توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت ستایش دارای ۹۶ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت ستایش،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت ستایش :

حمد (پاورپوینت ستایش)

واژه حمد به معنای ستودن

[۱] احمد بن علی بیهقی، تاج‌المصادر، ج۱، ص۲۶۰، چاپ هادی عالم‌زاده، تهران ۱۳۶۶ـ۱۳۷۵ش.

در مقابل ذمّ

[۲] خلیل‌ بن احمد، کتاب‌العین، ذیل واژه، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۵.

[۳] اسماعیل‌ بن حماد جوهری، الصحاح: تاج‌اللغه و صحاح العربیه، ذیل واژه، چاپ احمد عبدالغفور عطار، بیروت (بی‌تا)، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ش.

به‌کار رفته است. خلیل‌ بن احمد

[۴] خلیل‌ بن احمد، کتاب‌العین، ذیل واژه، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۵.

[۵] اسماعیل‌ بن حماد جوهری، الصحاح: تاج‌اللغه و صحاح العربیه، ذیل واژه، چاپ احمد عبدالغفور عطار، بیروت (بی‌تا)، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ش.

معنای دیگر حمد را ثنا و، حمد را هم‌معنای مدح دانسته است.

[۶] اسماعیل‌ بن حماد جوهری، الصحاح: تاج‌اللغه و صحاح العربیه، ذیل واژه، چاپ احمد عبدالغفور عطار، بیروت (بی‌تا)، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ش.

[۷] ابن‌ منظور، ذیل واژه.

فهرست مندرجات

۱ – کاربرد واژه حمد در قرآن
۲ – تفسیر مفسران از واژه حمد
۳ – نسبت حمد با شکر
۴ – نسبت سه واژه حمد، مدح و شکر
۵ – تفاوت حمد و شکر
۶ – دیدگاه علما درباره «ال» در «الحمدلِلّه»
۶.۱ – فخررازی
۶.۲ – طباطبائی
۶.۳ – خوئی
۶.۴ – مطهری
۷ – تفاوت حقیقت حمد با «الحمدللّه» گفتن
۸ – ذکر حمد همراه با مشتقات تسبیح در قرآن
۹ – علت کاربرد حمد با مشتقات تسبیح
۱۰ – فایده اشاره قرآن به حمد گفتن فرشتگان
۱۱ – حمد در آسمانها و زمین
۱۲ – حمد در احادیث
۱۳ – حمد در آثار کلامی
۱۳.۱ – دیدگاه سیدمرتضی علم‌الهدی
۱۳.۲ – دیدگاه ابن‌تیمیه
۱۳.۳ – دیدگاه ابن ‌قیم جوزیه
۱۴ – حمد از دیدگاه عرفا و صوفیه
۱۴.۱ – دیدگاه قشیری
۱۴.۲ – دیدگاه ابن‌عربی
۱۴.۳ – دیدگاه قیصری
۱۵ – دیدگاه فلسفی-عرفانی در باب حمد
۱۶ – فهرست منابع
۱۷ – پانویس
۱۸ – منبع

کاربرد واژه حمد در قرآن

واژه حمد به‌تنهایی و بدون احتساب مشتقات آن، چهل بار در قرآن کریم به کار رفته است که ۲۶ بار آن به خداوند اختصاص دارد و چهارده مورد آن همراهِ مشتقات ریشه س ـ ب ـ ح آمده است.

[۸] محمدفؤاد عبدالباقی، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، ذیل واژه، بیروت: داراحیاء التراث العربی.

مشتقات حمد به صورت اسم فاعل، اسم مفعول و اشکال دیگر صرفی در آیات قرآن کریم ذکر شده‌اند.

[۹] محمدفؤاد عبدالباقی، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، ذیل واژه، بیروت: داراحیاء التراث العربی.

ترکیب «الحمدُلِلّه» در آیات قرآن، چه به‌صورت کلی و چه به‌عنوان سخن پیامبران و فرشتگان و مؤمنان ، بیشترین کاربرد را دارد؛ برای مثال، سوره کهف

[۱۰] کهف/سوره۱۸، آیه۱.

و فاطر ،

[۱۱] فاطر/سوره۳۵، آیه۱.

با حمد خدا آغاز می‌شود؛اولى به مناسبت انزال قرآن و دومی در اشاره به آفرینش آسمانها و زمین ، حمد هم در دنیا و هم در آخرت از آنِ خدای یکتاست

[۱۲] قصص/سوره۲۸، آیه۷۰.

همچنان‌که در آسمان و زمین هم حمد مخصوص اوست.

[۱۳] روم/سوره۳۰، آیه۱۸.

خداوند به نوح فرمان داد که چون با پیروانش بر کشتی نشست، خداوند را حمد کند.

[۱۴] مؤمنون/سوره۲۳، آیه۲۸.

ابراهیم نیز پس از آن‌که در کهن‌سالی صاحب فرزند شد، «الحَمدللّه» گفت.

[۱۵] ابراهیم/سوره۱۴، آیه۳۹.

داوود و سلیمان هم به‌سبب علمی که خداوند به آن‌ها بخشید و بدین‌گونه آن‌ها را بر بسیاری از بندگان مؤمن خود برتری داد، او را حمد کردند.

[۱۶] نمل/سوره۲۷، آیه۱۵.

حمد و پاورپوینت ستایش خداوند فقط مخصوص زندگی دنیا نیست، بلکه بهشتیان هم از این‌که خداوند آن‌ها را به بهشت برده است او را حمد می‌کنند

[۱۷] اعراف/سوره۷، آیه۴۳.

و کلامشان را با دعای «الحمدللّه» به پایان می‌رسانند.

[۱۸] یونس/سوره۱۰، آیه۱۰.

تفسیر مفسران از واژه حمد

مفسران در توضیح معنای حمد، آن را با دو واژه مدح و شکر مرتبط دانسته‌اند. زمخشری

[۱۹] محمود بن عمر زمخشری، الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، ذیل حمد: ۲، (قاهره) ۱۳۸۵/۱۹۶۶.

حمد و مدح را «اَخَوان» ذکر کرده است. بنابه تفسیری منظور وی از «اخوان» ارتباط معنایی مدح و حمد از حیث اشتقاق کبیر دانسته شده نه ترادف، اما میرسیدشریف جرجانی با نقد این تفسیر، یادآور شده است که باتوجه به ظهور کلام زمخشری در کشاف و تصریح خود او در الفائق فی غریب الحدیث (ذیل واژه)، مراد وی از اخوان مترادف بودن حمد و مدح است.

[۲۰] محمود بن عمر زمخشری، الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، ج۱، حاشیه جرجانی، ص۴۶، (قاهره) ۱۳۸۵/۱۹۶۶.

به نوشته ابوالفتوح رازی،

[۲۱] ابوالفتوح رازی، روض‌الجِنان و روح‌الجَنان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۶۳، چاپ محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد ۱۳۶۵ـ۱۳۷۶ش.

ابن‌انباری هم قائل به ترادف این دو واژه بوده است.

نسبت حمد با شکر

در باب نسبت حمد با شکر نیز، طبری

[۲۲] ذیل حمد: ۲، طبری، جامع.

حکم به ترادف این دو واژه داده است، به این دلیل که در تعبیر «الحَمدُللّهِ شکراً»، شکراً مفعول مطلق است که نشانه هم‌معنایی این دو واژه است. شیخ‌طوسی

[۲۳] طوسی، ذیل حمد: ۲.

نیز همین نظر طبری را ارائه کرده است، اما ابن‌کثیر

[۲۴] ابن ‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ذیل حمد: ۲، چاپ علی شیری، بیروت.

دیدگاه طبری را، بنابر قول مشهور میان متأخران دایر بر تفاوت معنایی حمد و شکر، نقد کرده و میان حمد و شکر قائل به نسبت عموم و خصوصِ مِنْوجه شده است. شوکانی

[۲۵] محمد شوکانی، فتح‌القدیر، ذیل حمد: ۲، بیروت: داراحیاء التراث العربی.

باتوجه به عدم مرجعیت متأخران در معانی لغات، این اِشکال را به طبری وارد ندانسته است.

نسبت سه واژه حمد، مدح و شکر

در باب نسبت سه واژه حمد، مدح و شکر اظهارنظرهای دیگری هم شده که بیش‌تر ناظر به تفاوت میان آنهاست. مثلا مدح بنا به دلایل زیر اعم از حمد دانسته شده است: اول این‌که مدح شامل افعال و اوصاف اختیاری و غیراختیاری انسان می‌شود، اما حمد فقط اعمال اختیاری آدمی را دربر می‌گیرد.

[۲۶] حسین‌ بن محمد راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ذیل واژه، چاپ صفوان عدنان داوودی، دمشق ۱۴۱۲/۱۹۹۲.

دوم اینکه، حمد خاصِ جانداران است اما مدح برای اشیا نیز به‌کار می‌رود،

[۲۷] محمد بن عمر فخررازی، التفسیر الکبیر، ج۱، ص۱۷۸، او، مفاتیح‌الغیب، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.

و سوم این‌که مدح قبل و بعد از احسان صورت می‌گیرد ولی حمد فقط پس از احسان مصداق پیدا می‌کند.

[۲۸] محمد بن عمر فخررازی، التفسیر الکبیر، ج۱، ص۱۷۸، او، مفاتیح‌الغیب، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.

باتوجه به این‌تفاوتها، حمد واجد نوعی تفخیم و تجلیل است، اما مدح چنین نیست. همچنین، صدور حمد مشروط به علم شده و فقط برای صفات کمالیه‌ای به‌کار رفته است که در آن‌ها نقص راه نداشته باشد، ولی مدح توأم با ظن و گمان و در باب صفات نیکی که احیاناً در آن‌ها نقصی نیز باشد، استفاده شده است.

[۲۹] محمود بن عبداللّه آلوسی، روح‌المعانی، ج۱، ص۷۰، بیروت: داراحیاء التراث العربی.

تفاوت حمد و شکر

در باب تفاوت حمد و شکر نیز گفته‌اند، با این‌که مردم حمد و شکر را یکی پنداشته‌اند، حمد را می‌توان به جای شکر به کار برد ولی شکر را نمی‌توان به جای حمد به کار برد.

[۳۰] ابن ‌قتیبه، ادب‌الکاتب، ج۱، ص۳۱، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، مصر ۱۳۸۲/۱۹۶۳.

به تعبیر دیگر، شکر اخص از حمد است، زیرا فقط در مقابل نعمتی که به خود انسان رسیده، به کار می‌رود.

[۳۱] اسماعیل‌ بن حماد جوهری، الصحاح: تاج‌اللغه و صحاح العربیه، ذیل واژه، چاپ احمد عبدالغفور عطار، بیروت (بی‌تا)، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ش.

[۳۲] حسین‌ بن محمد راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ذیل واژه، چاپ صفوان عدنان داوودی، دمشق ۱۴۱۲/۱۹۹۲.

حمد اعم از آن است که نعمت به خود انسان یا دیگری برسد.

[۳۳] محمد بن عمر فخررازی، التفسیر الکبیر، ج۱، ص۱۷۹، او، مفاتیح‌الغیب، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.

از سوی دیگر، بدین‌سبب که حمد تنها با زبان ادا می‌شود و شکر، علاوه بر آن، با دل و جوارح اظهار می‌شود، شکر را اعم از حمد دانسته‌اند.

[۳۴] محمود بن عمر زمخشری، الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، ذیل حمد: ۲، (قاهره) ۱۳۸۵/۱۹۶۶.

دیدگاه علما درباره «ال» در «الحمدلِلّه»

درباره «ال» در «الحمدلِلّه» مفسران مطالب گوناگونی اظهار کرده‌اند.

فخررازی

به نظر فخررازی

[۳۵] محمد بن عمر فخررازی، التفسیر الکبیر، ج۱، ص۱۸۰، او، مفاتیح‌الغیب، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.

باتوجه به «ال» در آیه اول سوره فاتحه‌الکتاب، برای «الحمدللّه» وجوهی محتمل است، از جمله اختصاص، ملکیت، و قدرت و استیلا که در اینجا همگی درست است.
فخررازی

[۳۶] محمد بن عمر فخررازی، التفسیر الکبیر، ج۱، ص۱۸۰ـ۱۸۱، او، مفاتیح‌الغیب، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.

با پذیرش صحت منسوب کردن حمد به غیرخداوند، درواقع آن را حمد پروردگار دانسته است، زیرا خداست که زمینه‌های این احسان را فراهم کرده است.

طباطبائی

طباطبائی (ذیل حمد: ۲) در استدلال بر اینکه «ال» در «الحمدللّه» مفید جنسیت یا استغراق (فراگیری همه‌جانبه) است، بیان کرده که همه‌چیز مخلوق خداست و همه مخلوقات از آن جهت که مخلوق خدایند واجد حُسن‌اند

[۳۷] سجده/سوره۳۲، آیه۷.

و خداوند آن‌ها را از سر اختیار آفریده است؛ به‌علاوه خدا دارای اسمهای نیکوست

[۳۸] طه/سوره۲۰، آیه۸.

[۳۹] اعراف/سوره۷، آیه۱۸۰.

و بنابراین همه زیبایی‌ها از اوست و او هم در افعال و هم در اسماء مورد حمد و پاورپوینت ستایش است و چون هر امر زیبایی که حمد به آن تعلق می‌گیرد، از خداست، پس جنس حمد و همه حمدها از آن اوست.
طباطبائی

[۴۰] طباطبائی، ج۱، ص۲۴.

این مطلب را از دیدگاه فلسفی چنین توضیح داده است: از آن‌جا که معلول، کمال خود را از علتش اخذ می‌کند، هرگونه حمدی که بدان نسبت داده شود، درواقع حمدِ علت آن است، بنابراین بازگشتِ هر حمد و ثنایی به ذات پروردگار است.

خوئی

از سوی دیگر به نظر خویی

[۴۱] ابوالقاسم خویی، البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۴۸۵ـ۴۸۷، قم ۱۳۹۴/۱۹۷۴.

اولا خداوند کامل مطلق است و فعلش هم کامل و بی‌نقص است، ثانیاً تمام کمالاتِ موجودات، چه کمال اول و چه کمال ثانی، همه به خدا برمی‌گردد و ثالثاً فعل نیکوی صادر از خدا احسان محض است و نفعی برای خدا ندارد، حال آن‌که احسان مخلوقات اولا و بالذات به خودشان بازمی‌گردد و موجب کمالشان می‌شود؛ بنابراین فقط خدا شایسته حمد است نه غیر خدا، یعنی طبیعت و جنس حمد اختصاص به خدا دارد.

مطهری

به نظر مطهری

[۴۲] مرتضی مطهری، آشنائی با قرآن، ج۱ و ۲، ص۸۸، ج ۱ و ۲، تهران ۱۳۷۰ش.

حمد مفهومی گسترده‌تر از پاورپوینت ستایش دارد، زیرا سپاس و پاورپوینت ستایش در مورد غیرخدا هم جایز است، ولی حمد علاوه بر مفهوم سپاس و پاورپوینت ستایش، متضمن مفهوم پرستش ، خضوع و فروتنی عابدانه نیز هست.

تفاوت حقیقت حمد با «الحمدللّه» گفتن

فخررازی

[۴۳] محمد بن عمر فخررازی، التفسیر الکبیر، ج۱، ص۱۸۵ـ۱۸۶، او، مفاتیح‌الغیب، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.

تفاوت حقیقت حمد با «الحمدللّه» گفتن را چنین دانسته که حمد منعم درواقع حمد هرگونه فعلی است که مُشعر به تعظیمِ منعم باشد به سبب انعامش، و این فعل قلب ، زبان یا اعضا و جوارح است. فعل قلب عبارت است از اعتقاد به این‌که خداوند موصوف به صفات کمال و جلال است. فعل زبان ذکر الفاظی است که بر موصوف بودن خداوند به صفات کمال دلالت می‌کند و فعل اعضا و جوارح انجام دادن افعال و اعمالی است که دالّ بر موصوف بودن منعم به صفات کمال و جلال است. وی سپس بیان کرده است که اهل علم در باب حمدِ خداوند دو گروه‌اند؛ گروهی معتقدند که جایز نیست خداوند به بندگانش دستور دهد تا او را حمد کنند و گروه دیگر بر آن‌اند که اشتغال به حمد الهی نوعی سوءادب محسوب می‌شود.

ذکر حمد همراه با مشتقات تسبیح در قرآن

از نکات درخور توجه در کاربرد واژه حمد در قرآن، ذکر شدن آن همراه با مشتقات « تسبیح » است. این ترکیبات از جمله از زبان فرشتگان ،

[۴۴] بقره/سوره۲، آیه۳۰.

[۴۵] غافر/سوره۴۰، آیه۷.

[۴۶] زمر/سوره۳۹، آیه۷۵.

همه موجودات،

[۴۷] اسراء/سوره۱۷، آیه۴۴.

پدیده‌های طبیعی

[۴۸] رعد/سوره۱۳، آیه۱۳.

و به صورت فعل امر خطاب به پیامبر

[۴۹] فرقان/سوره۲۵، آیه۵۸.

[۵۰] نصر/سوره۱۱۰، آیه۳.

به‌کار رفته است. در تمامی این موارد، «تسبیح» با حرف «باء» به «حمد» ربط پیدا کرده است.

علت کاربرد حمد با مشتقات تسبیح

در سبب کاربرد این ترکیب اختلاف‌نظر وجود دارد، مثلا قرطبی

[۵۱] قرطبی، تفسیر قرطبی، ذیل بقره: ۳۰

گفته است عبارت «بِحَمدِک» حال و متعلق به عاملی محذوف است. در حالی‌که در همین آیه، طبرسی

[۵۲] طبرسی، ذیل بقره: ۳۰.

«بِحَمْدِک» را متعلق به «نُسَبّح» دانسته است. طباطبائی

[۵۳] طباطبائی، ذیل حمد: ۲.

توضیح داده است که هرگاه خداوند حمد را به مخلوقاتش نسبت می‌دهد، آن را همراه تسبیح می‌آورد،

[۵۴] شوری/سوره۴۲، آیه۵.

[۵۵] رعد/سوره۱۳، آیه۱۳.

[۵۶] اسراء/سوره۱۷، آیه۴۴.

و فقط در مواردی که خود سخن از حمد به میان آورده

[۵۷] حمد/سوره۱، آیه۲.

یا آن را از زبان انبیا ذکر کرده

[۵۸] مؤمنون/سوره۲۳، آیه۲۸.

[۵۹] ابراهیم/سوره۱۴، آیه۳۹.

[۶۰] نمل/سوره۲۷، آیه۱۵.

یا از قول بهشتیان

[۶۱] یونس/سوره۱۰، آیه۱۰.

گفته، آن را تنها و بدون تسبیح آورده است، پس به نظر می‌رسد دلیل آن تَنزُّه ذات خداوند از وصف وصف‌کنندگان باشد،

[۶۲] صافات/سوره۳۷، آیه۱۵۹.

زیرا علم بندگان به ذات خداوند راه نمی‌یابد

[۶۳] طه/سوره۲۰، آیه۱۱۰.

و اگر چنین باشد، محدود به حدود آن‌ها می‌گردد که این محال است.

فایده اشاره قرآن به حمد گفتن فرشتگان

فایده اشاره قرآن به حمد گفتن فرشتگان

[۶۴] غافر/سوره۴۰، آیه۷.

اظهار شرف و فضل ایمان و ترغیب مسلمانان به آن دانسته شده است.

[۶۵] محمود بن عمر زمخشری، الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، ذیل مؤمن: ۷، (قاهره) ۱۳۸۵/۱۹۶۶.

حمد در آسمانها و زمین

درباره این‌که چرا در آیه ۱۸ سوره روم،

[۶۶] روم/سوره۳۰، آیه۱۸.

حمد در آسمانها و زمین و در اوقات عصر و ظهر از آن خداوند دانسته شده است، گفته شده که این زمانها، اوقات ذکر احسانِ خداوند است، زیرا در این اوقات احسانی تمام می‌شود و نوبت به احسان دیگر می‌رسد،

[۶۷] طبرسی، ذیل روم: ۱۸.

اما برخی مفسران جمله «لَهُ الحَمد فی السمواتِ و الارضِ» را جمله معترضه و به معنای مطلقِ تسبیح و تحمید گرفته‌اند.

[۶۸] محمود بن عمر زمخشری، الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، (قاهره) ۱۳۸۵/۱۹۶۶.

[۶۹] طباطبائی، ذیل روم: ۱۸.

حمد در احادیث

در احادیث هم درباره حمد مطالب مختلفی آمده است. از امام صادق علیه‌السلام پرسیدند کدام عمل در نزد خدا محبوب‌تر است؟ ایشان فرمود حمد او.

[۷۰] کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۵۰۳.

براساس حدیثی از امام صادق، پیامبر اکرم روزی ۳۶۰ مرتبه خدا را حمد می‌کرد.

[۷۱] کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۵۰۳.

در حدیثی دیگر آمده است، کسی که خدا را بر نعمت حمد کند او را شکر کرده است و این حمد بهتر از آن نعمتی است که بدو بخشیده شده است.

[۷۲] کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۹۶.

براساس یک حدیث، مردی از امام صادق پرسید که هرچه از خدا خواسته به او داده است، آیا این استدراج نیست؟ امام فرمود که اگر خدا را حمد کند، دچار استدراج نشده است.

[۷۳] کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۹۷.

در حدیثی دیگر، حد شکر، حمد خدا بر کل نعمات دانسته شده است.

[۷۴] کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۹۶.

امام صادق از قول پیامبر اکرم در جواب