پاورپوینت سرمایه اجتماعی (دیدگاه اسلام)
توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد
پاورپوینت سرمایه اجتماعی (دیدگاه اسلام) دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است
شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.
لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت سرمایه اجتماعی (دیدگاه اسلام)،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن پاورپوینت سرمایه اجتماعی (دیدگاه اسلام) :
پاورپوینت سرمایه اجتماعی (دیدگاه اسلام)
سرمایه اجتماعی مفهومی در جامعهشناسی است که کاربردی در بسیاری از علوم انسانی نظیر اقتصاد، مدیریت، علوم اجتماعی، و علوم سیاسی دارد و جهت اشاره به ارتباطات درون و مابین گروهی از آن استفاده می شود. در این تحقیق، موضوع سرمایه اجتماعی را از دیدگاه آیات قرآن و اصول اسلامی بررسی میکنیم.
فهرست مندرجات
۱ – چکیده
۲ – مقدمه
۳ – مفهوم و انواع سرمایه اجتماعی
۴ – دیدگاه اسلام در مورد مسئله اجتماع
۵ – تأثیر اصول اسلامی بر انواع سرمایه اجتماعی
۶ – سرمایه اجتماعی شناختی
۶.۱ – اعتماد
۶.۲ – ارزشها و هنجارهای اجتماعی
۷ – سرمایه اجتماعی ساختاری
۸ – تأثیر اصول اسلامی بر سطوح سرمایه اجتماعی
۸.۱ – سطح خرد
۸.۲ – سطح میانی
۸.۳ – سطح کلان
۹ – سرمایه اجتماعی اسلامی
۱۰ – الگوی اسلامی برای مشارکت اجتماعی
۱۱ – کاربرد در توسعه جامعه اسلامی
۱۱.۱ – گسترش اعتقادات و فرهنگ اسلامی
۱۱.۲ – گسترش مشارکت اجتماعی مردم در امور مختلف
۱۲ – ماخذ
۱۳ – فهرست منابع
۱۴ – پانویس
۱۵ – منبع
چکیده
سرمایه اجتماعی یکی از مفاهیم مهم و کاربردی در بسیاری از علوم انسانی نظیر اقتصاد، مدیریت، علوم اجتماعی، و علوم سیاسی میباشد. در این تحقیق، موضوع سرمایه اجتماعی را از دیدگاه آیات قرآن و اصول اسلامی بررسی میکنیم. با بررسی اصول اسلامی مانند وحدت، اخوت، عدالت، تعاون، مشورت، مصابره و مرابطه، تکافل اجتماعی و همینطور فضایل اخلاقی نظیر صداقت، وفای به عهد، حُسن ظن، خوشرویی و… در مییابیم که اجرای اصول اسلامی بر انواع و سطوح مختلف سرمایه اجتماعی تأثیر زیادی دارد و علاوه برآن بهنظر میرسد که پیاده شدن این اصول مؤثرترین روشی است که میتواند سرمایه اجتماعی را به بالاترین سطح ممکن آن برساند. سرمایه اجتماعی اسلامی در بُعد شناختی، براساس اصول وحدت و اخوت، و بسیاری از فضایل اخلاقی، و در بُعد ساختاری براساس اصولی نظیر تعاون، مصابره و مرابطه، مشورت، تکافل اجتماعی، و جنبه اجتماعی بسیاری از دستورات اسلام شکل میگیرد. گسترش و تعمیق اعتقادات و فرهنگ اسلامی، و گسترش مشارکت اجتماعی مردم در امور مختلف، دو راهکار مهم برای افزایش سرمایه اجتماعی اسلامی میباشند. الگوی اسلامی مشارکت اجتماعی، اشکالات الگوهای غیراسلامی را حل میکند و مشارکت اجتماعی با الگوی اسلامی میتواند تأثیر عمدهای بر رشد و توسعه جامعه اسلامی داشته باشد.
مقدمه
سرمایه اجتماعی (Social capital) شامل حجم و کیفیت روابط میان انسانهاست که همکاری میان افراد را تسهیل میکند. مفهوم سرمایه اجتماعی، از مفاهیم بسیار مهم و مفیدی است که در سه دهه اخیر در بسیاری از علوم انسانی نظیر اقتصاد، مدیریت، علوم اجتماعی، و علوم سیاسی مطرح و به کار گرفته شده است. براساس نتایج تحقیقات متعددی که از سال ۱۹۸۸ میلادی در مورد توسعه کشورهای جهان انجام شده، سرمایه اجتماعی تأثیر عمدهای در توسعه و پیشرفت جوامع دارد.
[۱] افسری، علی، تأثیر سرمایه اجتماعی بر نوآوری موردی کشورها، ج۱، ص۶۲-۹۷، ۱۳۹۰، پایاننامه کارشناسی ارشد علوم اقتصادی دانشگاه پیام نور، استاد راهنما: دکتر فرهاد خداداد کاشی.
هرچه مقدار سرمایه اجتماعی در یک جامعه بیشتر باشد، همکاری و هماهنگی میان افراد و گروهها بیشتر است و منابع اقتصادی به صورت بهتری به کار برده میشود و پیشرفت و توسعه جامعه سریعتر انجام میشود. بسیاری از برنامههای توسعه کشورها بدون درنظر گرفتن ملاحظات سرمایه اجتماعی ممکن است به نتیجه مطلوب نرسد. بنابراین در تدوین و اجرای برنامههای توسعه باید توجه ویژهای به سرمایه اجتماعی صورت گیرد. مطابق سند چشمانداز بیستساله کشور، یکی از ویژگیهایی که جامعه ایران در افق این چشمانداز باید داشته باشد، به صورت زیر عنوان شده است: «متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملّی»
بررسی مسائل مختلف اجتماعی و از جمله سرمایه اجتماعی در هر جامعهای باید با در نظر گرفتن فرهنگ، آداب و رسوم و اعتقادات آن جامعه صورت گیرد. در کشورهای اسلامی و از جمله در ایران، بخش مهمی از فرهنگ و اعتقادات مردم متأثر از دین اسلام است. بنابراین در تحلیل سرمایه اجتماعی در کشورهای اسلامی، بررسی رابطه میان اسلام و سرمایه اجتماعی از اهمیت زیادی برخوردار است. در دین اسلام با توجه به چهارچوبهای اعتقادی و برنامههای ویژه برای آرامش و تعالی روحی انسانها، مسلمانان به گونهای تربیت میشوند که بسیاری از ارزشها و صفات اخلاقی در آنها به صورت درونی در میآید که این صفات تأثیر زیادی بر کیفیت و کمیت روابط اجتماعی آنها دارد. علاوهبرآن، اسلام توجه ویژهای به اجتماعات و تعامل میان افراد دارد.
مفهوم و انواع سرمایه اجتماعی
منظور از سرمایه اجتماعی میزان ارتباطات میان افراد و هنجارهای حاکم بر این ارتباطات است که موجب ارتقای سطح همکاری اعضای جامعه میشود. مفهوم سرمایه اجتماعی، مفهومی گسترده است و شامل کمیت و کیفیت روابط اجتماعی گوناگونی است که میان افراد، گروهها، سازمانها و نهادهای جامعه برقرار است و موجب افزایش همکاری افراد در راستای تأمین منافع متقابل آنها میشود. انواع سرمایه اجتماعی عبارتند از: سرمایه اجتماعی ساختاری (Structural) و سرمایه اجتماعی شناختی (Cognitive). در بررسی روابط میان انسانها اگر بخواهیم به حجم این روابط (کمیت روابط) توجه کنیم، باید به تعداد و انواع گروهها، نهادها و شبکههای اجتماعی بپردازیم (سرمایه اجتماعی ساختاری). اما اگر بخواهیم کیفیت روابط میان انسانها را بررسی کنیم، باید به عقاید و هنجارهای مؤثر بر روابط اجتماعی توجه کنیم (سرمایه اجتماعی شناختی). بنابراین سرمایه اجتماعی شناختی در برگیرنده کیفیت روابط میان انسانهاست و به ارزشها، هنجارها، و عقاید مؤثر بر روابط میان افراد گفته میشود، در حالیکه سرمایه اجتماعی ساختاری براساس تعریف کاسا
[۲] Kassa، A (2009)، Effects of different dimensions of social Capital on innovative activity: Evidence from Europe at the regional level، University of Tartu، Technovation 29، ۲۱۸- ۲۳۳.
شامل پیوندها یا شبکههای اجتماعی رسمی و غیررسمی است. شبکههای غیررسمی به وسیله روابط افراد با دوستان، خویشان، همسایگان و… تشکیل میشود و شبکههای رسمی شامل مشارکت داوطلبانه افراد در گروهها و سازمانهاست که از آن به مشارکت اجتماعی تعبیر میشود. در کشورهای غربی فعالیتهای داوطلبانه افراد در گروهها و سازمانهای اجتماعی، به عنوان نماد جامعه مدنی در نظر گرفته میشود. در ادبیات معمولاً منظور از سرمایه اجتماعی ساختاری، حجم شبکههای اجتماعی رسمی و به عبارت دیگر، میزان فعالیتهای داوطلبانه افراد در گروههای اجتماعی (مشارکت اجتماعی (Social participation)) است که روابط افراد در قالب این شبکهها شکل میگیرد، اما در مجموع، روابط افراد در شبکههای غیررسمی هم جزء سرمایه اجتماعی ساختاری محسوب میشود، مثل شبکه روابط دوستی و شبکه روابط همسایگی.
سرمایه اجتماعی اثرات مثبت مهمی بر اقتصاد و ابعاد دیگر زندگی اجتماعی انسانها دارد. در یک تقسیمبندی، سرمایه اجتماعی را میتوان در سه سطح خرد، میانی و کلان مورد مطالعه قرار داد. در سطح خرد، سرمایه اجتماعی ناظر بر روابط میان افراد و خانوادههاست. سرمایه اجتماعی در سطح خرد براساس میزان صمیمیت حاکم بر افراد، به دو نوع غیررسمی (Informal) (درونگروهی) و تعمیمیافته (Extended) (میانگروهی) تقسیم میشود. سرمایه اجتماعی غیررسمی (درونگروهی) سطحی از سرمایه اجتماعی است که میان افرادی که ارتباط نزدیک و صمیمی با هم دارند وجود دارد، مثل اعضای خانواده، دوستان نزدیک و همسایگان. در مقابل، سرمایه اجتماعی تعمیمیافته (میانگروهی) در میان افرادی رواج دارد که روابط دوستانه و خصوصیات مشترک کمتری میان آنها حاکم است، مثل اعضای گروههای اجتماعی. سطح میانی (رابط (Linking)) شامل پیوندها و روابط عمودی است و روابط حاکم میان سازمانها و گروهها و همینطور روابط میان اعضای آنها را در بر میگیرد. سطح کلان (نهادی (Institutional)) فراگیرترین جنبه سرمایه اجتماعی است که شامل رسمیترین روابط و ساختارهای نهادی میشود. این بخش از سرمایه اجتماعی به محیط اجتماعی و سیاسی میپردازد که به ساختارهای اجتماعی شکل میدهد. رژیم سیاسی، سلطه قانون، نظام قضایی، و آزادیهای سیاسی و مدنی، نهادهایی هستند که از طریق آنها سرمایه اجتماعی کلان شکل میگیرد.
[۳] حسینی، سیدامیرحسین، علمی، زهرا، شارعپور، محمود، رتبهبندی سرمایه اجتماعی در مراکز و استانهای کشور، ۱۳۸۶، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال هفتم، شماره ۲۶.
دیدگاه اسلام در مورد مسئله اجتماع
اسلام اهمیت فوقالعادهای برای مسئله اجتماع قائل است و به همین خاطر مهمترین احکام و شرایع خود از قبیل حج و جهاد و نماز و انفاق و همینطور تقوای دینی را براساس اجتماع قرار داده است. دین اسلام مردم را به اجرای دستورات پروردگار دعوت میکند تا از این طریق علاوه بر پاکی و تعالی معنوی افراد، سعادت زندگی اجتماعی آنها نیز تأمین شود. در قرآن کریم در برخی از آیات از انسانها خواسته شده که با تبعیت از شریعت اسلام با هم متحد باشند و به دور از تفرقه و اختلاف، زندگی اجتماعی خوبی داشته باشند. این آیات عبارتند از: آیات ۱۵۳
[۴] انعام/سوره۶، آیه۱۵۳.
و ۱۵۹ سوره انعام،
[۵] انعام/سوره۶، آیه۱۵۹.
آیات ۱۰۳
[۶] آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۳.
و ۱۰۵ سوره آل عمران،
[۷] آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۵.
و آیه ۴۶ سوره انفال.
[۸] انفال/سوره۸، آیه۴۶.
در آیات دیگری از قرآن کریم مسلمانان دعوت میشوند به اینکه براساس اتفاق و اتحاد، و به دست آوردن منافع و مزایای معنوی و مادی، اجتماعات خاصی را تشکیل دهند، مانند آیه ۱۰ سوره حجرات،
[۹] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۰.
آیه ۲ سوره مائده،
[۱۰] مائده/سوره۵، آیه۲.
و آیه ۱۰۴ سوره آل عمران.
[۱۱] آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۴.
[۱۲] طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان، ج۴، ص۹۵.
این اجتماعات مشابه همان گروههای اجتماعی است که در مباحث جدید سرمایه اجتماعی با عنوان مشارکت اجتماعی مطرح میشود، با این تفاوت که گروههای اجتماعی مورد نظر اسلام فقط در چهارچوب موازین اسلامی و براساس تقوا و خیرخواهی ایجاد میشوند.
اکنون به بررسی دو آیه اخیر میپردازیم. آیه: «وَلْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّهٌ یدْعُونَ إِلَی الْخَیرِ وَیأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَینْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ»
[۱۳] آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۴.
مسلمانان را به تشکیل گروههایی برای گسترش کارهای خیر، امر به معروف و نهی از منکر فرا میخواند و در آیه «وَتَعَاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَالتَّقْوَی وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَی الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ»
[۱۴] مائده/سوره۵، آیه۲.
مسلمانان به تعاون و مشارکت گروهی در کارهای خوب و مفید و براساس تقوا دعوت میشوند. مطابق این آیه مسلمانان موظف به تعاون در کارهایی هستند که دارای دو ویژگی میباشد: «البر» به معنای کار خوب و مفید است و «التقوی» به معنای جلوگیری از اعمال خلاف میباشد. بنابراین تعاون در کارهایی توصیه شده که هم مفید و هم در چهارچوب مقررات اسلامی باشد. نتیجه دیگر، اینکه تعاون باید هم در دعوت به نیکیها، و هم در مبارزه با بدیها انجام گیرد. در ادامه آیه، مسلمانان از همکاری در اهداف باطل و اعمال نادرست و ظلم و ستم نهی میشوند.
[۱۵] ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۴، ص۲۵۴-۲۵۳.
بنابراین براساس اصل تعاون، فعالیت گروههای اجتماعی در مورد فعالیتهای مفید و در چهارچوب دستورات الهی، مورد توصیه اسلام اخلاق اسلامی است.
در آیه ۲۰۰ سوره آل عمران میخوانیم: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»
[۱۶] آل عمران/سوره۳، آیه۲۰۰.
منظور از امر «اصبروا» صبر تک تک افراد است و بعد از آن امر «صابروا» آمده است که مسلمانان را به مصابره دعوت میکند. مصابره عبارت است از اینکه جمعیتی به اتفاق یکدیگر اذیتها را تحمل کنند و هر یک صبر خود را به صبر دیگری تکیه دهد و در نتیجه برکاتی که در صفت صبر هست، دست به دست هم دهد و تأثیر صبر بیشتر گردد، چون باعث میشود که تکتک افراد نیروی یکدیگر را به هم وصل کنند و همه نیروها یکی شود. در این آیه پس از دو امر «اصبروا» و «صابروا»، امر «رابطوا» آمده که مسلمانان را به مرابطه فرا میخواند. مرابطه از نظر معنا اعم از مصابره است، چون مصابره عبارت بود از وصل کردن نیروی مقاومت افراد جامعه در برابر شدائد، و مرابطه عبارت است از همین وصل کردن نیروها، اما نه تنها نیروی مقاومت در برابر شدائد، بلکه همه نیروها و کارها در جمیع شئون زندگی دینی، چه در حال شدّت و چه در حال رخا و خوشی. در انتهای آیه برای صبر، مصابره و مرابطه مسلمانان قیدی مطرح میشود و آن این است که این صبر، مصابره و مرابطه باید همراه با تقوای الهی باشد تا جامعه مسلمانان را به سعادت حقیقی برساند.
[۱۷] سیدمحمدحسین طباطبایی، تفسیر المیزان، ج۴، ص۱۴۴-۱۴۳.
در مجموع میتوان نتیجه گرفت که اسلام تأکید فراوانی بر اتحاد و یکپارچگی جامعه اسلامی (اصل وحدت)، فعالیت گروههای اجتماعی در مورد فعالیتهای مفید و در چهارچوب دستورات الهی (اصل تعاون)، و گسترش روابط سالم میان مسلمانان با هدف اتحاد و وصل کردن نیروهای آنها (مصابره و مرابطه) دارد.
تأثیر اصول اسلامی بر انواع سرمایه اجتماعی
تأثیر مثبت دینداری افراد بر سرمایه اجتماعی در برخی از مطالعات تجربی به اثبات رسیده است که از جمله میتوان به مطالعه مقاله کتابی و همکاران
[۱۸] کتابی و همکاران، دین سرمایه اجتماعی و توسعه اجتماعی فرهنگی، مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شماره ۱۷، ۱۳۸۳.
و پژوهش ربانی و طاهری
[۱۹] ربانی خوراسگانی، رسول، طاهری، زهرا، تبیین جامعهشناختی میزان دینداری و تأثیر آن بر سرمایه اجتماعی در بین ساکنان شهر جدید بهارستان اصفهان، ص ۱۲۹-۹۱، دو فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، سال پنجم، شماره ۲، پاییز و زمستان ۱۳۸۷.
اشاره کرد. کتابی و همکاران
[۲۰] کتابی و همکاران، دین سرمایه اجتماعی و توسعه اجتماعی فرهنگی، مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شماره ۱۷، ۱۳۸۳.
دین را عاملی تعیینکننده در افزایش سرمایه اجتماعی، و همینطور سرمایه اجتماعی را عامل مهمی در توسعه اجتماعی و فرهنگی جوامع میدانند. فصیحی
[۲۱] فصیحی، امانالله، دین و سرمایه اجتماعی، نشریه معرفت، شماره ۱۲۳، اسفند ۱۳۸۶.
نیز تأثیر دین اسلام را بر سرمایه اجتماعی به صورت نظری مورد بررسی قرار داده و نتیجه میگیرد که اجرای اصول دین اسلام تأثیر فوقالعادهای بر افزایش سرمایه اجتماعی دارد. همچنین براساس نتایج مطالعه تحقیق مهرگان و دلیری
[۲۲] مهرگان، نادر، دلیری، حسن، سرمایه اجتماعی یا سرمایه مذهبی، کدام یک برای اقتصاد مطلوبترند؟ معرفت اقتصادی، ۱۳۸۹، سال اول، شماره دوم.
سرمایه مذهبی (دین اسلام) میتواند اغلب جنبههای مثبت سرمایه اجتماعی همچون اعتماد، دسترسی به اطلاعات و مشارکت را پوشش داده و بسیاری از نقصهای آن را مرتفع نماید و وجود سرمایه مذهبی سبب میشود تا سرمایههای فیزیکی، انسانی و اجتماعی بهدرستی مورد استفاده قرار گیرد.
دین اسلام توجهی ویژه به مسئله اجتماع و تقویت روابط اجتماعی مسلمانان دارد. به عنوان نمونه میتوان به اصل وحدت، اصل اخوت، و اصل تعاون اشاره کرد که در قالب اخلاق اجتماعی اسلام قرار میگیرند. در این بخش به بررسی تأثیر اصول اسلامی بر انواع سرمایه اجتماعی (سرمایه اجتماعی شناختی و سرمایه اجتماعی ساختاری) میپردازیم.
سرمایه اجتماعی شناختی
سرمایه ا جتماعی شناختی در برگیرنده کیفیت روابط میان انسانهاست و به ارزشها، هنجارها، و عقاید مؤثر بر روابط میان افراد گفته میشود. به طور کلّی سرمایه اجتماعی شناختی شامل اعتماد و هنجارهای اجتماعی در نظر گرفته میشود.
اعتماد
بخش عمدهای از نظریه سرمایه اجتماعی مبتنی بر بحث اعتماد است و بهطور کلّی اعتماد، شاخص مناسبی برای پیوندهای مثبت و متقابل است و به همین دلیل به عنوان مهمترین شاخص سرمایه اجتماعی در نظر گرفته میشود. تحقق زندگی سالم اجتماعی در گرو آن است که افراد اعتماد و اطمینان داشته باشند که کنشگران اجتماعی، قوانین، هنجارها و حقوق خود و دیگران را محترم تلقی نموده، و هر کس خود را در هر وضعیت، در قبال اجتماع، متعهد و مسئول بداند. زندگی اجتماعی بشر براساس محترم شمردن پیمانها، و وفای به عهدهاست. روابط میان انسانها به شدّت، به قراردادها، پیمانها و تعهداتی وابسته است که کنشگران اجتماعی نسبت به یکدیگر دارند. بنابراین وفای به عهد و پیمان از عوامل مؤثر بر تقویت اعتماد در روابط میان افراد است. علاوهبرآن، امانتداری، اخلاص، صداقت، تقوا، و پرهیز از تجاوز، اذیت و رساندن ضرر به دیگران از اصول مورد تأکید در اخلاق اسلامی هستند که تأثیر بهسزایی در ایجاد اعتماد میان افراد و گروهها دارند.
[۲۳] فصیحی، امانالله، دین و سرمایه اجتماعی، نشریه معرفت، شماره ۱۲۳، اسفند ۱۳۸۶.
یکی دیگر از فضایل اخلاقی که در اخلاق اسلامی مطرح میشود، حُسن ظن است. مسلمانان باید ضمناینکه رفتار عقلایی دارند و ریسک رفتارهای مختلف دیگران را مدنظر قرار میدهند، نسبت به دیگران حُسن ظن داشته باشند و این حُسن ظن که نسبت به تمامی مسلمانان از اقوام و زبانهای مختلف است، میتواند عامل مهمی در ایجاد اعتماد میان افراد در جامعه اسلامی باشد. در اسلام، حُسن ظن و اعتماد به سایر مسلمانان یک اصل است. بهطورنمونه میتوان به قواعد فقهی مانند «قاعده سوق المسلمین»، «قاعده اصاله الصحه» و «قاعده ید» اشاره نمود. قاعده فقهی سوقالمسلمین به این معناست که اگر گوشت یا سایر محصولات حیوانی از بازار مسلمانان اخذ شود، میتوان فرض کرد که حیوان موجود در آن بازار با روش شرعی ذبح گردیده و مذکّی میباشد. بنابراین، این قاعده نوعی اعتماد را نسبت به بازار محصولات حیوانی در جامعه مسلمانان ایجاد میکند. منظور از قاعده الصاله الصحه این است که باید اعمال دیگران را حمل بر صحّت و درستی کرد و مشروع و حلال انگاشت. به طورمثال اگر کسی را ببینیم مایعی مینوشد و احتمال بدهیم که آب یا شراب است، بنابر اصل صحّت که مسلمان فعل حرام انجام نمیدهد، بنا را بر حلال بودن میگذاریم و میگوییم آن، آب است نه شراب. این قاعده فقهی نوعی حُسن ظن و اعتماد را در افراد نسبت به اعمال دیگران ایجاد میکند. براساس قاعده ید، هر کس مالک آنچه در دست دارد و بر آن تسلّط دارد، محسوب میشود. در نتیجه این قاعده نوعی حُسن ظن و اعتماد در جامعه اسلامی نسبت به مالکیت اموال ایجاد میکند.
یکی از عوامل کاهش اعتماد در میان مردم یک جامعه تفاوتهای قومی و زبانی است.
[۲۴] Zak and Knack، S (200 I)، Trust and Growth، Economic Journal، ۲۹۵- ۳۲۱.
تعصبات قومی، نژادی و زبانی، اعتماد را در میان افرادی که نژاد یا زبان متفاوتی دارند، کاهش میدهد. اسلام با هرگونه قومگرایی و نژادپرستی مبارزه میکند و تفاوتهای قومی و زبانی را اسباب شناخت جوامع بشری میداند و تنها درستکاری و پرهیزکاری را به عنوان ارزش و دلیل برتری انسانها معرفی میکند («وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ»
[۲۵] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۳.
). اسلام محبت و برادری (اصل اخوت) را جایگزین تعصب و قومگرایی میکند («إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَهٌ فَأَصْلِحُوا بَینَ أَخَوَیکُمْ»
[۲۶] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۰.
) و اعتماد را به بالاترین میزان ممکن میرساند. اسلام عقاید عمیق و معیارهای مشترکی را در انسانها ایجاد میکند که موجب افزایش اعتماد آنها به هم میشود. در آیه ۱۰۳ سوره آل عمران
[۲۷] آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۳.
خداوند از مسلمانان میخواهد تا با چنگ زدن به ریسمان الهی با هم متحد شوند (اصل وحدت). در این آیه خداوند الفت و نزدیکی قلبهای مسلمانان و رابطه برادری میان آنها را نعمتی الهی بر شمرده که در نتیجه ایمان مسلمانان به وجود آمده است. هیچ عامل دیگری به جز دین اسلام نمیتواند این میزان از الفت و برادری را در میان انسانها ایجاد کند. در آیه ۶۳ سوره انفال آمده است: «و دلهای آنها را با هم الفت داد. اگر تمام آنچه را روی زمین است صرف میکردی که میان دلهای آنان الفت دهی، نمیتوانستی. ولی خداوند در میان آنها الفت ایجاد کرد. او توانا و حکیم است.»
[۲۸] انفال/سوره۸، آیه۶۳.
بنابراین اصول وحدت و اخوت، و منع تبعیض و تعصب قومی که در قالب اخلاق اجتماعی اسلام قرار میگیرند، تأثیر عمدهای بر اعتماد میان افراد جامعه دارد. همچنین تحریم بدگویی، غیبت، تهمت و سایر رذایل اخلاقی در جامعه اسلامی سطح بالایی از اعتماد را ایجاد میکند. به عنوان نمونه، میتوان به آیات ۱۱ و ۱۲ سوره حجرات
[۲۹] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۱ و ۱۲.
اشاره کرد که در آن مسلمانان از مسخرهکردن، دادن القاب زشت، سوءظن، تجسس و غیبت کردن، که همگی تأثیر منفی بر روابط میان آنها دارد، نهی شدهاند.
از عوامل دیگر پایین بودن سطح اعتماد در جوامع مختلف وجود نابرابریهای اجتماعی و اقتصادی میباشد.
[۳۰] Zak and Knack، S (200 I)، Trust and Growth، Economic Journal، ۲۹۵- ۳۲۱.
گسترش عدالت و کاهش نابرابریهای اجتماعی از مهمترین اصول اسلامی است. اسلام، هم از طریق تربیت اعتقادی و اخلاقی مسلمانان، و هم از طریق وضع قوانین مختلف برای رسیدن به این هدف تلاش میکند و میتواند از این طریق نقش بهسزایی در افزایش سرمایه اجتماعی داشته باشد. براساس اصول اخلاق اسلامی هر فرد مسلمان موظف است تا حدّی که برای او مقدور است، به محرومان و فقرا کمک نماید و همینطور مسلمانان موظفند که برای برقراری عدالت، تلاش و مجاهده کنند و برای رسیدن به این هدف با هم مشارکت نمایند. برای نمونه میتوان به آیات ۸ سوره مائده،
[۳۱] مائده/سوره۵، آیه۸.
۲۵ سوره حدید،
[۳۲] حدید/سوره۵۷، آیه۲۵.
و ۱۳۵ سوره نساء
[۳۳] نساء/سوره۴، آیه۱۳۵.
اشاره کرد.
از اصول اجتماعی دیگری که در دین اسلام مطرح شده است، نظارت همگانی و کنترل اجتماعی است که در قالب دو اصل زیربنایی امر به معروف و نهی از منکر محقق میشود. آنچه این دو اصل را با ایجاد سرمایه اجتماعی پیوند میدهد، این نکته است که این دو اصل زیربنای دیگر اصول هستند و در صورت زنده بودن اینها، سایر دستورات دین نیز در جامعه زنده خواهند بود. این دو اصل به عنوان دو اصل نظارت همگانی، به تمام افراد اجازه میدهند با هر نوع کجروی و هنجارشکنی در حدّ توان خود مقابله نمایند و در صورتی که ارزشها و هنجارها از چنین ضمانت اجرایی در جامعه برخوردار باشند، کمتر کسی پیدا میشود که هنجارها را نقض نماید. در اینصورت، امنیت، آرامش و اعتماد بر جامعه حاکم میشود و کنشهای فردی و اجتماعی تسهیل میگردند.
[۳۴] فصیحی، امانالله، دین و سرمایه اجتماعی، نشریه معرفت، شماره ۱۲۳، اسفند ۱۳۸۶.
ارزشها و هنجارهای اجتماعی
نوع دیگری از سرمایه اجتماعی شناختی، ارزشها و هنجارهای اجتماعی میباشد. وجود هنجارهایی در افراد که در روابط میان آنها تأثیر مثبت میگذارد و تعامل آنها را افزایش میدهد، نوعی سرمایه اجتماعی تلقی میشود. اسلام مروج هنجارهای مؤثر در گسترش و تعمیق روابط میان انسانهاست که این هنجارها در قالب اخلاق اسلامی قرار میگیرد. انسانها در مکتب اسلام طوری تربیت میشوند که اصول اخلاقی به صورت صفات درونی آنها در میآید. صداقت، درستکاری، مهربانی، تواضع، خوشخلقی، گشادهرویی، همدردی و کمک کردن به دیگران، بخشندگی و گذشت، پرهیز از آزار و اذیت، رعایت حقوق دیگران و حتی فداکاری و ترجیح منافع دیگران بر منفعت شخصی نمونههایی از هنجارها و اصول اخلاقی هستند که تأثیر مهمی بر گسترش و بهبود روابط اجتماعی در جامعه اسلامی دارد. هرچه ایمان و معنویت در میان افراد جامعه اسلامی قویتر و عمیقتر باشد، هنجارهای اجتماعی در آن جامعه رواج بیشتری خواهد یافت و سرمایه اجتماعی بیشتر خواهد شد.
از نظر پاتنام
[۳۵] Putnam، RD (1993)، Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy، Princeton: Princeton University Press، ص۱۷۶-۱۷۱.
مهمترین سودمندی هنجارهای اجتماعی مربوط به هنجار معاملهبهمثل (Reciprocity) است. او این هنجار را از مولدترین اجزای سرمایه اجتماعی میداند. منظور از معاملهبهمثل، جبران محبت و مهربانی دیگران است. گروهها و جوامعی که این هنجار بر آنها حاکم است و از آن پیروی میکنند، به شکل مؤثری بر فرصتطلبی و مشکلات مربوط به عمل جمعی فائق میآیند. در آیه ۸۶ سوره نسا آمده است: «هرگاه به شما تحیت گویند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید یا (لااقل) به همانگونه پاسخ گویید. خداوند حساب همه چیز را دارد»
[۳۶] نساء/سوره۴، آیه۸۶.
براساس این آیه مسلمانان موظفند که هرگونه نیکی و محبت از سوی دیگران را پاسخ گویند.
[۳۷] ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۴، ص۴۶-۴۱.
بنابراین اسلام مروج هنجار معاملهبهمثل و بسیاری از ارزشهای انسانی دیگر میباشد که تأثیر زیادی بر روابط میان انسانها دارد.
سرمایه اجتماعی ساختاری
سرمایه اجتماعی ساختاری دومین نوع سرمایه اجتماعی میباشد که شامل پیوندها یا شبکههای اجتماعی رسمی و غیررسمی میشود. شاید تصور شود که اسلام تنها از طریق هنجارهای اخلاقی و امور معنوی بر سرمایه اجتماعی تأثیر میگذارد، در حالیکه در دین اسلام توجه ویژهای به اجتماعات مردمی (سرمایه اجتماعی ساختاری) شده است. نمونه بارز آن نهاد مسجد است که در آن مسلمانان ضمن انجام عبادتهای گروهی، هر روز در چندین نوبت با هم در ارتباط هستند. اغلب احکام و دستورات اسلام مثل نماز جماعت، نماز جمعه، امر به معروف و نهی از منکر، حج، خمس و زکات به گونهای طراحی شدهاند که علاوهبر داشتن اثرات معنوی و تزکیه روحی، موجب افزایش روابط میان انسانها و مشارکت اجتماعی همه مسلمانان میشود. بنابراین دستورات اسلام، شبکههای روابط میان افراد جامعه را هم از لحاظ کمّی و هم از لحاظ کیفی تقویت میکند.
البته ساختارهای اجتماعی که در اسلام برای ارتباطات و مشارکت مردم در نظر گرفته شده، محدود به ساختارهای مشخص و از پیش تعیینشده نمیشود. اسلام تأکید فراوانی بر فعالیت گروههای اجتماعی در مورد فعالیتهای مفید و در چهارچوب دستورات الهی و گسترش روابط سالم میان مسلمانان با هدف اتحاد و وصل کردن نیروهای آنها دارد. براساس اصل تعاون که یکی از اصول اخلاق اسلامی میباشد، مسلمانان موظفند که تا حدّ امکان در کارهای مفید و مشروع، تعاون و مشارکت نمایند. همچنین براساس آیه ۲۰۰ سوره آل عمرا
- لینک دانلود فایل بلافاصله بعد از پرداخت وجه به نمایش در خواهد آمد.
- همچنین لینک دانلود به ایمیل شما ارسال خواهد شد به همین دلیل ایمیل خود را به دقت وارد نمایید.
- ممکن است ایمیل ارسالی به پوشه اسپم یا Bulk ایمیل شما ارسال شده باشد.
- در صورتی که به هر دلیلی موفق به دانلود فایل مورد نظر نشدید با ما تماس بگیرید.