توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت شهاب‌الدین خفاجی دارای ۱۱۹ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت شهاب‌الدین خفاجی،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت شهاب‌الدین خفاجی :

پاورپوینت شهاب‌الدین خفاجی

خفاجی، احمدبن محمد، ملقب به شهاب الدین، ادیب، قاضی و فقیه مصری در قرن دهم و یازدهم بود.

فهرست مندرجات

۱ – معرفی خفاجی
۲ – شرح حال و اساتید
۳ – سفرهای متعدد
۴ – سفر دوباره به قسطنطنیه
۵ – تبعید به مصر
۶ – تدریس و تألیف
۷ – آثار
۷.۱ – عنایه القاضی
۷.۲ – نسیم الریاض
۷.۳ – طراز المجالس
۷.۴ – شفاء الغلیل
۷.۵ – دیوان شعر
۷.۶ – تفسیر آیه الموده
۷.۷ – رساله فی قوله تعالی
۸ – فهرست منابع
۹ – پانویس
۱۰ – منبع

معرفی خفاجی

در برخی منابع نام وی محمود آمده است.

[۱] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ج۱، ص۱، چاپ سنگی بولاق ۱۲۷۳.

[۲] صدیق حسن خان، التّاج المُکلَّل من جواهر مآثر الطراز الآخر والاوّل، ج۱، ص۲۰۴، چاپ ابراهیم شمسالدین، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.

محبی

[۳] محمد امین بن فضل الله محبی، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۱، ص۳۴۳، بیروت: دارصادر.

از معنای نسبت خفاجی اظهار بی اطلاعی کرده و بر این باور است که این نسبت برگرفته از نام پدر وی است، اما به گفته برخی نسب وی به قبیله خفاجه می‌رسد

[۴] خیر الدین زرکلی، الاعلام، ج۱، ص۲۳۸، بیروت ۱۹۸۰.

[۵] ادوارد واندایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۳۵۱، چاپ محمد علی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.

[۶] عبد الوهاب حموده، «نشأه کتب الامالی و خصائصها: امالی الشهاب الخفاجی»، ج۱، ص۲۹۲، مجلهالازهر، ج ۲۵، ش ۳ (غره ربیعالاول ۱۳۷۳).

که در اطراف کوفه می‌زیستند.

[۷] سمعانی، ج۲، ص۳۸۶.

واندایک

[۸] ادوارد واندایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۱۰۶، چاپ محمد علی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.

نیز او را اندلسی خوانده است.
محمد عبد المنعم خفاجی

[۹] احمدبن محمد خفاجى ، شفاء الغلیل فیما فى کلام العرب من الدخیل، مقدمه، ص ۳ ،چاپ محمد عبدالمنعم خفاجى، قاهره ۲۰۰۳

پدر وی را از عالمان و بزرگان روزگار خویش معرفی کرده که در روستای سَریاقوس از روستاهای منطقه خانقاه در اطراف قاهره سکونت داشته است

[۱۰] محمد امین بن فضل الله محبی، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۱، ص۳۴۳، بیروت: دارصادر.

[۱۱] ادوارد واندایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ص ۳۵۱ ،چاپ محمد على ببلاوى، مصر ۱۳۱۳/۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹ .

[۱۲] عبد الوهاب حموده، «نشأه کتب الامالی و خصائصها: امالی الشهاب الخفاجی»، ج۱، ص۲۹۲، مجلهالازهر، ج ۲۵، ش ۳ (غره ربیعالاول ۱۳۷۳).

به گفته جرجی زیدان

[۱۳] جرجی زیدان، کتاب تاریخ آداب اللغه العربیه، ج۳، ص۲۸۶، مصر ۱۹۱۱ـ۱۹۱۴.

خفاجی نیز در این روستا به دنیا آمد. سال تولد خفاجی را ۹۷۹

[۱۴] عمر رضا کحاله، معجم المؤلفین، ج۲، ص۱۳۸، دمشق ۱۹۵۷ـ ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.

[۱۵] د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه خفاجى .

یا ۹۷۷

[۱۶] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ج۱، مقدمه عبدالفتاح محمد حلو، ص۴، ج ۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۷.

[۱۷] احمدبن محمد خفاجی، نسیم الریاض فی شرح شفاء القاضی عیاض، ج۱، مقدمه محمد عبدالقادر عطا، ص۱۰، چاپ محمد عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.

[۱۸] خیر الدین زرکلی، الاعلام، ج۱، ص۲۳۸، بیروت ۱۹۸۰.

دانسته اند.
مدرس تبریزی

[۱۹] محمد علی مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج۲، ص۱۵۲، تهران ۱۳۶۹ش.

او را از عالمان حنفی مذهب معرفی کرده است. سیدعلی خان مدنی از عالمان سده یازدهم، در کتاب سلافه العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر

[۲۰] علی خان بن احمد مدنی، سلافه العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ج۱، ص۴۱۲ـ۴۱۹، مصر ۱۳۲۴، چاپ افست تهران.

شرح حال او را در زمره ادیبان و شاعران بزرگ زمان خویش آورده و او را به نیکی ستوده است.
محمد عبدالمنعم خفاجی

[۲۱] احمدبن محمد خفاجى ، شفاء الغلیل فیما فى کلام العرب من الدخیل، مقدمه، ص ۹ـ۱۰ ، چاپ محمد عبدالمنعم خفاجى، قاهره ۲۰۰۳ .

نیز وسعت دانش خفاجی را به ویژه در حوزه ادبیات و بلاغت ستوده است.
واندایک

[۲۲] ادوارد واندایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۳۶۶، چاپ محمد علی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.

نیز خفاجی را در زمره مشهورترین نویسندگان قرن یازدهم در حوزه تاریخ دانسته است.

شرح حال و اساتید

خفاجی شرح حال و نام بیش‌تر استادان خود را در کتاب خود، ریحانهالألِبّاء و زَهْرهالحیاهالدنیا،

[۲۳] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ص ۳۶۱ـ۳۶۷، چاپ سنگی بولاق ۱۲۷۳.

آورده است.
او ادبیات عرب را نزد دایی‌اش، ابوبکر شنوانی (متوفی ۱۰۱۹) که او را سیبویه زمان می‌خواندند، فراگرفت و سپس با جدیت بسیار دانشهای ادبی روزگار و فقه حنفی و شافعی را در محضر استادان و مشایخ آن دوره آموخت و از علی بن غانم مقدسی و شیخ الاسلام شمس رملی اجازه روایت گرفت.

[۲۴] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ص ۳۶۱ـ۳۶۷، چاپ سنگی بولاق ۱۲۷۳.

مهمترین اجازه نامه حدیثی خفاجی، از استادش، ابراهیم علقمی است که با دو واسطه به جلال الدین سیوطی (متوفی ۹۱۱) می‌رسد.

[۲۵] احمدبن محمد خفاجی، نسیم الریاض فی شرح شفاء القاضی عیاض، ج۱، ص۱۲ـ۱۳، چاپ محمد عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱.

سفرهای متعدد

نکته قابل توجه در زندگی خفاجی، سفرهای متعدد وی است. در نخستین سفر خود همراه پدرش به حج رفت و در حرمین شریفین در درس دانشمندان آن دیار از جمله علی بن جار الله عصام حاضر شد.

[۲۶] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ج۱، ص۳۶۳، چاپ سنگی بولاق ۱۲۷۳.

[۲۷] محمد امین بن فضل الله محبی، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۱، ص۳۴۳، بیروت: دارصادر.

[۲۸] د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه خفاجى.

خفاجی پس از بازگشت از این سفر به قسطنطنیه رفت و در درس عالمان آن دیار شرکت جست و حتی به فراگیری ریاضیات و کتابهای اقلیدس پرداخت.

[۲۹] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ج۱، ص۳۶۳، چاپ سنگی بولاق ۱۲۷۳.

[۳۰] محمد امین بن فضل الله محبی، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۱، ص۳۴۳، بیروت: دارصادر.

[۳۱] د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه خفاجى.

در آن‌جا وی عهده دار منصب قضای منطقه روم ایلی شد و پس از مدتی به بالاترین درجه قضا نایل گردید.
در زمان حکومت سلطان مراد عثمانی، فضل خفاجی زبان‌زد شد و به منصب قضای منطقه سِلانیک رسید و پس از آن قاضی عسکر مصر شد.

[۳۲] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ج۱، ص۳۶۳، چاپ سنگی بولاق ۱۲۷۳.

[۳۳] محمد امین بن فضل الله محبی، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۱، ص۳۳۳، بیروت: دارصادر.

وی در این مقام چندان دوام نیاورد و بر اثر دسیسه‌های نیرنگ بازان، از این مقام عزل شد.

[۳۴] د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه خفاجى.

خفاجی دوباره آهنگ قسطنطنیه کرد و در مسیر، مدتی در دمشق درنگ کرد و مورد توجه و لطف عالمان و دانشمندان آن دیار قرار گرفت، تا آن‌جا که در مدح وی قصاید متعددی سرودند.

[۳۵] محمد امین بن فضل الله محبی، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۱، ص۳۳۳، بیروت: دارصادر.

سفر دوباره به قسطنطنیه

انتظارات و آرزوهای خفاجی از سفر دوباره به قسطنطنیه برآورده نگشت

[۳۶] د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه خفاجى.

و حاکم شرع آن دیار، مولا یحیی ‌بن زکریا ، از او روی‌گردان شد و به تبعید او به مصر فرمان داد.

[۳۷] محمد امین بن فضل الله محبی، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۱، ص۳۳۴، بیروت: دارصادر.

محبی

[۳۸] محمد امین بن فضل الله محبی، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۱، ص۳۳۴، بیروت: دارصادر.

این امر را به سبب انتقاداتی می‌داند که در ایام قضاوت خفاجی در سلانیک و مصر بر او وارد شده بود، ولی خود خفاجی

[۳۹] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ج۱، ص۳۶۳، چاپ سنگی بولاق ۱۲۷۳.

دلیلش را انتقاد او از وضع آشفته علمی ـ اجتماعی قسطنطنیه نزد حاکم شرع و غلبه جاهلان دانسته است.
خفاجی

[۴۰] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ج۱، ص۳۶۳، چاپ سنگی بولاق ۱۲۷۳.

معتقد بود پس از استادش، سعدالدین بن حسن و سه جانشین وی که بسیار زود از دنیا رفتند، قسطنطنیه از علم و دانش تهی و دین بازیچه دست سخره گران شد و دولتمداران حرمت عالمان را پای نمی نهادند.
پس از آن، وی مقامهای بسیار تند خطاب به سران قسطنطنیه نوشت و مفاسد دولت عثمانی را در آن برشمرد.

[۴۱] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ج۱، ص۳۶۳ـ۳۶۷، چاپ سنگی بولاق ۱۲۷۳.

افزون بر این، خشم بیش از اندازه خفاجی از حاکمان دولت عثمانی در مقامه مفصّل المقامهالرومیه آشکار است.

[۴۲] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ج۱، ص۳۶۷ـ۳۷۵، چاپ سنگی بولاق ۱۲۷۳.

عبدالفتاح محمد حلو

[۴۳] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ج۱، مقدمه، ص۱۲، ج ۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۷.

ضمن تأیید مفاسد حاکمان عثمانی، احتمال می‌دهد این واکنش، نخستین اعتراض شدید به مفاسد حاکم بر دستگاه عثمانی باشد.

تبعید به مصر

به رغم تبعید خفاجی به مصر، به سبب اعتراف دولتیان به مقام علمی وی و نیز برای گذران زندگی، به عنوان یک قاضی معمولی در قاهره مشغول به کار شد.

[۴۴] محمد امین بن فضل الله محبی، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۱، ص۳۳۴، بیروت: دارصادر.

[۴۵] د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه خفاجى .

تدریس و تألیف

به گفته محبی

[۴۶] محمد امین بن فضل الله محبی، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۱، ص۳۳۴، بیروت: دارصادر.

خفاجی پس از آن، باقی مانده عمر خویش را به تدریس و تألیف گذراند.
احمد بن یحیی حموی ، معروف به عسکری (متوفی ۱۰۹۴)، عبد القادر بن عمر بغدادی ، صاحب خزانه الأدب (متوفی ۱۰۹۳)، و فضلا للّه بن محب اللّه محبی (متوفی ۱۰۹۲) از مهمترین شاگردان وی محسوب می‌شوند.

[۴۷] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ج۱، همان مقدمه، ص۸، ج ۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۷.

خفاجی در ۱۰۶۹ وفات یافت.

[۴۸] محمد امین بن فضل الله محبی، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۱، ص۳۴۳، بیروت: دارصادر.

[۴۹] ادوارد واندایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۳۵۱، چاپ محمد علی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.

خفاجی بسیار تحت تأثیر حریری بود تا آن‌جا که بعضی مقامات را به شیوه او انشا کرده و نمونه‌ای از آن‌ها در ریحانه الألبّاء آمده است، هم‌چون المقامه الرومیه،

[۵۰] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ج۱، ص۳۶۷، چاپ سنگی بولاق ۱۲۷۳.

مقامه الغربه،

[۵۱] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ج۱، ص۳۸۲، چاپ سنگی بولاق ۱۲۷۳.

المقامه الساسانیه

[۵۲] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ج۱، ص۳۸۹، چاپ سنگی بولاق ۱۲۷۳.

و المقامه المغربیه.

[۵۳] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ج۱، ص۳۹۸، چاپ سنگی بولاق ۱۲۷۳.

آثار

در منابع گوناگون، در مجموع به بیش از سی اثر وی، اعم از خطی و چاپی، اشاره شده است.
ادنهوی

[۵۴] احمدبن محمد ادنهوی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۴۱۶، چاپ سلیمان بن صالح خزی، مدینه ۱۴۱۷/۱۹۹۷.

آثار وی را مشهور دانسته است.
از جمله آثار مهم خفاجی ریحانه الألِبّاء و زَهْره الحیاه الدنیا، تهذیب و مرتب شده اثر ترجمه نگاری وی، خَبایا الزوایا فیما مِن الرجالِ من البقایا، است.

[۵۵] محمد امین بن فضل الله محبی، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۱، ص۳۳۴، بیروت: دارصادر.

[۵۶] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ج۱، همان مقدمه، ص۱۳، ج ۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۷.

[۵۷] د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه خفاجى.

[۵۸] جرجی زیدان، کتاب تاریخ آداب اللغه العربیه، ج۳، ص۲۸۷، مصر ۱۹۱۱ـ۱۹۱۴.

[۵۹] محمد علی مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج۲، ص۱۵۲، تهران ۱۳۶۹ش.

واندایک

[۶۰] ادوارد واندایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۳۵۱، چاپ محمد علی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.

[۶۱] ادوارد واندایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۳۹۳، چاپ محمد علی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.

علاوه بر نام مشهور کتاب در یکجا

[۶۲] ادوارد واندایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۱۰۶، چاپ محمد علی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.

از آن با نام ریحانهالألبّاء فی طبقات الأدباء نیز یاد کرده است.
شاید کتاب دیوان الأدب فی ذکر شعراء العرب که محبی

[۶۳] محمد امین بن فضل الله محبی، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۱، ص۳۳۳، بیروت: دارصادر.

در زمره آثار خفاجی یاد می‌کند، همین کتاب ریحانه الألبّاء باشد؛ زیرا دیگران در میان آثار خفاجی به کتاب دیوان العرب اشارهای نکرده‌اند.
مؤلفْ شرح حال ادیبان و عالمان را براساس منطقه سکونتشان در شش بخش گنجانده است

[۶۴] ادوارد واندایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۳۵۱، چاپ محمد علی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.

[۶۵] جرجی زیدان، کتاب تاریخ آداب اللغه العربیه، ج۳، ص۲۸۷، مصر ۱۹۱۱ـ۱۹۱۴.

او در این اثر افزون بر شرح حال افراد، به شرح و نقد عبارات ایشان و توضیح مناطق و شهرهای محل سکونت آنان نیز پرداخته است.

[۶۶] د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه خفاجى.

[۶۷] عبد الوهاب حموده، «نشأه کتب الامالی و خصائصها: امالی الشهاب الخفاجی»، ج۱، ص۲۹۳، مجلهالازهر، ج ۲۵، ش ۳ (غره ربیعالاول ۱۳۷۳).

سیدعلی خان مدنی

[۶۸] علی خان بن احمد مدنی، سلافه العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ج۱، ص۸، مصر ۱۳۲۴، چاپ افست تهران.

از این کتاب به نیکی یاد کرده است.
محمدامین بن فضلا للّه محبی (متوفی ۱۱۱۱) ذیلی بر این اثر با نام نفحه الریحانه و رشْحه طِلاء الحانه تألیف کرده است.

عنایه القاضی

مفصّل‌ترین اثر خفاجی حاشیهای بر تفسیر بیضاوی با عنوان عنایه القاضی و کفایه الراضی است.

[۶۹] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ج۱، ص۳۶۷، چاپ سنگی بولاق ۱۲۷۳.

[۷۰] محمد امین بن فضل الله محبی، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۱، ص۳۳۳، بیروت: دارصادر.

عبدالوهاب حموده

[۷۱] عبد الوهاب حموده، «نشأه کتب الامالی و خصائصها: امالی الشهاب الخفاجی»، ج۱، ص۲۹۳، مجلهالازهر، ج ۲۵، ش ۳ (غره ربیعالاول ۱۳۷۳).

این کتاب را بهترین تألیف خفاجی دانسته است که آشکارا نشانه فضل اوست.
به‌ سبب همین اثر، ادنهوی

[۷۲] احمدبن محمد ادنهوی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۴۱۵ـ۴۱۶، چاپ سلیمان بن صالح خزی، مدینه ۱۴۱۷/۱۹۹۷.

خفاجی را در زمره مفسران آورده و زمان اتمام تألیف کتاب را ۱۰۲۵ ثبت کرده است.

نسیم الریاض

خفاجی شرحی بر الشفاء قاضی عیاض با عنوان نسیم الریاض فی شرح شِفاء القاضی عیاض نگاشته

[۷۳] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ج۱، ص۳۶۷، چاپ سنگی بولاق ۱۲۷۳.

[۷۴] ادوارد واندایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۱۳۰، چاپ محمد علی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.

که در استانبول و بیروت چاپ شده است.
واندایک

[۷۵] ادوارد واندایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۱۳۰، چاپ محمد علی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.

این شرح را جامعتر و دقیق‌تر از شرح ملاعلی قاری (متوفی ۱۰۱۴) دانسته است.

طراز المجالس

اثر دیگر خفاجی که خود

[۷۶] احمدبن محمد خفاجی، ریحانه الالباء و زهره الحیاه الدنیا، ج۱، ص۳۶۷، چاپ سنگی بولاق ۱۲۷۳.

بدان اشاره دارد طِراز المجالس مشتمل بر پنجاه مجلس است که به گفته واندایک

[۷۷] ادوارد واندایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۳۵۲، چاپ محمد علی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.

دارای فواید متعدد علمی، ادبی و فکاهی و در نوع خود از بهترین آثار در حوزه ادبیات است.
ارزش این کتاب به سبب نقلهای خفاجی از کتابها و آثار نادری چون التعاقب ابن جنّی، الأمالی ابن حاجب و استطاله الفهم جاحظ است که پارهای از آن‌ها اکنون از میان رفته‌اند.

[۷۸] عبد الوهاب حموده، «نشأه کتب الامالی و خصائصها: امالی الشهاب الخفاجی»، ج۱، ص۲۹۴، مجلهالازهر، ج ۲۵، ش ۳ (غره ربیعالاول ۱۳۷۳).

[۷۹] د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه خفاجى .

عبدالوهاب حموده

[۸۰] عبد الوهاب حموده، «نشأه کتب الامالی و خصائصها: امالی الشهاب الخفاجی»، ج۱، ص۲۹۵، مجلهالازهر، ج ۲۵، ش ۳ (غره ربیعالاول ۱۳۷۳).

معتقد است که از بهترین مطالب این کتاب، باید به مجلس دوم درباره تضمین و مجلس پنجاهم که در آن دیدگاه ابن‌حزم به نقد کشیده شده است اشاره کرد.
مطالب خفاجی در مجلس بیست و یکم نیز بر شخصیت والای علمی او دلالت دارد.

شفاء الغلیل

کتاب دیگر خفاجی درباره واژگان دخیل و معرب در زبان عربی با عنوان شفاء الغلیل فیما فی کلام العرب من الدخیل است.

[۸۱] محمد امین بن فضل الله محبی، خلاصه الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۱، ص۳۳۳، بیروت: دارصادر.

[۸۲] ادوارد واندایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۳۲۴، چاپ محمد علی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.

[۸۳] خیر الدین زرکلی، الاعلام، ج۱، ص۲۳۸، بیروت ۱۹۸۰.

او مقدمه این کتاب

[۸۴] خیر الدین زرکلی، الاعلام، ج۱، ص۲۳ـ۳۴، بیروت ۱۹۸۰.

را به بحث تعریب و شروط آن اختصاص داده و نزدیک به ۱۲۰۰ واژه از واژگان معرّب را به ترتیب الفبا ذکر کرده و اصل ریشه زبانی آن‌ها را مشخص ساخته است، هرچند که به گفته عبدالوهاب حموده،

[۸۵] عبد الوهاب حموده، «نشأه کتب الامالی و خصائصها: امالی الشهاب الخفاجی»، ج۱، ص۲۹۳، مجلهالازهر، ج ۲۵، ش ۳ (غره ربیعالاول ۱۳۷۳).

به دلیل عدم آشنایی با اصل ریشه زبانی واژگان در تشخیص وجه اصیل آن‌ها اشتباه کرده است.
خفاجی در این کتاب فقط به ذکر واژگان دخیل و تفسیر آن بسنده نکرده، بلکه نمونه‌هایی از خطاهای رایج در کلام فصیح عرب را نیز آورده است.

[۸۶] د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه خفاجى.

او همین روش را در شرح بر درّه الغوّاص فی أوهام الخواص حریری به کار گرفته است.

[۸۷] د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه خفاجى.

به گفته عبدالوهاب حموده

[۸۸] عبد الوهاب حموده، «نشأه کتب الامالی و خصائصها: امالی الشهاب الخفاجی»، ج۱، ص۲۹۳، مجلهالازهر، ج ۲۵، ش ۳ (غره ربیعالاول ۱۳۷۳).

این شرح نقد شدیدی بر مطالب حریری در این کتاب است و ذکر ادله و شواهد متعدد از وسعت آگاهی خفاجی نشان دارد.

[۸۹] جرجی زیدان، کتاب تاریخ آداب اللغه العربیه، ج۳، ص۲۸۶، مصر ۱۹۱۱ـ۱۹۱۴.

واندایک

[۹۰] ادوارد واندایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۳۲۴، چاپ محمد علی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.

این کتاب را تتمهای بر المعرّب من الکلام الأعجمی جوالیقی دانسته است.
محمد عبدالمنعم خفاجی

[۹۱] احمدبن محمد خفاجى ، شفاء الغلیل فیما فى کلام العرب من الدخیل ، مقدمه، ص ۱۷ ، چاپ محمد عبدالمنعم خفاجى، قاهره ۲۰۰۳

این کتاب را