد و در ضمن از طریق وعظ و خطابه به ارشاد و هدایت مردم پرداخت. او در این سخنرانیهای تبلیغی آموزههای استادش سید غیاث الدین را که قبل از روی کار آمدن صفویان و در دوران اختناق فراگرفته بود، باز میگفت و به تشریح مقامات معنوی و کمالات ملکوتی ستارگان درخشان آسمان امامت و ولایت میپرداخت. برخی از افراد که شنونده سخنانش بودند، این مباحث را با اکراه میپذیرفتند، و چون شرایط آشفته قبلی خاتمه یافته بود و با روی کار آمدن صفویان دفاع از فرهنگ تشیع رسمیت داشت از راه دیگر وارد شدند و علی بن حسن را آماج حرکات رشک آلود خود قرار دادند. آنها او را متهم به صوفی گری کردند و در نتیجه شرایط آن چنان برایش تنگ شد که از کاشان به اصفهان مهاجرت کرد.
[۱۴] آینه پژوهش، شماره ۹، ص۷.
مهاجرت به اصفهان
علی بن حسن زواری موقعی به اصفهان آمد که تحولی شگفت در تاریخ تشیع رخ داده بود. فرمانروایان صفوی این شهر را مرکز حکومت قرار داده بودند و چون آنان مذهب شیعه را رسمی نمودند ضرورت داشت که در مساجد و بر منابر تبلیغ و مدارس این آیین به صورت اصولی معرفی گردد و در سیستم قضایی، اقتصادی و سیاسی جامعه مبنای عمل قرار گیرد. ناگزیر بایستی عالمانی برای تبلیغ این مذهب و فقیهانی برای تبیین احکام آن میبودند و چون این تعداد عالمان در ایران محدود بودند، زمینهای فراهم گردید تا دانشوران منطقه جبل عامل لبنان به اصفهان مهاجرت کنند.
مهاجرت محقق ثانی
از میان این دانشوران نورالدین علی بن حسین عبدالعالی مشهور به علی بن عبدالعال (محقق ثانی) درخشندگی ویژهای دارد. او که دوره اصلی تحصیلات خود را در حوزههای شیعی جبل عامل و تحت تاثیر مکتب فکری شهید اول (متوفای ۷۸۶ هـ. ق.) سپری کرده بود پس از کسب اجازه نقل حدیث و اجتهاد از استاد بزرگ خود علی بن هلال جزائری در سال ۹۰۹ هـ. ق. به نجف آمد و در این زمان مجتهدی بزرگ و پرآوازه به شمار میآمد. احتمالا در سفر فتح عراق به سال ۹۱۴ هـ. ق. شاه اسماعیل صفوی، از محقق ثانی و دیگر عالمان برای تبلیغ تشیع در ایران، دعوت به عمل آورد و او که از مظلومیتها و تلخ کامیهای جامعه شیعی لبنان خاطرهای ناخوشایند در ذهن داشت از این فراخوانی استقبال کرد و دو سال بعد به ایران آمد و ضمن تلاش برای گسترش تشیع و کمک به دولت شیعی صفوی آثار گران قدری نگاشت و شاگردانی فاضل برای پیگیری مقاصد خود پرورش داد.
[۱۵] آلبرت حورانی، هجرت علمای شیعه از جبل عامل به ایران، ترجمه مرتضی اسعدی.
[۱۶] کیهان فرهنگی، سال سوم شماره ۸، ص۱۴.
[۱۷] ریاض العلماء، میرزا عبدالله افندی، ج۳، ص۴۷۷.
[۱۸] بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۱۰۵، ص۳۱.
از بزرگترین شاگردان محقق ثانی
علی بن حسن زواری حوزه درسی این مجتهد پرآوازه را مغتنم شمرد و از خرمن اندیشه اش خوشههای زرینی فراهم آورد تا این محصولات گران قدر را در موقعیت مقتضی به کار برد. محیط طباطبایی در این باره یادآور شده است: شیعه امامیه که پیش از صفویه کمتر مجال خدمت به این زبان و فرهنگ را یافته بود از روزگار صفویه بدین طرف این وظیفه را به نحو اکمل و اتم انجام داد. وقتی محقق کرکی از لبنان به ایران انتقال یافت و به کار ترویج مذهب تشیع پرداخت علی بن حسن زواری استاد ملافتح الله کاشانی کوشید گفتهها و نوشتههای او را در همان زمان از زبان عربی به فارسی نقل و ترجمه کند و مورد استفاده عمومی شیعیان قرار دهد.
[۱۹] تطور حکومت در ایران بعد از اسلام، محیط طباطبایی، ص۴۸.
میرزا عبدالله افندی مینویسد: زواری از محضر شیخ علی بن عبدالعال کرکی استفاده کرده و از بزرگترین شاگردان او به شمار میآمده است.
[۲۰] ریاض العلماء، میرزا عبدالله افندی، ج۳، ص۴۶۵.
هرات نزد محقق کرکی
از برخی آثار و نوشتههای علی بن حسن زواری برمی آید که وی در هرات نیز مدتی نزد محقق کرکی به آموختن حدیث و فقه اشتغال داشته است. او در این شهر کتاب اربعین شهید اول را نزد استادش خواند و در تاریخ ششم جمادی الاول سال ۹۳۹ هـ. ق. از وی اجازه روایت گرفت. در این اجازه روایی محقق ثانی مقامات علمی شاگردش را ستوده و او را فردی شایسته برای گسترش فرهنگ اهل بیت معرفی کرده است. علی بن حسن بعدها کتاب اربعین را به زبان فارسی برگردانید، تاریخ این ترجمه نوزدهم ذیقعده سال ۹۴۳ هـ. ق. است.
[۲۱] الذریعه، شیخ آقا بزرگ تهرانی، ج۵، ص۳۱۵.
گویا علی بن حسن قبل از فتوحات شاه اسماعیل در نواحی شمالی و شرقی ایران و دفع اشرار این نقاط در هرات به سر میبرده است، او در کتاب «لوامع الانوار» خود خاطر نشان میسازد دو سال قبل از آن که شاه اسماعیل صفوی بر شهرهای خراسان استیلا پیدا کند در محافل عمومی سخن از این بود که گروه ازبکها تصمیم دارند به عراق یورش ببرند. علی بن حسن از شنیدن این سخن به فکر فرو میرود و گویا نگرانی چون ابری تیره بر ذهنش فشار میآورد، تا آن که همان اوقات در هرات با مشاهده رؤیای راستین از این تشویش و دلهره رهایی مییابد و بعدها با فتوحات افتخار آفرین اسماعیل صفوی این خواب جامه عمل میپوشد.
[۲۲] ریاض العلماء، میرزا عبدالله افندی، ص۴۶۹.
دانشوران و هم مباحثان زواری
علی بن حسن زواری در حوزه درسی علی بن عبدالعال کرکی با کثیری از دانشوران مانوس و هم مباحثه گردید که برخی از آنها عبارتند از سید امیر محمد بن ابی طالب استرآبادی حسینی موسوی، سید شرف الدین علی استرآبادی نجفی ، شیخ ابراهیم بن علی خوانساری اصفهانی، نظام الدین احمد بن معین الدین خوانساری، قاضی صفی الدین عیسی و…. محقق کرکی برای برخی از این عالمان اجازه روایت صادر نموده است.
[۲۳] ریاض العلماء، میرزا عبدالله افندی، ص۵۳۰-۵۲۲.
همچنین مفسر زواری به برکت آشنایی و ارتباط بسیار نزدیک با محقق ثانی موفق گردید، با تشکیلات حکومت صفوی مرتبط شود و از این رهگذر در نهضت علمی و فرهنگی عصر صفوی و نیز معرفی آثار روایی به جامعه شرکتی فعال داشته و جزء طلیعه داران این تلاش مهم قرار گیرد. زیرا محقق کرکی از کسانی است که در زمان شاه طهماسب صفوی منصب شیخ الاسلامی یافت و نفوذش در دربار صفوی به اندازهای بود که در حقیقت حاکم و فرمانروای این سلسله از وی دستور میگرفت. شاه طهماسب در سال ۹۳۹ هـ. ق. به همه دستور داد که از احکام محقق کرکی پیروی کنند و به عزل و نصبهای گردن نهند
[۲۴] روضات الجنات، خوانساری، ج۴، ص۳۶۴.
چنین اقتداری برای شاگردان مشهور او که علی بن حسن زواری در زمره آنان به شمار میآمد فرصت بسیار طلایی و ارزندهای بود تا به پشتوانه آن در شرایط پیش آمده بر حسب ضرورتهای اجتماعی و فرهنگی به تبلیغ، تصنیف، ترجمه، نشر و آموزش معارف اهل بیت علیهم السلام بپردازند. اصولا او و استادش و دیگر عالمان شیعه حکومت شاهان صفوی را تشکیلات عادلانه و اهل صلاح نمیدانستند بلکه مصلحت دیدند که در وضع مطلوب مذکور تا جایی که توان دارند به شیعیان برای دفاع از خود انسجام و تمرکز بخشند و بنیه علمی آنان را تقویت کنند. بنابراین آنها به انگیزه خدمت به تشیع و حفظ میراث فرهنگی و نشر آثار مکتوب به حاکمان نزدیک شده و به تقاضای آنان تلاشهایی انجام دادند و یا آثاری را به نام آن فرمانروایان تالیف نمودند و نامشان را در آغاز نوشتههای خود آوردند.
[۲۵] مجله حوزه، شماره ۷۵، ص ۲- ۴.
[۲۶] علما و مشروعیت دولت صفوی، سید محمدعلی حسینی زاده، ص۱۰۲.
استفاده از حوزه درسی یک دانشور
از کتاب «لوامع الانوار» علی بن حسن زواری بر میآید که وی از سید عبدالوهاب فرزند علی حسین استرآبادی اجازه نقل روایت دارد و نیز چنین استفاده میشود که این مفسر و نویسنده نامدار عصر صفوی از محضر این دانشمند بهره مند بوده است. سید امیر عبدالوهاب فاضلی عالم و صاحب قدر و منزلت و از دانشورانی است که اوایل دولت صفوی و قبل از آن را درک کرده است. خوان دمیر در پایان تاریخ حبیب السیر در ذیل شرح حال فرزندش امیر نظام الدین عبدالحی استرآبادی نوشته است: پدر بزرگوارش امیر عبدالوهاب در جرجان از جمله بزرگان سادات بود و مدتی طولانی به منصب قضا و احتساب منصوب گشت و در حل قضایای اجتماعی و انتظام امور مردم اهتمام مینمود.
[۲۷] رجال کتاب حبیب السیر، گردآورنده دکتر عبدالحسین نوایی، ص۲۶۱.
سخنان میرزا عبدالله افندی
میرزا عبدالله افندی مینویسد: ملا علی بن حسن زواری مفسر معروف از وی روایت میکرده است و خود او هم از گروهی از اعلام روایت داشته است.
[۲۸] ریاض العلماء و حیاض الفضلا، میرزا عبدالله افندی اصفهانی، ترجمه محمدباقر ساعدی، ج۳، ص۳۴۵.
میرزا عبدالله افندی میگوید: در اصفهان رسالهای در تنزیه الانبیاء دیدم که از آثار سید عبدالوهاب بن علی حسینی بوده است لکن در آن رساله، وی را به عنوان استرآبادی معرفی نکرده است و به گمان من این رساله هم باید از آثار سید مترجم بوده باشد. سید در این اثر تحت تاثیر تنزیه الانبیای سید مرتضی بوده و گفتار او را نقل کرده است. او این کتاب را بنا به پیشنهاد سلطان بدیع الزمان میرزا که گویا فرزند سلطان حسین بایقرا باشد تالیف نموده است اما باید تحقیق شود.
[۲۹] ریاض العلماء، میرزا عبدالله افندی، ج۳، ص۳۴۷.
[۳۰] روضات الجنات، خوانساری، ج۴، ص۱۹۲.
[۳۱] روضات الجنات، خوانساری، ج۴، ص۳۷۶.
سخنان محدث قمی
محدث قمی او را به عنوان عالمی فاضل، محقق ماهر در علوم معقول و منقول و فخر تشیع و مروج شریعت معرفی میکند و پس از معرفی آثارش میافزاید: وی پدر عبدالحی استرآبادی است و جماعتی در محضرش پرورش یافتند که از زمره آنان علی بن حسن زواری را میتوان نام برد.
[۳۲] فوائد الرضویه، حاج شیخ عباس قمی، ص۲۶۱-۲۶۰.
میرزا عبدالله افندی در معرفی او یادآور میگردد آثار او عبارت است از « شرح فصول النصریه در اصول دین » تالیف خواجه نصیر طوسی که در سال ۸۷۵ هـ. ق. از آن فارغ گردیده است. در سال ۸۸۴ هـ. ق. یکی از شاگردانش حاشیهای لطیف و ارزنده بر این شرح نگاشته است.
[۳۳] ریاض العلماء، ج۳، ص۳۴۶.
شیخ حر عاملی در اثر معروف خود در شرح زندگی عالمان شیعه امیر عبدالوهاب را فاضلی متکلم میداند و میگوید شرح فصول النصریه او را در کلام دیدهام.
[۳۴] امل الآمل، شیخ حر عاملی، ج۲، ص۱۶۶.
دیگر از آثارش عبارتند از حاشیه شرح هدایه اثیریه میرک بخاری (از دانشوران قرن هشتم هجری)، شرح قصیده برده نبویه به زبان فارسی.
کمالات و افاضات علمی
علی بن حسن زواری پس از استفاده از محضر دانشورانی که به آنها اشاره گردید این توفیق را به دست آورد که در علوم و معارف اسلامی خصوصا مباحث قرآنی، تفسیر، حدیث ، فقه، جمله کلام، مباحث تاریخی، و دقایق ادبی مهارتهایی را کسب کند و لقب «فخر الدین» را به خود اختصاص داده به ملا علی بن حسن اشتهار یابد. وی چون در طریق عرفان و سلوک معنوی به درجاتی رسیده بود از او به عنوان مولانا علی فرزند حسن سخن گفتهاند. علی بن حسن زواری تمام یا بخشی از قرآن را حفظ داشت و نیز تعداد قابل توجهی حدیث را به حافظه خویش سپرده بود به همین دلیل او را ملا حافظ زواری نامیدهاند. دانایی و توانایی و قدرت بیان او در وعظ و خطابه و نصیحت سبب گردید که از او در کتب شرح حال و منابع تاریخی عصر صفوی به عنوان شیخی جلیل القدر نام برده شود.
شاگرد مفسر
تقریبا اغلب نویسندگانی که به زندگی او اشاره کردهاند علی بن حسن را به وثاقت در روایت، گستردگی دانش، جامعیت در اطلاعات و کثرت تالیفات ستودهاند و از او به عنوان فاضلی زاهد، عارفی متقی، مفسر فقیه و محدثی ادیب یاد کردهاند.
[۳۵] مجله آینه پژوهش، شماره ۹، ص۷.
در حوزه درسی فخرالدین علی بن حسن زواری که در اصفهان و کاشان تشکیل گردید، بسیاری از طالبان معرفت و حقیقت حضور یافته انداما در منابعی که شرح حال این دانشور آمده تنها نام یک شاگرد به چشم میخورد و او ملا فتح الله بن المولی شکرالله کاشانی میباشد.
[۳۶] روضات الجنات، خوانساری، ج۵، ص۳۴۵.
از این شاگرد فاضل مفسر زوارهای در آثار رجالی به عنوان شیخ محدث کامل، عالم جلیل، مفسر فاضل و شارح نهج البلاغه نام برده شده است .
[۳۷] فوائد الرضویه، حاج شیخ عباس قمی، ص۳۴۵ – ۳۵۲.
زوارهای که خود در ادبیات عرب و عجم، تفسیر و حدیث مهارت یافته بود شاگردانی را پرورش داد که در این زمینهها راه او را ادامه دهند. ملا فتح الله کاشانی موفق گردید در اقتدا به استاد خویش آثاری را در معارف مذکور پدید آورد که همه سودمند و با ارزش هستند.
[۳۸] از کلینی تا خمینی، جرفادقانی، ص۹۵.
آثار ملا فتح الله
ملا فتح الله اثری به نام زبده التفاسیر به زبان عربی دارد که سومین تفسیر او پس از « منهج الصادقین » و خلاصه اش یعنی « خلاصه المنهج » است. او این تفسیر را در سال ۹۷۷ هـ. ق. یعنی ده سال قبل از رحلت خویش به پایان رسانید، اگر چه او در تالیف این تفاسیر از شیوه استادش علی بن حسن پیروی کرده و در تفسیر آیات قرآن از روایات اهل بیت علیهم السلام کمک میگیرد اما در طی تفسیر خود هیچ نقلی از استاد خود ندارد و دلیل آن هم مشخص نیست.
[۳۹] فصلنامه بینات، سال اول، شماره سوم، ص۱۷۸.
کتاب تذکره العارفین و تنبیه الغافلین او در ترجمه و شرح نهج البلاغه است. میگویند کتاب احتجاج طبرسی را نیز ترجمه کرده است.
[۴۰] از کلینی تا خمینی، جرفادقانی، ص۱۰۳.
گفته میشود فتح الله کاشانی به توصیه استادش علی بن حسن زواری کتاب مواهب علیه ملا حسین کاشفی را شرح کرد و در آن احادیث و اخبار اهل بیت علیهم السلام را گنجانید و آن را «منهج الصادقین» نامید.
[۴۱] آینه پژوهش، شماره ۹، ص۷.
دکتر سید محمدباقر حجتی بر این باور است که ملا فتح الله کاشانی در این تفسیر پنج جلدی از استاد خود فخرالدین زوارهای بهره برده و نیز در بسیاری از موارد از کتاب مجمع البیان طبرسی استفاده کرده است.
[۴۲] چهارده مقاله و گفتار، دکتر سید محمدباقر حجتی، ص۲۳۴.
چارلزا مبروزاستوری (متوفای ۱۸۸۸م) که نسخههای خطی این تفاسیر را در ایران و چند کشور اسلامی دیگر شناسایی کرده، مینویسد: فتح الله بن شکرالله شریف کاشانی شاگرد زوارهای است و همان رشته ادبی استاد خویش را پیش گرفت و دست کم کتابی به دستور شاه طهماسب صفوی ترجمه کرد.
[۴۳] ادبیات فارسی بر مبنای تالیف استوری، ترجمه، یو. ا. برگل، ص ۱۶۲- ۱۶۳.
در وصف نویسندگان و ادیبان
نخستین کسی که شرح حال و آثار علی بن حسن زوارهای را به رشته تحریر درآورد میرزا عبدالله افندی اصفهانی، (۱۱۳۰-۱۰۶۷ هـ. ق.) است که طی آن اطلاعات ارزنده و مفیدی را در خصوص این شخصیت ذکر نموده است. او در جای دیگر ذیل ملا حافظ زوارهای نوشته است:وی فاضلی عالم و از اجله فقها و از شاگردان شیخ علی کرکی مشهور است و از علمای روزگار شاه طهماسب میباشد. زواری منسوب به زواره است که بین اصفهان و یزد قرار دارد و من این آبادی معروف را دیدهام.
[۴۴] ادبیات فارسی بر مبنای تالیف استوری، ترجمه، یو. ا. برگل، ج۱، ص۱۶۰.
سید محسن امین ذیل نام شیخ علی بن حسن زواری گفته است: او دانشمندی اهل فضل و مفسری است که شاگرد محقق کرکی و استاد ملافتح الله کاشانی است و مؤلفاتی دارد. سپس دوازده اثر او را نام میبرد.
[۴۵] اعیان الشیعه، سید محسن امین، ج۸، ص۱۸۶.
مرحوم حاج شیخ عباس قمی در آثار معروف خود از علی بن حسن زواری به عنوان شیخی اهل علم، مفسری فاضل و از فضلای امامیه نام میبرد و برخی آثارش را معرفی میکند.
[۴۶] الکنی و الالقاب، محدث قمی، ج۲، ص۳۰۰.
[۴۷] فوائد الرضویه، حاج شیخ عباس قمی، ص۲۷۱.
[۴۸] هدیه الاحباب، حاج شیخ عباس قمی، ص۱۶۵.
سخنان ملک الشعرای بهار
ملک الشعرای بهار به رواج ساده نویسی خصوص در کتب مربوط به نشر تشیع از تاریخ و کتب علمی و رواج فراوان آن در عهد صفویه اشاره دارد و پس از معرفی قاضی نورالله شوشتری و شیوه نگارش او در کتاب مجالس المؤمنین مینویسد: علی بن حسن زواره یکی از نویسندگان بزرگ و نامی عهد صفویه است که با وجود ساده نویسی و روانی (نثرش) خالی از استحکام و قدرت نیست، مهمترین آثار او تفسیر بزرگی است به زبان فارسی که بعد از تفاسیر معروف فارسی از قبیل تفسیر طبری (مترجم)، تفسیر ابوالفتوح رازی و تفسیر سیدگازر و جواهر التفسیر مولی حسین کاشفی نامزد و مشهور است. زوارهای مردی مفسر و فقیه، محدث، فاضل و ادیب بوده و در تصانیف و تراجم مایل به عرفان است.
[۴۹] سبکشناسی، ملک الشعرای بهار، ج۳، ص۳۰۲.
سخنان سید محمد محیط طباطبایی
استاد سید محمد محیط طباطبایی که هم ولایتی علی بن حسن زواری است در برخی نوشتههای خود از این مفسر و محدث عصر صفوی سخن گفته و تلاشهای او را در خصوص تالیف و ترجمه کتب حدیث و تاریخ اسلام و کلام اسلامی، نشانهای از نقش زواره در رشد تشیع دانسته است. همچنین وی به زمانی اشاره دارد که مفسر مذکور در خدمت استادش غیاث الدین جمشید تلمذ میکرده و او در خفا و غیر علنی به شاگرد خود اعتماد نموده و حقایقی را در خصوص مکتب اهل بیت و مظلومیت مذهب تشیع برایش بیان کرده و او را به روی کار آمدن دولتی شیعی نوید داده است. این محقق عالیقدر همچنین نقش علی بن حسن زواری را در ترجمه منابع روایی، اعتقادی و تاریخی شیعه برای استفاده عموم مردمان شیعه مورد توجه جدی قرار داده و خاطر نشان نموده که محدث زوارهای وظیفه خود را در این راستا با درک مقتضیات زمان به خوبی انجام داده است.
[۵۰] مقدمه دیوان مجمر، محیط طباطبایی.
[۵۱] تطور حکومت در ایران بعد از اسلام، ص۴۹-۴۸.
[۵۲] مقاله زوارهای که دیدهام، محیط طباطبایی، مجله باستانشناسی و تاریخ، سال دوم، شماره اول، پاییز و زمستان، ۱۳۶۶.
معاصران
دوران کودکی و نوجوانی علی بن حسن زواری با شرایط آشفته و نگران کنندهای مقارن بود و شیعیان در حالتی از تقیه میزیستند. آنان اجازه نداشتند عقاید خویش را علنی سازند و در ترویج مذهب خود بکوشند یا از طریق وعظ و تبلیغ، ارزشهای این مذهب را صیانت نمایندتا آن که شاه اسماعیل صفوی در تبریز به فرمانروایی رسید و مذهب شیعه را رسمی اعلام کرد. پس از به رسمیت شناخته شدن مذهب شیعه شیعیان احساس هویت نمودند و پس از چند قرن تحمل فشار و رنج نسبت به آینده خود امیدوار شدند. شاه اسماعیل بیست و سه سال (از ۹۳۰ تا ۹۰۷ هـ. ق.) حکومت کرد و با مرگ او فرزندش شاه طهماسب به سلطنت رسید. شاه طهماسب هنگام جلوس بر تخت شاهی یازده سال داشت. او اگر چه از کفایت و دلیری پدر محروم بود ولی توانست در مدت پنجاه و چهار سال سلطنت، کشوری را که از پدر به ارث برده بود تا پانزدهم صفر سال ۹۸۴ هـ. ق. بزرگ، نیرومند و با عزت نگاه دارد.
[۵۳] تاریخ ایران زمین، دکتر محمدجواد مشکور، ص۲۷۲.
نهضت فارسی نگاری، ترجمه و شرح متنهای سودمند و راه گشا در دوره صفویان (۱۱۴۸-۹۰۷) پدیده نوینی بود که در شکل یک حرکت علمی فرهنگی به انگیزه گسترش تشیع از سوی دانشوران بنیان نهاده شد. یادآور میشود با گسترش اسلام، زبان عربی در نواحی تحت قلمرو مسلمانان به ویژه در میان فارسی زبانان رواج یافت. در ایران نیز زبان اسلام (عربی) اوج گرفت و همه دوست داشتند به زبان جدید سخن بگویند یا حداقل از واژههای آن در محاورهها استفاده کنند. زبان دستگاه خلافت، نوشتههای دیوانی، نگارشهای علمی و نیز معارف و احکام شرعی، حقوقی و قضایی به زبان عربی بود.
[۵۴] دو قرن سکوت، عبدالحسین زرینکوب، ص۱۰۸ – ۱۰۷.
ادبیات شیعه و مواریث فرهنگی و اعتقادی شیعیان اعم از متنهای روایی، فقهی، کلامی، فلسفی و اخلاقی نیز تا قبل از روی کار آمدن صفویان به زبان عربی نگارش یافته بوداگر چه تعدادی متون فارسی شیعی از قرن ششم و پس از آن تالیف شد که خود مؤید رواج نسبی تشیع در این اعصار در برخی از نواحی ایران است. از زمانی که صفویان روی کار آمدند ضرورت فارسی کردن متون مذهبی شیعه در راس اقدامات فرهنگی این نظام سیاسی و حکومت جدید قرار گرفت. هدف از نگارش این آثار قرار دادن آنها در دسترس مردمانی بود که با زبان عربی آشنایی نداشتند. همین موضوع سبب گردید تا مترجم مطالب را به بیانی ساده بنویسد و این امر در جهت ترویج اندیشه مذهبی صورت گرفت. حاکمان صفوی نیز خود در این حرکت فرهنگی راسا وارد شدند و به طور رسمی از دانشمندان شیعه خواستند تا به تالیف و ترجمه آثار دینی به زبان فارسی مبادرت ورزند.
[۵۵] ترجمه متون دینی به پارسی و نقش آن در ترویج تشیع در دوره صفوی، رسول جعفریان، مندرج در یادنامه حکیم لاهیجی.
محقق کرکی و نهضت فارسی نگاری
با آمدن محقق کرکی به ایران و انتقال مرکز حوزههای شیعی به ایران و حضور دانشوران جبل عامل در حوزه ایران جنبش علمی گستردهای هویدا گشت. زمانی که این عالمان در عرصههای گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حضور یافتند نخستین گامها در راه گسترش اندیشه شیعی به زبان فارسی برداشته شد. محقق کرکی این هدف را با درایت و فراست خاصی پی میگرفت. دست یابی به این هدف والا با ارائه فرهنگ و معارف و احکام شرعی به زبان عموم مردم که غالبا فارسی زبان بودند با نثر در خور فهم همگان، امکان پذیر بود. به دلیل این ضرورت و درک موقعیتهای خاص جامعه، نهضت فارسی نگاری و ترجمه شکل گرفت و به تدریج همگانی کردن آموزههای تشیع به عنوان استراتژی اصلی عالمان جلوه گر شد. در این برهه حساس و سرنوشت ساز فخرالدین علی بن حسن زوارهای شاگرد برجسته محقق کرکی به سفارش استاد خویش به ترجمه و نگارش فارسی پرداخت و مهمترین منابع بزرگان شیعه را به زبان فارسی برگردانید.
[۵۶] رویکرد علما به فارسی نگاری در عصر صفویه، سید عباس میری.
[۵۷] مجله حوزه، شماره ۷۵، ص۱.
وی با این حرکت زیبا و ترجمه آثار مهم، ارزشمند و استوار نخبگان علمی تشیع، رسالههای مستقلی را در موضوع معارف اسلامی به زبان فارسی نگاشت و با شور و نشاط خاصی این حرکت را پی گرفت. این تلاش او در سیر حرکت و پیشرفت حوزهها و بیدار کردن اندیشههای خفته تاثیری بسزا داشت.
راهنمای خرید:
- لینک دانلود فایل بلافاصله بعد از پرداخت وجه به نمایش در خواهد آمد.
- همچنین لینک دانلود به ایمیل شما ارسال خواهد شد به همین دلیل ایمیل خود را به دقت وارد نمایید.
- ممکن است ایمیل ارسالی به پوشه اسپم یا Bulk ایمیل شما ارسال شده باشد.
- در صورتی که به هر دلیلی موفق به دانلود فایل مورد نظر نشدید با ما تماس بگیرید.
- لینک دانلود فایل بلافاصله بعد از پرداخت وجه به نمایش در خواهد آمد.
- همچنین لینک دانلود به ایمیل شما ارسال خواهد شد به همین دلیل ایمیل خود را به دقت وارد نمایید.
- ممکن است ایمیل ارسالی به پوشه اسپم یا Bulk ایمیل شما ارسال شده باشد.
- در صورتی که به هر دلیلی موفق به دانلود فایل مورد نظر نشدید با ما تماس بگیرید.