توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت علوم حدیث در تبریز دارای ۱۱۱ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت علوم حدیث در تبریز،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت علوم حدیث در تبریز :

تاریخچه پاورپوینت علوم حدیث در تبریز

روند توجه به حدیث در دو حوزه اهل سنت و امامیه در تبریز پیشینه‌ای کهن‌ دارد و آن را می‌توان در سده ۳ قمری به بعد پی‌جویی کرد.

فهرست مندرجات

۱ – ضبط و نقد حدیث
۱.۱ – سده ۴ تا ۷ قمری
۱.۲ – سده ۷ قمری
۱.۳ – سده ۱۰ و ۱۱ قمری
۲ – عناوین مرتبط
۳ – فهرست منابع
۴ – پانویس
۵ – منبع

ضبط و نقد حدیث

در مقایسه با دیگر شاخه‌های علوم نقلی، رواج حدیث در تبریز پیشینه‌ای کهن‌تر دارد و می‌توان رد آن را در سده ۳ق/ ۹م نیز پی‌جویی کرد. ازجمله محدثان تبریزی که نام آنان در اسانید روایی به ثبت رسیده است، باید از ابراهیم بن محمد تبریزی از امامیه

[۱] طوسی، محمد، الغیبه، ج۱، ص۲۵۹، به کوشش عبادالله طهرانی و علی احمد ناصح، قم، ۱۴۱۱ق.

و عتیق بن یعقوب تبریزی از محدثان اهل سنت

[۲] ابن عساکر، علی، تاریخ مدینه دمشق، ج۴، ص۳۲۵، به کوشش علی شیری، بیروت/ دمشق، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.

نام برد.

سده ۴ تا ۷ قمری

روند توجه به حدیث در دو حوزه اهل سنت و امامیه در تبریز دوام داشته است و در سده‌های بعد، همچنان محدثانی در این شهر فعال بوده‌اند. از محدثان اهل سنت می‌توان به کسانی چون ابوداوود سلیمان بن حمزه تبریزی (اواخر قرن ۴ق)،

[۳] ابن عساکر، علی، تاریخ مدینه دمشق، ج۵، ص۴۳۰، به کوشش علی شیری، بیروت/ دمشق، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.

ابوالحسن علی بن ابراهیم ازدی تبریزی، شیخ مکاتبه‌ای ابن حزم (اوایل سده ۵ق)،

[۴] ابن حزم، علی، المحلی، ج۹، ص۲۷۲، بیروت، دارالآفاق الجدیده.

[۵] ابن حزم، علی، المحلی، ج۹، ص۲۸۱، بیروت، دارالآفاق الجدیده.

[۶] ابن حزم، علی، المحلی، ج۹، ص۲۸۴، بیروت، دارالآفاق الجدیده.

[۷] رودانی، محمد، صله الخلف، ج۱، ص۱۷۳، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.

[۸] اربلی، مبارک، تاریخ اربل، ج۱، ص۳۷۸، به کوشش سامی خماس صقار، بغداد، ۱۹۸۰م.

قاضی شعیب بن صالح تبریزی در همان دوره

[۹] ابن ماکولا، علی، الاکمال، ج۱، ص۵۴۳، بیروت، ۱۴۱۱ق.

[۱۰] سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۳، ص۱۶.

و احمد بن حسن حدادی تبریزی در اواخر سده ۵ق

[۱۱] ابن عساکر، علی، تاریخ مدینه دمشق، ج۴، ص۲۳۶، به کوشش علی شیری، بیروت/ دمشق، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.

[۱۲] ابن اثیر، علی، اسد الغابه، ج۱، ص۴۰۸.

اشاره کرد. در اسانید امامیه نیز در نیمه اخیر سده ۵ق، نام کسانی چون دانیال بن ابراهیم تبریزی

[۱۳] ابن طاووس، علی، الیقین، ج۱، ص۲۵۴، به کوشش انصاری، قم، ۱۴۱۳ق.

[۱۴] ابن طاووس، علی، الیقین، ج۱، ص۳۹۴، به کوشش انصاری، قم، ۱۴۱۳ق.

و محمد بن علی بن احمد تبریزی

[۱۵] ابن طاووس، علی، الیقین، ج۱، ص۴۲۳، به کوشش انصاری، قم، ۱۴۱۳ق.

ثبت شده است.
سده ۴ و ۵ق از حیث جابه‌جایی محدثان نیز حائز اهمیت است؛ حضور محدثانی غیرآذربایجانی در تبریز چون ابوعلی اسماعیل احمد بیهقی در نیمه اول قرن ۴ق،

[۱۶] بیهقی، احمد، الاعتقاد و الهدایه الی سبیل الرشاد، ج۱، ص۳۵۹، به کوشش احمد عصام کاتب، بیروت، ۱۴۰۱ق.

محمد بن احمد بن موسی شیرازی (د ۴۳۹ق)

[۱۷] ابن عساکر، علی، تاریخ مدینه دمشق، ج۵۱، ص۱۴۱، به کوشش علی شیری، بیروت/ دمشق، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.

و احمد بن محمد بن سری همدانی در نیمه اول قرن ۵ق

[۱۸] حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج۴، ص۴-۵، بیروت، دار احیاءالتراث العربی.

در تبریز نشان از جاذبه تبریز برای محدثان سرزمین‌های دیگر دارد. در شمار تبریزیانی که برای تعلم و تعلیم حدیث به سرزمین‌های دیگر رهسپار شده‌اند، نیز می‌توان ابونصر محمد بن موسی تبریزی، ساکن بلخ در میانه قرن ۴ق،

[۱۹] لالکایی، هبهالله، اعتقاد اهل السنه، ج۴، ص۸۱۸، ریاض، ۱۴۰۲ق.

ابوعلی حسن بن سعید تبریزی ساکن بصره در اواخر قرن ۴ق،

[۲۰] رافعی، عبدالکریم، التدوین فی اخبار قزوین، ج۴، ص۱۷۱، حیدرآباد دکن، ۱۹۸۵م.

منتجب عبدالله بن نصر تبریزی، مدتی ساکن دمشق،

[۲۱] ابن عساکر، علی، تاریخ مدینه دمشق، ج۳۳، ص۲۶۳، به کوشش علی شیری، بیروت/ دمشق، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.

[۲۲] ابن فوطی، عبدالرزاق، مجمع الآداب، ج۵، ص۵۱۰، به کوشش محمدکاظم، تهران، ۱۳۷۴ش.

حسن بن احمد بن عبدالعزیز تبریزی، مدتی مقیم بیروت در اواسط سده ۵ق

[۲۳] ابن عساکر، علی، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۳، ص۱۷، به کوشش علی شیری، بیروت/ دمشق، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.

و عباس بن مصفای تبریزی، مدتی مقیم سمرقند در نیمه اخیر سده ۵ق

[۲۴] نسفی، عمر، القند فی ذکر علماء سمرقند، ج۱، ص۵۹۷، به کوشش یوسف هادی، تهران، ۱۳۷۸ش.

را برشمرد.
نام محدثانی چون محمود بن محمد تبریزی،

[۲۵] ابن طاووس، علی، الیقین، ج۱، ص۲۵۴، به کوشش انصاری، قم، ۱۴۱۳ق.

ابومنصور مظفر بن مکی تبریزی (د پس از ۵۳۰ق)،

[۲۶] رافعی، عبدالکریم، التدوین فی اخبار قزوین، ج۴، ص۱۴۵، حیدرآباد دکن، ۱۹۸۵م.

محمد و محمود، پسران احمد بن حسن حدادی تبریزی، استادان ابن عساکر در ۵۲۹ق،

[۲۷] ابن نقطه، محمد، تکمله الاکمال، ج۱، ص۴۸۴، به کوشش عبدالقیوم عبد رب‌النبی، مکه، ۱۴۱۰ق.

[۲۸] ابن عساکر، علی، تاریخ مدینه دمشق، ج۴، ص۲۳۶، به کوشش علی شیری، بیروت/ دمشق، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.

صدیق بن عثمان دیباجی تبریزی، استاد ابن عساکر،

[۲۹] ابن عساکر، علی، تاریخ مدینه دمشق، ج۹، ص۴۴۰، به کوشش علی شیری، بیروت/ دمشق، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.

[۳۰] ابن عساکر، علی، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۷، ص۴۱۳، به کوشش علی شیری، بیروت/ دمشق، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.

[۳۱] ابن نقطه، محمد، تکمله الاکمال، ج۱، ص۴۸۵، به کوشش عبدالقیوم عبد رب‌النبی، مکه، ۱۴۱۰ق.

ابوالصنوف ابراهیم بن حسن حریری،

[۳۲] ابن دمیاطی، احمد، المستفاد من‌ ذیل تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۸، به ‌کوشش مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، ۱۴۱۷ق.

محمد بن علی بن احمد تبریزی، چندی مقیم ساوه،

[۳۳] ابن طاووس، علی، الیقین، ج۱، ص۴۲۳ حاشیه، به کوشش انصاری، قم، ۱۴۱۳ق.

معین‌الدین محمد بن رمضان تبریزی، استاد ابن اثیر

[۳۴] ابن اثیر، علی، اسد الغابه، ج۱، ص۱۵۱.

[۳۵] ابن اثیر، علی، اسد الغابه، ج۴، ص۷۶.

[۳۶] ابن فوطی، عبدالرزاق، مجمع الآداب، ج۵، ص۴۰۳، به کوشش محمدکاظم، تهران، ۱۳۷۴ش.

و ابوالیسر عبیدالله بن اسکندر تبریزی

[۳۷] رافعی، عبدالکریم، التدوین فی اخبار قزوین، ج۱، ص۳۴۷، حیدرآباد دکن، ۱۹۸۵م.

در طی سده ۶ق نشان از رونق حدیث در این شهر دارد.
در همین سده است که کسانی چون محمد بن اسعد حفده طوسی (د ۵۷۱ق)

[۳۸] ابن فوطی، عبدالرزاق، مجمع الآداب، ج۲، ص۱۹۹، به کوشش محمدکاظم، تهران، ۱۳۷۴ش.

و محمد بن احمد فنجکرودی نیشابوری برای تدریس حدیث

[۳۹] رافعی، عبدالکریم، التدوین فی اخبار قزوین، ج۱، ص۱۸۷، حیدرآباد دکن، ۱۹۸۵م.

و کسانی چون ابن عساکر و رافعی برای شنیدن حدیث

[۴۰] رافعی، عبدالکریم، التدوین فی اخبار قزوین، ج۱، ص۴۲۶، حیدرآباد دکن، ۱۹۸۵م.

[۴۱] رافعی، عبدالکریم، التدوین فی اخبار قزوین، ج۲، ص۴۴۲، حیدرآباد دکن، ۱۹۸۵م.

[۴۲] ابن عساکر، علی، تاریخ مدینه دمشق، ج۶، ص۱۹۱‌، به کوشش علی شیری، بیروت/ دمشق، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.

به تبریز آمده‌اند. ابوعثمان اسماعیل بن عبدالرحمان صابونی (د ۵۱۷ق)، محدث بزرگ نیشابور در اوایل همین سده در تبریز محفل درس پررونقی داشته، و ازجمله کتاب الغریبین هروی را درس می‌گفته است.

[۴۳] ابن عساکر، علی، تاریخ مدینه دمشق، ج۶، ص۲۶۵، به کوشش علی شیری، بیروت/ دمشق، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.

سده ۷ قمری

در سده ۷ق، از رونق حدیث قدری کاسته شده، اما آموزش حدیث هرچند محدودتر دوام یافته است.

[۴۴] خواندمیر، غیاث‌الدین، حبیب ‌السیر،به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، ۱۳۶۲ش.

[۴۵] ابن فوطی، عبدالرزاق، مجمع الآداب، ج۲، ص۱۷۳، به کوشش محمدکاظم، تهران، ۱۳۷۴ش.

ازجمله محدثان این سده می‌توان شمس‌الدین عبدالغفور بن بدل تبریزی شروطی (د پس از ۶۱۹ق)،

[۴۶] ابن نقطه، محمد، تکمله الاکمال، ج۱، ص۲۵۴، به کوشش عبدالقیوم عبد رب‌النبی، مکه، ۱۴۱۰ق.

[۴۷] ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۵۴۰، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.

ابوالخیر بدل بن ابی‌المعمر تبریزی (د ۶۳۶ق)،

[۴۸] اربلی، مبارک، تاریخ اربل، ج۱، ص۱۴۴، به کوشش سامی خماس صقار، بغداد، ۱۹۸۰م.

[۴۹] ابن نقطه، محمد، التقیید، ج۱، ص۸۸، به کوشش کمال یوسف الحوت، بیروت، ۱۴۰۸ق.

مؤلف آثاری چون الاربعین،

[۵۰] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون، ج۱، ص۱.

[۵۱] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون، ج۱، ص۳۶۳.

نظام‌الدین محمد بن عبدالکریم تبریزی، استاد ذهبی،

[۵۲] ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۱، ص۲۰۱، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.

[۵۳] ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۳، ص۱۲۳، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.

[۵۴] ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۳، ص۲۱۹، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.

بهاءالدین حسن بن مودود علوی تبریزی (د پس از ۶۶۴ق)،

[۵۵] جوینی، ابراهیم، فرائد السمطین، ج۱، ص۲۰۷، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، ۱۳۹۸ق/ ۱۹۷۸م.

[۵۶] جوینی، ابراهیم، فرائد السمطین، ج۲، ص۹۰، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، ۱۳۹۸ق/ ۱۹۷۸م.

مجدالدین عبدالله بن ابراهیم تبریزی،

[۵۷] جوینی، ابراهیم، فرائد السمطین، ج۲، ص۴۴، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، ۱۳۹۸ق/ ۱۹۷۸م.

قطب‌الدین حامد بن عبدالوهاب تبریزی،

[۵۸] ابن فوطی، عبدالرزاق، مجمع الآداب، ج۳، ص۳۶۸، به کوشش محمدکاظم، تهران، ۱۳۷۴ش.

جبریل بن حسین عجمی تبریزی (د ۷۰۳ق)

[۵۹] ابن حجر عسقلانی، احمد، الدرر الکامنه، ج۲، ص۸۱، به کوشش عبدالمعیدخان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/ ۱۹۷۶م.

و مجدالدین عبدالله بن ابراهیم امامی

[۶۰] ابن فوطی، عبدالرزاق، مجمع الآداب، ج۴، ص۴۳۰، به کوشش محمدکاظم، تهران، ۱۳۷۴ش.

را نام برد.
به‌رغم کمبود اسناد درباره رواج حدیث شیعه، نشانه‌هایی بر دوام سنت حدیثی امامیه در تبریز وجود دارد و از آن جمله است، اجازه‌ای ثبت شده بر ظهر نسخه‌ای از المجدی به تاریخ ۶۹۳ق در تبریز که به رؤیت افندی رسیده بوده است.

[۶۱] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه إلی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۲۰۰-۲۰۱.

[۶۲] افندی، عبدالله، ریاض العلماء، ج۴، ص۲۳۲، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۳۰۱ق.

در اواسط سده ۷ق، حوزه حدیثی تبریز هنوز آن اندازه جاذبه داشته است که ابراهیم بن محمد جوینی (د ۷۲۲ق/۱۳۲۲م)، برای استماع حدیث از خراسان به آن‌جا سفر کند،

[۶۳] جوینی، ابراهیم، فرائد السمطین، ج۲، ص۴۴، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، ۱۳۹۸ق/ ۱۹۷۸م.

[۶۴] ابن فوطی، عبدالرزاق، مجمع الآداب، ج۴، ص۴۳۰، به کوشش محمدکاظم، تهران، ۱۳۷۴ش.

[۶۵] ابن حجر عسقلانی، احمد، الدرر الکامنه، ج۱، ص۷۵-۷۶، به کوشش عبدالمعیدخان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/ ۱۹۷۶م.

اما در نیمه نخست سده بعد، همچون دیگر نقاط شرق جهان اسلام، در تبریز نیز توجه به حدیث به نحو آشکاری روی به کاستی نهاده است. مهم‌ترین چهره تبریزی این دوره در حدیث، ولی‌الدین خطیب تبریزی (د ۷۴۱ق/۱۳۴۰م) است که در کتاب پرشهرت مشکاه المصابیح، مصابیح السنه بغوی را تکمیل کرده، و کتاب الاکمال را نیز در دانش رجال نوشته است

[۶۶] رودانی، محمد، صله الخلف، ج۱، ص۴۰۸، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.

[۶۷] کتانی، محمد، الرساله المستطرفه، ج۱، ص۱۷۷، استانبول، ‌۱۹۸۶م.

[۶۸] زرکلی، خیرالدین، الأعلام، ج۶، ص۲۳۴.

مصابیح از اواسط سده ۶ق، توسط محمد بن اسعد حفده در تبریز رواج یافته بود.

[۶۹] ابن فوطی، عبدالرزاق، مجمع الآداب، ج۲، ص۱۹۹، به کوشش محمدکاظم، تهران، ۱۳۷۴ش.

از معدود محدثان دیگر شناخته در این دوره، شمس‌الدین محمد بن صدیق تبریزی به قاهره کوچیده،

[۷۰] حسینی دمشقی، محمد، ذیل تذکره الحفاظ، ج۱، ص۱۶۷، همراه تذکره الحفاظ ذهبی، بیروت، دارالکتب العلمیه.

و محب‌الدین محمود بن علی تبریزی (د ۷۳۸ق) در قونیه اقامت گزیده است.

[۷۱] ابن رافع، احمد، الوفیات، ج۲، ص۲۰۰، به کوشش عادل نویهض، بیروت، ۱۹۷۸م.

از همین روست که ذهبی به هنگام وصف وضعیت حدیث در شرق‌ جهان اسلام، از رخت بربستن حدیث در آذربایجان این دوره خبر داده است.

[۷۲] ذهبی، محمد، الامصار ذوات الآثار، ج۱، ص۲۳۰-۲۳۱، به کوشش قاسم‌علی سعد، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.

بازمانده‌های محدثان اهل سنت در تبریز، تا اواخر سده ۹ق، یعنی پیش از انتقال قدرت به صفویه، قابل پی‌جویی است؛ نجم‌الدین طاهر بن ابی‌بکر حسینی تبریزی که در ۷۴۱ق نسخه‌ای از تهذیب‌ الکمال مزی را نویسانده است،

[۷۳] مزّی، یوسف، تهذیب الکمال، ج۱، ص۹۳، به کوشش بشارعواد معروف، بیروت، مؤسسهالرساله.

[۷۴] مزّی، یوسف، تهذیب الکمال، ج۱، ص۱۰۷، به کوشش بشارعواد معروف، بیروت، مؤسسهالرساله.

حسین بن احمد تبریزی (د پس از ۷۶۱ق) که اربعینی از احادیث قدسی را شرح کرده است،

[۷۵] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون، ج۲، ص۱۰۳۸.

نجم‌الدین طاهر بن ابی‌بکر تبریزی (د ۷۷۴ق) که در شمار راویان صحیح بخاری بوده، و مدتی در دمشق زیسته است،

[۷۶] فاسی، محمد، ذیل التقیید، ج۲، ص۲۱، به کوشش کمال یوسف الحوت، بیروت، ۱۴۱۰ق.

[۷۷] ابن رافع، احمد، الوفیات، ج۲، ص۳۹۷، به کوشش عادل نویهض، بیروت، ۱۹۷۸م.

عبدالعزیز بن عثمان تبریزی که صحیحین و جامع المسانید را در دمشق روایت کرد،

[۷۸] ابن حجر عسقلانی، احمد، الدرر الکامنه، ج۳، ص۱۷۴، به کوشش عبدالمعیدخان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/ ۱۹۷۶م.

جمال‌الدین یوسف بن حسن تبریزی (د ۸۰۴ق) که اربعین نووی را شرح کرده است

[۷۹] ابن قاضی شهبه، ابوبکر، طبقات الشافعیه، ج۴، ص۷۰، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، بیروت، ۱۴۰۷ق.

[۸۰] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، ذیل کشف الظنون، ج۱، ص۸۷ درباره تحریر مجمع الزوائد هیثمی در ۷۹۹ق در تبریز، به کوشش حسن موسوی خرسان، نجف، ۱۳۸۷ق.

و خواجه علی شطرنجی که به سبب مهارتش در حدیث ستوده شده است.

[۸۱] خواندمیر، غیاث‌الدین، حبیب ‌السیر، ج۳، ص۵۵۰، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، ۱۳۶۲ش.

سده ۱۰ و ۱۱ قمری

پس از کوشش‌های صفویه و غلبه فضای امامی بر محیط تبریز، گرایش حدیثی امامیه از اواخر سده ۱۰ق در این شهر مشهود گشته است. در دهه‌های پایانی آن سده، می‌توان شخصیت‌هایی را در تبریز بازجست که اجازه روایت متون امامی را از عالمان دیگر سرزمین‌ها، به‌ خصوص جبل عامل دریافت کرده‌اند. از آن میان می‌توان سید حیدر بن علاءالدین حسینی تبریزی را یاد کرد که از حسین بن عبدالصمد عاملی (د ۹۸۴ق) اجازه روایت آثاری چون صحیفه سجادیه را دریافت کرده،

[۸۲] ‌مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۰۷، ص۱۶۴، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.

و خود حتی به مرجعی برای اجازه به عالمان پسین، ازجمله عالم شامی سیدحسین بن حیدر کرکی تبدیل شده است.

[۸۳] ‌‌مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۰۶، ص۱۶۵، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.

[۸۴] ‌‌مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۰۶، ص۱۷۰، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.

[۸۵] ‌‌مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۰۶، ص۱۷۴، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.

[۸۶] ‌مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۰۷، ص۹، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.

[۸۷] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه إلی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۱۹۰.

او گاه به لقب قطب‌ المحدثین خوانده شده است.

[۸۸] ‌مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۰۷، ص۹، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.

اجازه محمدرضا بن عبدالمطلب تبریزی (د پس از ۱۰۷۸ق/ ۱۶۶۷م) از کسانی چون شرف‌الدین محمد مکی عاملی،

[۸۹] ‌‌مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۰۲، ص۵۵-۵۶، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.

[۹۰] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه إلی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۲۵۱.

روایت میرزا محمد بن محمدباقر کیجیم تبریزی از شیخ علی، نواده شهید ثانی

[۹۱] حسینی اشکوری، احمد، تراجم الرجال، ج۲، ص۵۴۹، قم، ۱۴۱۴ق.

و روایت محمدقاسم طسوجی تبریزی از احمد بن حسن حر عاملی

[۹۲] حسینی اشکوری، احمد، تراجم الرجال، ج۱، ص۶۵، قم، ۱۴۱۴ق.

[۹۳] حسینی اشکوری، احمد، تراجم الرجال، ج۲، ص۷۵۷، قم، ۱۴۱۴ق.

نشان‌ دهنده این راه است.
افزون بر آن، محدثان تبریز به روایات عالمان دیگر سرزمین‌های شیعی نیز توجه داشتند؛ از نمونه‌های آن می‌توان به اجازه مولی نوروز علی تبریزی از مولی حسین نیشابوری مکی در ۱۰۶۳ق

[۹۴] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه إلی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۱۸۰.

و اجازه مولی محمدحسین ابن محمدعلی تبریزی از محمدامین کاظمی در ۱۰۹۱ق

[۹۵] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه إلی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۱۴۷.

و صفی‌الدین طریحی

[۹۶] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه إلی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۱۹۹.

اشاره کرد.
در حوزه تألیف نیز باید به شرحی بر نهج البلاغه، از مولی عبدالباقی خطاط تبریزی اشاره کرد که در عصر شاه عباس اول (سلطنت‌ ۹۹۶- ۱۰۳۸ق) نوشته شده است.

[۹۷] نوری، حسین، خاتمه المستدرک، ج۳، ص۲۰۷، به کوشش مؤسسه آل‌البیت علیه‌السلام، قم، ۱۴۱۵ق.

در اواخر سده ۱۱ق/۱۷م، نسلی از محدثان در تبریز برآمدند که پرورش یافتگان مکتب علامه مجلسی بودند؛ از آن میان باید محمدجعفر بن رضاقلی تبریزی (د پس از ۱۱۰۹ق)،

[۹۸] حسینی اشکوری، احمد، تراجم الرجال، ج۲، ص۶۴۲، قم، ۱۴۱۴ق.

مولی محمد زمان تبریزی،

[۹۹] حسینی اشکوری، احمد، تلامذه المجلسی، ج۱، ص۱۰۲، قم، ۱۴۱۰ق.

مولی محمدسعید اصفهانی تبریزی،

[۱۰۰] حسینی اشکوری، احمد، تلامذه المجلسی، ج۱، ص۱۰۳، قم، ۱۴۱۰ق.

مولی محمدکاظم تبریزی

[۱۰۱] حسینی اشکوری، احمد، تلامذه المجلسی، ج۱، ص۱۲۰، قم، ۱۴۱۰ق.

و محمدقاسم بن محمدرضا تبریزی

[۱۰۲] ‌‌مجلسی، محمدباقر، اجازات الحدیث، ج۱، ص۲۴۹، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۱۰ق.

[۱۰۳] حسینی اشکوری، احمد، تلامذه المجلسی، ج۱، ص۱۱۸، قم، ۱۴۱۰ق.

را یاد کرد. مولی عبدالله افندی تبریزی (د ۱۱۳۰ق)، مـؤلف آثار متعدد، تبریـزی‌تبار و زاده اصفهان بوده است

[۱۰۴] مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج۹، ص۶۰۹.

در سده‌های اخیر، عالمانی بزرگ در حیطه تدوین حدیث امامیه، چون مولی علی علیاری (د ۱۳۲۷ق/ ۱۹۰۹م) و علامه محمدحسین امینی (د ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م) از تبریز برخاسته‌اند.

عناوین مرتبط

تبریز؛ تاریخ تبریز؛ فرهنگ تبریز؛