پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان
توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد
پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است
شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.
لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان :
پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان
اصفهان در سال ۲۳ هجری در زمان خلافت عمر فتح شد
[۱] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۳۰۸.
و فرمانروایان آن تا سیصد سال از طرف خلفا معین میشدند. لذا این شهر در زمان آل بویه و سلجوقیان پایتخت بود.
[۲] کیهان، مسعود، جغرافیای کامل ایران، ج۱، ص۳۰۸.
اولین پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان در دوره آل بویه به درخواست ابنسینا از فرمانروای وقت تاسیس گردید. در دوره سلجوقیان فرهنگ مدرسهسازی در بین مردم ایجاد شد و این امر باعث تعدد مدارس در این دوره گردید، البته بیشتر مدارس مذهب شافعی داشتند و در دوره بعد با وجود این فرهنگ، مدارس شیعه به اوج شکوفایی خود رسیدند، تا جایی که از حکومت افشاریه تا پهلوی همیشه حوزه اصفهان در تقابل با حکومتهای جابر و ظالم به عنوان یک قدرت ایستادگی داشت. این شکوفایی و قدرت علمی تا زمان تاسیس حوزه علمیه قم ادامه داشت ولی با تاسیس آن حوزه اصفهان تحت الشعاع حوزه قم قرار گرفت و از مرکزیت سابق آن کاسته شد.
فهرست مندرجات
۱ – معرفی اجمالی اصفهان
۲ – دوره تاسیس
۲.۱ – حوزه معروف دوره
۳ – دوره آشفتگی
۳.۱ – مدارس دوره
۴ – دوره رونق
۴.۱ – علمای مدعو به ایران
۴.۲ – تالیف و ترجمه کتب
۴.۳ – عناوین شغلی علما
۴.۴ – رویارویی علما با یکدیگر
۴.۵ – مدارس دوره
۵ – دوره تقابل با حکومتها
۵.۱ – دوره افشاریه
۵.۲ – دوره قاجار
۵.۲.۱ – اوضاع حوزه
۵.۲.۲ – علمای دوره
۶ – مشاهیر پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان
۶.۱ – محمدباقر داماد
۶.۲ – شیخ بهایی
۶.۳ – محمدتقی مجلسی
۶.۴ – محمدباقر مجلسی
۶.۵ – سیدنعمتالله جزایری
۶.۶ – سیدحسن مدرس
۶.۷ – محمدجواد اصفهانی
۶.۸ – احمد بیدآبادی
۶.۹ – محمدعلی شاهآبادی
۶.۱۰ – حاج آقا حسین خادمی
۶.۱۱ – زنان عالمه
۷ – موضوعات درسی
۷.۱ – فقه
۷.۲ – علوم حدیث
۷.۳ – فلسفه
۷.۴ – طب و نجوم
۷.۵ – ریاضیات
۸ – عملکرد و اقدامات
۸.۱ – تبشیریان مسیحی
۸.۲ – فرق انحرافی
۸.۳ – ترجمه متون به فارسی
۸.۴ – تصوف
۹ – مدارس اصفهان
۹.۱ – مدارس دوران قدیم
۹.۱.۱ – امامزاده اسماعیل
۹.۱.۲ – جلالیه
۹.۱.۳ – الماسیه
۹.۱.۴ – ثقه الاسلام
۹.۱.۵ – شفیعیه
۹.۱.۶ – شیخ الاسلام
۹.۱.۷ – ملا عبدالله
۹.۱.۸ – نیمآورد
۹.۱.۹ – مریم بیگم
۹.۱.۱۰ – شاهزادهها
۹.۱.۱۱ – جده بزرگ و کوچک
۹.۱.۱۲ – فاطمیه
۹.۱.۱۳ – کلباسی
۹.۱.۱۴ – شیخ لطفالله
۹.۱.۱۵ – نجفقلی بیک
۹.۱.۱۶ – میرزا رضی
۹.۱.۱۷ – میرزا تقی
۹.۱.۱۸ – مبارکیه
۹.۱.۱۹ – اسماعیلیه
۹.۱.۲۰ – دارالعلم
۹.۱.۲۱ – شاه
۹.۱.۲۲ – شیخ بهایی
۹.۱.۲۳ – عبدالله افندی
۹.۲ – مدارس دوران جدید
۹.۲.۱ – سلطانی
۹.۲.۲ – سید
۹.۲.۳ – صدر
۹.۲.۴ – عربان
۹.۲.۵ – کاسهگران
۹.۲.۶ – ناصری
۹.۲.۷ – نوریه
۹.۲.۸ – دیگر مدارس
۹.۳ – تدریس در مساجد
۱۰ – منابع درآمد
۱۰.۱ – وقف
۱۰.۲ – خیرین
۱۰.۳ – استنساخ کتب
۱۰.۴ – کشاورزی
۱۰.۵ – ملاباشی
۱۱ – فهرست منابع
۱۲ – پانویس
۱۳ – منبع
معرفی اجمالی اصفهان
فتح اصفهان در سال ۲۳ هجری در زمان خلافت عمر روی داد
[۳] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۳۰۸.
و فرمانروایان آن تا سیصد سال از طرف خلفا معین میشدند. لذا این شهر در زمان آل بویه و سلجوقیان پایتخت بود
[۴] کیهان، مسعود، جغرافیای کامل ایران، ج۱، ص۳۰۸.
و در عهد سلجوقیان به سرعت ترقی کرد و جزء مهمترین شهرهای کشور گردید.
«ابنحوقل» ضمن توصیف اصفهان در نیمه دوم قرن چهارم هجری و اشاره به منسوجات ابریشمی و پنبهای، زعفران و میوههای گوناگون آن که به سایر نقاط صادر میشد، میگوید: از عراق تا خراسان شهری تجاری بزرگتر از اصفهان، جز ری وجود نداشته است.
[۵] سلطانزاده، حسین، مقدمهای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران، ص۹۴، به نقل از صوره الارض، ص۱۰۶.
این موقعیت همچنان رو به رشد بود تا آنکه یورش تیمور سبب خرابی و سقوط تعدادی از شهر و آبادیهای ایران شد. وی در اصفهان دستور داد که منارههایی از سر هفتاد هزار نفر مقتول برپا دارند.
[۶] ابنعبر شاه، احمد بن محمد، زندگانی شگفتآور تیمور، ترجمه محمدعلی نجاتی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب ۱۳۳۹، ص۵۰ .
در سال ۱۰۰۰ق، پایتخت صفویه از قزوین به اصفهان منتقل شد و اصفهان بار دیگر از آبادترین شهرهای ایران گردید و علاوه بر مرکز سیاسی – اجتماعی، مرکز فرهنگی – علمی نیز به شمار آمد و حوزهای بزرگ با دانشمندانی والا مقام به جهان شیعه ارزانی داشت.
دوره تاسیس
بر اساس آنچه در تاریخ نقل گردیده، نخستین دوره از ادوار پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان به زمان سلطنت آل بویه میرسد. زمانی که ابوجعفر علاءالدوله کاکویه فرمانروای اصفهان بود، «ابنسینا» نزد وی رفت.
[۷] فقیهی، اصغر، آل بویه، ص۳۰۱.
مدرسه اصفهان یادگار آن دوره است.
حوزه معروف دوره
مدتی که ابوعلی سینا در زمان امارت علاءالدوله کاکویه دیلمی در اصفهان، در خدمت او بود، با وجود مشاغل وزارتی، به تدریس هم میپرداخت. گنبدی موسوم به ابوعلی علایی در محله «در دشت» و در نزدیکی مدرسه شفیعیه اصفهان موجود است که گفتهاند مدرس ابوعلی سینا و متعلق به مدرسهای در آن هنگام بوده است.
[۸] سلطانزاده، حسین، تاریخ مدارس ایران، ص۹۹.
[۹] نعمان، شبلی، آموزش قدیم در کشورهای اسلامی، ترجمه فخر داعی، آموزش و پرورش، سال نهم، شماره ۳، ص۳۰.
[۱۰] رفیعی مهرآبادی، ابوالقاسم، آثار ملی اصفهان، ص۴۳۱.
«ابوعبدالله معصومی از محققان و حکمای بزرگ اسلام است که در علوم حکمت و فلسفه استاد مسلم بود. تولّدش در اصفهان اتفاق افتاد و در آن سامان به تحصیل دانش پرداخت و در علوم طبیعی و علوم اسلامی تبحّری تام یافت.
هنگام توقف شیخ الرئیس ابوعلی سینا در اصفهان، ابوعبدالله پیوسته جلیس و مصاحب او بود و به تکمیل مقامات فلسفی خود پرداخت. شیخ پیوسته او را بر سایر شاگردان ترجیح میداد. گویند وقتی ابوریجان بیرونی هیجده مسأله نزد شیخ الرئیس فرستاد که آنها را جواب گوید، او به ابوعبدالله محوّل کرد و این دلیل وسعت فکر و نظر او در مسایل فلسفه است. وفات او حدود نیمه قرن پنجم اتفاق افتاد. از وی تالیفات بسیاری به یادگار باقی مانده است. از جمله کتابی است در «مفارقات عقلیه و اعداد عقول و اعداد مبدعات.»
شیخ الرئیس رسالهای در عشق به نام او نوشته و درباره او چنین گفته است:
«ابوعبدالله منی بمنزله ارسطاطالیس من افلاطون؛ ابوعبدالله در نزد من همان مقامی را داراست که ارسطو پیش افلاطون داشت.»
[۱۱] هنرفر، لطفالله، اصفهان، ص۲۱۰ و ۲۱۱.
دوره آشفتگی
این دوره همزمان با عصر سلجوقیان است. در این عصر از طرف خواجه نظام الملک، نهضت احداث مدارس و رقابتهای مذهبی – سیاسی مطرح شد، به این سبب تاریخ حوزه شیعه چندان مشخص نیست. هر چند مؤلف تاریخ مدارس ایران، به شش مدرسه در این عصر اشاره کرده است ولی شیعی بودن آنها محل تردید است.
میتوان گفت ایران از نیمه دوم قرن پنجم هجری از حمله مغول تا زمان غازانخان از پادشاهان ایلخانی (۶۹۴-۷۰۳) در آشفتگی سیاسی و فرهنگی به سر میبرد. تا اینکه وی قدرت را به دست گرفت و از مذهب بودایی به آیین اسلام گروید و محمود خوانده شد و از اطاعتخان بزرگ مغول مستقر در چین سرپیچید. غازانخان برای بهبود وضع کشور یک سری اصلاحات دامنهدار و قوانین و قواعدی را وضع نمود که نتایج درخشانی به بار آورد.
[۱۲] هنرفر، لطفالله، اصفهان، ص۱۶۰.
[۱۳] اشپولر، برتولد، تاریخ مغول در ایران، ترجمه دکتر محمود میرآفتاب، ص۳۱۵.
به پیروی از غازانخان قریب صدهزار نفر از مغول، اسلام آوردند
[۱۴] اقبال آشتیانی، عباس، تاریخ مغول، ص۲۵۶.
و جانشین وی اولجایتو (۷۰۳-۷۱۶) به مناسبت تعلقی که به مذهب شیعه داشت، از سوی شیعیان، محمد خدابنده لقب یافت.
[۱۵] اقبال آشتیانی، عباس، تاریخ مغول، ص۳۰۸.
بدین ترتیب تا انقراض سلسله ایلخان ایران، آیین اسلام مذهب رسمی دولت و حکومت ایلخان و بر اساس شرع و آداب اسلامی مبتنی گردید و اطاعتی که تا این تاریخ ایلخانان ایران نسبت به قاآنخان بالیغ داشتند از میان رفت و به تدریج رابطه بینخان بالیغ و دربار ایلخانی مقطوع گردید.
[۱۶] اقبال آشتیانی، عباس، تاریخ مغول، ص۲۵۹.
مدارس دوره
مدارس پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان در این عصر بدین قرار است:
۱-۲- مدرسه باباقاسم – مدرسه امامیه
۲-۳- مدرسه جنب مسجد جمعه
۳-۴- مدرسه عصمتیه
۴-۵- مدرسه در دشت
۵-۶- مدرسه شهشهان
۶-۷- مدارس صدرالدین علی – شامل سه مدرسه
۷-۸- مدرسه اوزون حسن
۸-۹- مدرسه باقریّه
۹-۱۰- مدرسه ترکها
۱۰-۱۱- مدرسه درب کوشک
۱۱-۱۲- مدرسه خواجه ملک مستوفی
دوره رونق
این دوره یکی از پر رونقترین دورههای پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان است. با دعوت علما و دانشمندان جبل عامل به ایران و مرکزیّت یافتن اصفهان در عهد صفوی، پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان به اوج شکوفایی رسید. نقطه مقابل دوره رونق – که نهضت احداث مدارس از سوی خواجه نظام الملک برای ترویج مذهب شافعی به وجود آمده بود – در سومین دوره از حوزه اصفهان نهضت احداث مدارس علمیه شیعی روی داد و دهها مدرسه در دور افتادهترین نقاط ایران بنیان نهاده شد. لیکن شیوع خرافات و فساد اخلاق و روی آوری به دنیا و مظاهر مادّی، بیتوجهی به علوم و ادبیّات عوامل انحطاط صفویه را فراهم ساخت.
جبل عامل که از دیرباز دانشگاه شیعه امامیه و مرکز پرورش دانشمندان و فرزانگان در علوم مختلف اسلامی چون حدیث و فقه، تفسیر و کلام و اخلاق بود، با گرایش شاه اسماعیل به تشیع و دعوت فقهای شیعه از آن سامان، زمینهساز رونق تفکر شیعی گردید. هر چند سابقه تشیع در ایران از قرن اوّل و دوم هجری است و شهید اول کتاب «اللمعه الدمشقیه» را در مقابل درخواست حاکم خراسان «نجمالدین علی بن المؤید علوی طوسی» حاکم بین سالهای ۷۶۶-۷۸۳ هجری به ایران ارسال نمود.
[۱۷] المهاجر، جعفر، الهجره العاملیه الی ایران فی العصر الصفوی، ص۶۶.
علمای مدعو به ایران
با دعوت ایرانیان از علما برای چندمین بار، در نهایت علما به دعوت ایرانیان پاسخ مثبت داده و از دیار مختلف به ایران آمدند. از آن جملهاند:
۱- علی بن عبد العالی الکرکی (۸۷۰-۹۴۰ق)
۲- کمالالدین درویش محمد بن الحسن العاملی
۳- علی بن هلال الکرکی (متوفی ۹۹۳ق)
۴- حسین بن عبدالصمد الجبعی (۹۱۸-۹۴۸ق)
۵- بهاءالدین العاملی (۹۵۳ – ۱۰۳۰ق)
همچنین برای نشر تفکر شیعی و مذهب تشیع در ایران لازم بود حرکتی فرهنگی در پی ترجمه و تألیف فراهم آید که با حضور دانشمندان جبل عامل به ایران این حرکت سرعت پذیرفت.
تالیف و ترجمه کتب
این دوره در گسترش اعتقادات شیعه و فقه و حدیث و ریاضیات و هیأت و دیگر علوم و نهضت فرهنگی و نشر مذهب تشیع گامهای بلندی را برداشت، چنانکه کتب سه گانه حدیث در این عصر تألیف گردید. البته بعضی از کتب نیز ترجمه شدند از جمله کتبی که در این دوره ترجمه شد تا اصول اعتقادات شیعه را بیان دارد و به فروع احکام آشنا سازد کتابهای زیر است:
۱-کشف الغمه فی معرفه الائمه
۲- وسیله النجاه در معرفت اعتقادات، از شیخ صدوق، ترجمه زوارهای
۳- صحیفه سجادیه، ترجمه ملا محمدصالح بن محمدباقر روغنی قزوینی
۴- شرح اربعین حدیث، ترجمه کتاب اربعین حدیث شیخ بهایی، مترجم سیدمحمد بن محمدباقر حسینی خاتونآبادی
۵- تفسیر منهج الصادقین، فتحالله بن شکرالله کاشانی، به فارسی
۶- شرح نهج البلاغه، فتحالله کاشانی به فارسی
۷- مفتاح النجاح، ترجمه کتاب عده الداعی، احمد بن فهد حلی – از علی بن حسین زوارهای
۸- وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳-۱۱۰۴ق)
۹- الوافی، فیض کاشانی (۱۰۱۰-۱۰۹۰ق)
۱۰- بحارالانوار، محمدباقر مجلسی – الثانی (۱۰۳۷-۱۱۱۱ق)
عناوین شغلی علما
صفویه دولتی برخاسته از «تصوف» بود که صورت روحانی آن تبدیل به سیستم سیاسی روحانی شده و پیروزی آنان را فراهم ساخته بود و «قطب» آنان با «امام» شیعیان مفهوم واحدی را در امور سیاسی به نظر میآورد؛ لیکن محدوده امام هر قطبی را نمیگرفت و ولایت نمیتوانست به هر مرشدی تعلق گیرد. از این رو و در دولت صفوی سه قدرت نمایان شد.
۱- تصوف
۲- سلطنت و شاه
۳- فقهای امامیه به عنوان نایب امام عصر (عجلاللهتعالیفرجهالشریف)
دولت صفوی، از جمله شاه اسماعیل برای اداره جامعه اسلامی نیاز به فقیهی داشت تا هماهنگ با او در حیطه امور دینی این جامعه به کار پردازد و مشروعیت رژیم را فراهم سازد. بدین جهت از میان فقهای موجود یکی را به عنوان «صدر» برگزید. و به دلیل همین نیاز و نیز دعوت او و فرزندش طهماسب بسیاری از فقهای لبنان به ایران مهاجرت کردند.
با هجرت «محقق کرکی» و حضور در ایران، از آنجایی که مرتبه علمی او فزونتر از «صدر» بود، عنوان «شیخ الاسلام» به وی دادند. صدر با کارهای اداری درآمیخته بود ولی شیخ الاسلام بیشتر جنبه مذهبی و مقام افتاء داشت.
همچنین از دیگر عناوینی که در دوره صفوی رایج بود، عناوین «مجتهد»، «پیشنماز»، «مدرس»، «قاضی» و «مفتی» است که هر یک موقعیت دینی و اجتماعی خاص داشتهاند.
رویارویی علما با یکدیگر
یکی از مشکلاتی که در دوره صفویه روی نمود، مقابله برخی از دانشمندان با بعضی دیگر بود؛ به گونهای که اخباریین در مقابل اصولیین و فلاسفه ایستادند و باعث گسیختگی فرهنگی و اعتقادی در جامعه شدند. اخباریان و پیشتر، فقها به عنوان شیخ الاسلام در نظام حکومتی صفویه به ایفای نقش پرداختند. غفلت با دنیاطلبی اواخر عهد صفوی درهم آمیخت و جمود فکری و رکود سیاسی را پیش آورد و صفویه پس از چندی کار خویش را پایان یافته دیدند.
این در حالی بود که کسی میتواند منصب نایب الامامی را به خود اختصاص دهد که در تمامی علوم اسلام و رموز و دقایق آن تخصص و تبحر داشته باشد و قرآن و سنت را آن طور که باید، دریابد.
[۱۸] رک: مهاجر، جعفر، الهجره العاملیه، فصل «الحرکه الاخباریه المعارضه لملجتهدین»، ص۱۹۹.
[۱۹] جعفریان، رسول، دین و سیاست در دوره صفوی، فصل در رساله مجلسی درباره حکما، اصولیین و صوفیه» ص۲۶۰.
[۲۰] جعفریان، رسول، دین و سیاست در دوره صفوی، فصل انتقاد از دانشوران دوره صفوی، رسالهای از فیض کاشانی «الکلمات اطریقه فی منشاء اختلاف الامه المرحومه»، ص۳۵۷.
مدارس دوره
مدارس این دوره عبارتند از:
۱- مدرسه ذوالفقار
۲- مدرسه اسفندیار بیک
۳- پریخان خانم
۴- زینب بیگم
۵- عباس ناصری
۶- سلیمانیه
۷- میرزاخان
۸- ساروتقی
۹- فاطمیه
۱۰- آقاکافور
۱۱- دده خاتون
۱۲- شفیعیه – در محله «دردشت»
۱۳- عربان
۱۴- ملا عبدالله
۱۵- گچ کنان
۱۶- مقصود عصار
۱۷- باغ سهیل
۱۸- آقانور جولا
۱۹- کوچه آقامله
۲۰- آقا شیرعلی
۲۱- وزیر
۲۲- جعفریه
۲۳- دارالبطیخ
۲۴- گلگوز
۲۵- صفوی
۲۶- خواجه محرّم
۲۷- جدّه بزرگ
۲۸- جدّه کوچک
۲۹- میرزا تقی
۳۰- حاجباقر مهآبادی
۳۱- کاسه گران
۳۲- ایلچی
۳۳- میرزاحسین
۳۴- الماسیه
۳۵- شفیعیه – در محله احمدآباد
۳۶- شیخ علیخان زنگنه
۳۷- خواجه محبت
۳۸- مبارکه
۳۹- محرمیه
۴۰- آقا کمال خازن
۴۱- مرتضویه
۴۲- نجفقلی بیک
۴۳- جلالیه
۴۴- نوریه
۴۵- مریم بیگم
۴۶- اسماعیلیه
۴۷- قاسمیه هاشم
۴۸- سلطانی چهارباغ
۴۹- نیم آورد
۵۰- شمس آباد
۵۱- شاهزاده
۵۲- افندی
۵۳- میرزامهدی
۵۴- صدر بازار
۵۵- صدر خواجو
۵۶- پاقلعه
۵۷- کلباسی
۵۸- مسجد سیّد
دوره تقابل با حکومتها
چهارمین دوره از پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان برابر است با حکومتهای افشار، زند، قاجار و پهلوی. حُکّام این رژیمها، افرادی نالایق و فرومایه و توجهی به فرهنگ و علوم نداشتهاند و بلکه تنها هدفشان «انباشتن خزاین» (ژنرال گاسپار دروویل که مدتها در ایران حضور داشت و با فتحعلی شاه از نزدیک آشنا بود، در مورد خست او میگوید: «بخل و خست فتحعلی شاه نامنتها است، گویی لذتی جز روی هم انباشتن خزاین ندارد. او همه ساله ده تا دوازده میلیون فرانک جواهر گرانبها میخرد و آنها را در صندوقها روی هم میریزد. ضمناً طلای بیحسابی نیز جمع آوری میکند. از این رو شکی نیست که به زودی زود کشور خویش را دچار ورشکستگی خواهد کرد.»)
[۲۱] دروویل، گاسپار، سفرنامه دروویل، ترجمه جواد یحیی، ص۱۸۱.
و «دادن امتیاز» به کشورهای خارجی است. (از جمله امتیازات، اعطای امتیاز رویتر بود که به نهضت تنباکو انجامید.)
فقر اقتصادی منجر به قبول هر نوع قراردادی با دولتهای بیگانه شد و تهاجم فرهنگی را به همراه خود روانه کشور کرد. از جمله قراردادها قبول تأسیس مدارس خارجی در ایران بود که برخی از کشورها چون انگلیس، آلمان، فرانسه و روسیه در ایران دایر کردند.
مدرسه «ستاره صبح» از جمله مدارسی بود که در ماه سپتامبر سال ۱۹۱۰م در اصفهان گشایش یافت در حالی که «مدرسه جلفا» پیشتر در این شهر مشغول تربیت دانش آموزان خود بود.
[۲۲] غفاری، ابوالحسن، تاریخ روابط ایران و فرانسه، ص۱۵۵.
البته باید خاطر نشان ساخت که دانشمندان تقوا پیشه و فرزانگان اصفهان در این دوره بسان شمع سوختند تا پرچم علم و دین را افراشته نگاه دارند و استوار چون کوه به حیات علمی خویش ادامه دادند، چنانکه بزرگانی نیز چون آیتالله مجاهد شهید سیدحسن مدرس و آیتالله بروجردی را در خود پرورید و به جهان ارزانی داشت. سپس به اصرار مردم تهران به این شهر بازگشتند و مبارزه بر ضد احمد شاه و رضاخان را ادامه دادند. چنانکه رضاخان هیچ گاه نتوانست مسجد و سخنرانی ایشان را به تعطیل کشاند.
دوره افشاریه
در پی تصرف اصفهان به دست محمود افغان و سپس به قدرت رسیدن نادر شاه افشار (حک ۱۱۴۸ـ۱۱۶۱) و ناامن شدن این شهر، حوزه اصفهان رونق پیشین خود را از دست داد، چنان که شماری از علما ناچار از مهاجرت به شهرهای دیگر شدند.
[۲۳] محمدباقر، خوانساری، روضات الجنان فی احوال العلماء، ج۲، ص۳۶۰ـ۳۶۲.
[۲۴] سبحانی، جعفر، موسوعه طبقات الفقهاء، ج۱۲، ص۳۸۰، قم، مؤسسه الامام الصادق، ۱۴۱۸۱۴۲۴.
با این همه، حوزه اصفهان با بهرهگیری از میراث گرانبها و پربار علمی عصر صفوی، باز هم به حیات خود، هر چند با افت و خیزهایی، ادامه داد.
برخی از علما و مدرّسان این دوره حوزه اصفهان عبارتاند از:
محمدباقر بن حسن خلیفه سلطانی (زنده در ۱۱۴۸)، شاگرد محمدباقر مجلسی که تعلیقات علی شرح اللمعه از آثار اوست.
[۲۵] قزوینی، محمدتقی، تتمیم امل الآمل، ج۱، ص۷۹۸۰، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۷.
[۲۶] امین، حسن، اعیان الشیعه، ج۹، ص۱۸۸.
محمدتقی بن محمدکاظم الماسی شمسآبادی (متوفی ۱۱۵۹)، شاگرد محمدباقر مجلسی که نماز جمعه و جماعت در جامع عباسی در زمان نادر شاه بر عهده او و مرجع طلاب در فقه و حدیث بود.
[۲۷] قزوینی، عبدالنبی بن محمدتقی، تتمیم املالآمل، ج۱، ص۸۲، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۷.
[۲۸] محمدباقر، خوانساری، روضات الجنان فی احوال العلماء، ج۲، ص۸۸.
ملا اسماعیل بن محمدحسین خواجویی (متوفی ۱۱۷۳)، حکیم و متکلم و صاحب نظر در فقه و حدیث و تفسیر که کرسی تدریس فلسفه داشت و گفته شده است سی بار شفای ابنسینا را تدریس و مطالعه کرد.
از جمله شاگردان او محمدمهدی نراقی، محمد بیدآبادی و ابوالقاسم مدرس اصفهانی بودهاند.
خواجویی حواشی زیادی بر کتابهای فقهی و فلسفی نوشته است.
[۲۹] قزوینی، عبدالنبی بن محمدتقی، تتمیم املالآمل، ج۱، ص۶۷ـ۶۸، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۷.
[۳۰] محمدباقر، خوانساری، روضات الجنان فی احوال العلماء، ج۱، ص۱۱۹.
ملا محراب گیلانی (متوفی ۱۲۱۲ یا ۱۲۱۷) نیز از حکما و عرفای اصفهان بود و نزد محمد بن رفیع بیدآبادی و ملا اسماعیل خواجویی شاگردی کرد و خود استاد حاجی محمدابراهیم کلباسی بود.
[۳۱] آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، الکرام البرره، ج۱، ص۲۹۲، قسم ۳، چاپ حیدر محمدعلی بغدادی و خلیل نایفی، قم ۱۴۲۷.
همچنین ابوالقاسم جعفر بن حسین خوانساری (متوفی ۱۲۴۰) فقیه برجسته، جد صاحب روضات الجنات، پس از تحصیل مقدمات نزد پدرش در خوانسار به اصفهان رفت و در مدرسه چهارباغ، حکمت و کلام را نزد ابوالقاسم خاتونآبادی مشهور به مدرس و دیگر علمای اصفهان آموخت. وی از سیدمحمدمهدی بحرالعلوم اجازه روایت داشته است.
[۳۲] امین، حسن، اعیان الشیعه، ج۲، ص۴۰۵.
دوره قاجار
در دوران قاجاریه (حک: ۱۲۱۰ـ۱۳۴۴) نیز کرسی تدریس فقه و اصول در پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان پر رونق بود.
اوضاع حوزه
در این دوره بیشتر عالمان تحصیلات و سطوح را در این شهر فرا میگرفتند و برای تکمیل تحصیلات به حوزه نجف که از نو رونق یافته بود مهاجرت میکردند.
البته برخی از آنان پس از کسب درجه اجتهاد و نایل شدن به مراتب بالای درسی به اصفهان باز میگشتند و به تدریس و تصدی دیگر شئون دینی میپرداختند.
همین رفت و آمد سبب شد که اصفهان همچنان در پرورش مجتهدان مبرِّز پیشگام بماند.
علمای دوره
فقیه اصولی مشهوری چون سیدمحمد مجاهد، فرزند سیدعلی طباطبائی صاحب ریاض و نواده وحید بهبهانی، که خود در درس اجتهادی جدّ و پدرش شرکت کرده و جایگاهی معتبر داشت، به اصفهان آمد و چند سال، تا هنگام درگذشت پدرش (۱۲۳۱)، به تربیت طلاب همت گماشت.
[۳۳] محمدباقر، خوانساری، روضات الجنان فی احوال العلماء، ج۷، ص۱۴۵۱۴۷.
ملا علی بن ملا جمشید نوری (متوفی ۱۲۴۶) حکیم مشهور که تحصیلات دینی خود را در مازندران و قزوین آغاز کرده بود، به اصفهان رفت و نزد آقا محمد بیدآبادی تحصیل خود را ادامه داد.
وی سپس به تدریس علوم عقلی در اصفهان پرداخت و شاگردان زیادی تربیت کرد.
ملا علی نوری چندین حاشیه بر کتابهای ملاصدرا، تفسیری منظوم بر سوره حمد و کتابی در رد پادری نصرانی نوشت.
[۳۴] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانه الادب، ج۶، ص۲۶۱۲۶۲، تهران ۱۳۷۴ش.
محمدتقی بن محمدرحیم اصفهانی (متوفی ۱۲۴۸) که به دلیل تألیف کتاب مفصّل هدایه المسترشدین در شرح معالم الاصول، به صاحب حاشیه مشهور شده، فقیه و اصولی و مدرّس برجستهای است که در اصفهان شاگردان زیادی پرورش داد.
وی داماد شیخ جعفر کاشف الغطاء (متوفی ۱۲۲۸) و جد اعلای خاندان آقانجفی و مسجد شاهیهای اصفهان است.
او اصالتاً اهل ایوانکی ورامین بود که برای تحصیل به عتبات رفت و در کربلا، نجف و کاظمین تحصیل کرد.
پس از حمله وهابیت به کربلا در ۱۲۲۱، احتمالا قبل از ۱۲۲۵ به ایران (اصفهان) مهاجرت کرد.
در مسجد ایلچی اصفهان در درس او حدود چهارصد نفر شرکت میکردند.
[۳۵] مهدوی، مصلحالدین، بیان سُبُل الهدایه فی ذکر اعقاب صاحب الهدایه، ج۱، ص۱۳۲، قم ۱۳۶۷ش.
[۳۶] مهدوی، مصلحالدین، بیان سُبُل الهدایه فی ذکر اعقاب صاحب الهدایه، ج۱، ص۱۳۸، قم ۱۳۶۷ش.
[۳۷] مهدوی، مصلحالدین، بیان سُبُل الهدایه فی ذکر اعقاب صاحب الهدایه، ج۱، ص۱۴۴، قم ۱۳۶۷ش.
[۳۸] مهدوی، مصلحالدین، بیان سُبُل الهدایه فی ذکر اعقاب صاحب الهدایه، ج۱، ص۱۴۶، قم ۱۳۶۷ش.
در واقع، از این زمان به بعد، اصفهان رسماً از حوزههای تابع نجف شد و استادان درس آموخته نجف با استقرار در این شهر، دستاوردهای علمی خود را در اختیار طلاب میگذاشتند.
مشاهیر پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان
پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان از جمله حوزه های نادری است که بیشترین مهاجرت علمی علما و دانشمندان اسلامی را به خود پذیرفته و از حوزههای علمیه شیعه بسان «جبل عامل لبنان»، «احساء» و «بحرین» بهره ها برده و دانشها اندوخته است. در این مجال به برخی از رجال این حوزه اشاره میکنیم:
محمدباقر داماد
فیلسوف فرزانه محمدباقر داماد (۹۶۹ـ۱۰۴۱ق) فرزند میرمحمدحسین استرآبادی و دخترزاده محقق ثانی علی بن عبدالعالی کرکی (متوفی ۹۴۰) از بزرگ دانشمندان پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان است که در عهد صفوی تربیت شاگردانی بسان ملاصدرای شیرازی را برعهده گرفته است.
«قبسات»، «جَذَوات»، «ایقاظات» و «شارع النجاه» از جمله تألیفات این حکیم الهی است.
شیخ بهایی
بهاءالمله و الدین محمد بن حسین مشهور به شیخ بهایی (۱۰۳۰ق) در روستای (جبع) به دنیا آمد و به همراه پدر، راه ایران را در پیش گرفت تا در نشر معارف علوی گام نهد و علاوه بر رسیدگی به امور سیاسی ـ اجتماعی به تدریس فقه و اصول و فلسفه در پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان مشغول بود و علوم نقلی و عقلی را به خوبی آموخته و در تدریس و تألیف دانشمندان موفق بود.
دهها کتاب و رساله از وی باقی است که میتوان به «جامع عباسی» و «حبل المتین» در فقه، «عروه الوثقی» و «عین الصلاه» در تفسیر، «اربعین» و «شرح و حاشیه من لایحضره الفقیه» در حدیث اشاره کرد. وی در ریاضیات و نجوم و آنچه که امروز به روانشناسی شناخته میشود دارای تألیفاتی است و در هنر معماری دست داشت.
محمدتقی مجلسی
ملا محمدتقی مجلسی پدر علامه محمدباقر مجلسی و از شاگردان شیخ بهایی است. «احیاء الاحادیث»، «الاربعون حدیثا»، «حاشیه صحیفه سجادیه»، «روضه المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه»، «شرح زیارت جامعه»، «شرح فارسی و عربی بر صحیفه سجادیه» از جمله آثار اوست.
محمدباقر مجلسی
علامه محمدباقر مجلسی (۱۰۳۷ـ۱۱۱۱ق) از دانشمندان عهد صفوی است که در احیای احادیث اهل بیت (علیهم السلام) تلاشی بسیار نموده است. علامه مجلسی به شرح و تفسیر کتب اربعه چون اصول کافی دست زد که «مرآه العقول فی شرح اخبار آل الرسول» از این نوع است. وی دست به تألیف کتاب وزین «بحارالانوار» زد که جهانی از چنین همتی حیران است.
کتاب بحارالانوار بالغ بر یکصد جلد است که در آن احادیث پیامبر خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) و ائمه طاهرین (علیهم السلام) جمع آوری شده است. وی برای نشر مذهب تشیع علاوه بر تألیف کتب عربی، برخی از تألیفاتش را به زبان فارسی نگاشت. «حق الیقین»، «عین الحیوه»، «حلیه المتقین»، «حیوه القلوب»، «مشکوه الانوار» و «جلاء العیون» از آن قسم است.
سیدنعمتالله جزایری
سیدنعمتالله جزایری از شاگردان علامه مجلسی بود که در هنگام تألیف «بحارالانوار» از سوی استاد، وی در خدمت او به تحصیل و تدوین حدیث اشتغال داشت. در دوران حیاتش علاوه بر منصب شیخ الاسلامی در جنوب ایران، به تألیف بیش از پنجاه اثر پرداخت، که «انوار النعمانیه» و «نور المبین فی قصص الانبیاء و المرسلین» از آن جمله است.
سیدحسن مدرس
آیتالله مجاهد سیدحسن مدرس (۱۲۸۷ـ۱۳۵۷ق) در قریه «سرابه کچو» از توابع اردستان تولد یافت و پس از فراگیری علوم از پدر در چهارده سالگی راهی پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان گردید و از مجتهدان عصر بهره برد و در علوم عقلی و نقلی به مدارج عالی نایل آمد و آنگاه راهی عتبات عالیات شد تا از محضر آیات عظام میرزا حسن شیرازی و آیتالله سیدمحمد کاظم یزدی استفاده نماید.
پس از چندی به اصفهان برگشت و در مدرسه «جدّه کوچک» به تدریس فقه و اصول اشتغال ورزید. و بر حسب امر آیات عظام نجف اشرف برای نظارت بر مجلس شورای اسلامی به تهران آمد. بارها مورد حمله دشمن واقع شد و سرانجام مسموم و شهید گردید.
محمدجواد اصفهانی
آیتالله میرزا محمدجواد اصفهانی (۱۲۴۰ـ۱۳۱۲ق) در اصفهان متولد شد و در همان جا به تحصیل علوم اسلامی پرداخت و پس از چندی به عتبات عالیات رفت. از اساتید حوزه علمیه نجف بهره برد و از حضرت علامه آیتالله شیخ محمدحسن نجفی، صاحب جواهر، درجه اجتهاد گرفت و به اصفهان بازگشت.
در سال ۱۳۰۴ق ناصرالدین شاه وی را از اصفهان به تهران تبعید کرد تا مانع اجرای حدود از سوی ایشان گردد، اما با این تبعید، مبارزات این فقیه متقی پایان نیافت و در طول اقامتشان در تهران نیز ادامه پیدا کرد. معظم له پدر میرزا محمدعلی ـ معروف به شاهآبادی ـ است.
وی دارای تألیفات عدیدهای است که میتوان به «بساتین الریاحین»، «کنوز اللیالی»، «السراج الوهاب فی شرح نتایج الاصول» و «الریاحین» اشاره نمود که سه کتاب اول در اصول و کتاب چهارم در فقه است. وی در اصفهان دار فانی را وداع گفته است.
احمد بیدآبادی
آیتالله میرزا احمد بیدآبادی (۱۲۷۹ـ۱۳۵۷ق) در اصفهان متولد شد و به تحصیل علوم پرداخت و از آیات و اساتید پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان، «آیتالله سیداحمدباقر موسوی خوانساری»، «علامه سیدمحمدهاشم موسوی خوانساری چهار سوقی» و والد معظمش «آیتالله میرزا محمد جواد» اجازه اجتهاد دریافت داشت.
محمدعلی شاهآبادی
آیتالله میرزا محمدعلی شاه آبادی (متوفی ۱۳۶۹ق) فرزند آیتالله میرزا محمدجواد اصفهانی است که در اصفهان متولد شد و از محضر پدر و برادر خویش کسب فیض نمود و در حوزه علمیه تهران به تحصیل فقه و اصول و فلسفه و عرفان پرداخت و از اساتیدی چون «آیتالله میرزا حسن آشتیانی»، «میرزا ابوالحسن حکیم» مشهور به «میرزای جلوه» و «میرزا هاشم گیلانی» بهره برد و به درجه اجتهاد رسید.
آنگاه به حوزه علمیه نجف رفته، از محضر آخوند خراسانی، شیخ فتحالله شریعت اصفهانی، آیتالله میرزا حسن خلیلی کسب فیض کرد و پس از فوت آخوند خراسانی در حوزه علمیه سامرا به تدریس فقه و اصول و فلسفه پرداخت و خود در درس آیتالله میرزا محمدتقی شیرازی میرزای دوم حاضر شد.
پس از مدتی به ایران آمد و در تهران اقامت گزید. از آن همه، اجازه اجتهاد میرزای شیرازی که به ایشان داده محفوظ مانده است. وی یکی از شش نفری است که آیتالله میرزامحمدتقی شیرازی به او اجازه اجتهاد داده است.
[۳۹] استادزاده، سعید، نشریات حوزه علمیه شهید شاهآبادی، ص۳۹.
«شذرات المعارف»، «رشحات البحار»، «مفتاح السعاده فی احکام العباده»، «حاشیه نجاه العباده»، «رساله العقل و الجهل»، «چهار رساله در نبوت و ولایت عامه و خاصه»، «منازل السالکین»، «حاشیه کفایه الاصول» و «حاشیه فصول الاصول» از جمله تألیفاتی این فقیه، اصولی و عارف فرزانه است.
حاج آقا حسین خادمی
آیتالله حاج آقا حسین خادمی (۱۳۱۹ـ۱۴۰۵ق) فرزند آقا سیدجعفر خادمالشریعه بود که در اصفهان تولد یافته و به تحصیل علوم پرداخته است. آنگاه در پی تکمیل تحصیلات حوزوی راهی نجف اشرف شد و از آیات عظام میرزا محمدحسین نایینی، آقا ضیاءالدین عراقی و آقا سیدابوالحسن اصفهانی و آیتالله سیدابوتراب خوانساری و آیتالله شیخ محمدجواد بلاغی، فقه و اصول، رجال، درایه، کلام، ملل و نحل را فرا گرفت. در ۲۶ سالگی به مقام اجتهاد نایل آمد و به موطن خویش بازگشت و تدریس خارج فقه و اصول را آغاز کرد. وی معتقد بود «طلبه تا به درس مشغول نشده تحصیل علم برایش واجب کفایی است ولی پس از شروع بدان واجب عینی میشود.»
در سال ۱۳۴۲ هنگامی که حضرت امام به دست رژیم دستگیر و به تهران اعزام شد، به پیشنهاد آیتالله میلانی در تهران پیرامون مرجعیت امام سخن گفت و در پنجم رمضان ۱۳۵۷ش خانه معظم له از سوی مأموران رژیم شاه تحت محاصره قرار گرفت و عدهای نزدیک منزل ایشان به شهادت رسیدند. در دوره های اول و دوم مجلس خبرگان نماینده مردم استان اصفهان گردید تا آنکه در ۲۰ اسفند ۱۳۶۳ش (۱۴۰۵ق) به دیار ابدی شتافت.
تقریرات فقه مرحوم نایینی در صوم و صلاه، تقریرات اصول و حاشیه بر طهارت و صلاه حاج آقا رضا همدانی از جمله تألیفات این فقیه فرزانه است.
زنان عالمه
از دیرباز بیوت آیات عظام و دانشمندان اسلامی، مراکز تعلیم و تربیت بوده و این آموزش به گروهی خاص، اختصاص داده نشده است. بر پایه همین امر از میان این خاندانها علم و فضیلت زنان دانشمندی در فقه و اصول و حدیث و … برخاستهاند. خاندان پر فضیلت علامه مجلسی از این قبیل است.
در دوره اخیر از «بانوی مجتهد ایرانی، بانو نصرت امین» که از جمله دانشمندان و نویسندگان توانایی حوزه اصفهان است، باید نام برد.
«اربعین الهاشمیه»، «تفسیر مخزن العرفان» در پانزده جلد، «ترجمه تهذیب الاخلاق» و «نفحات الرحمانیّه» از جمله تألیفات این بانوی دانشمند است.
بانوی اصفهانی پس از رسیدن به مدارج عالی به تأسیس مدارس نیز همت گمارد که میتوان از دو مدرسه زیر نام برد:
۱. «دبیرستان دخترانه امین» تاسیس در سال ۱۳۴۴ش.
۲. «مکتب فاطمه (سلاماللهعلیها)»، که خود ایشان در آن تدریس میکردند.
«علویه زینب السادات همایونی»، «علویه عفتالحاجیه افتخار امین» و «فخرالسادات ابطحی» از جمله شاگردان فاضل مکتب بانوی ایرانی هستند.
این بزرگ بانوی ایرانی در سال ۱۴۰۳ق (۲۳ خرداد ۱۳۶۳ش) دار فانی را وداع گفت.
موضوعات درسی
برای مدارس علمیه از جمله پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان علومی تدوین شده بود که در ذیل به آنها اشاره میکنیم.
فقه
در حوزه اصفهان مثل سایر حوزهها محور آموزشها فقه بوده است.
تدریس علم فقه در حوزه اصفهان با اقامت ملا عبداللّه تستری در این شهر رواج یافت و او شاگردان زیادی از جمله محمدتقی مجلسی را پرورش داد که به رواج و ارتقای این علم در اصفهان کمک شایانی کردند.
اساساً اهمیت و اعتبار فقه، سبب شد که علم فقه و اصول از جایگاه خاصی در حوزه اصفهان برخوردار شود، به طوری که تدریس آن تا مرتبه خارج فقه و اصول تا دوران معاصر ادامه یافت.
رواج مجادلات اخباری ـ اصولی از رخدادهای مؤثر در حوزه اصفهان بود و حتی برخی اعاظم حوزه اصفهان را به جریان اخباری متمایل کرد.
علوم حدیث
از ویژگیهای بارز حوزه اصفهان توجه به حدیث و علوم حدیث است.
توجه به حدیث در حوزه اصفهان بیش از هر کس، مرهون مولی عبداللّه تستری و بهاءالدین عاملی بوده است و پس از این دو، مهمترین نقش و تأثیر از آنِ محمدباقر مجلسی و شاگردان اوست.
یکی از بزرگترین مجموعههای حدیثی شیعه یعنی بحارالانوار محصول کار محدّثان این حوزه علمیه بود و از آن پس سنّت نقل و اجازه نقل حدیث در این حوزه ادامه یافت.
علاوه بر این، نگارش شرح بر احادیث و متون حدیثی در این دوره رواج یافت.
فلسفه
یکی از علومی که در حوزه اصفهان رواج داشت و عالمان حوزه معمولا آن را میآموختند فلسفه بود.
حضور کسانی چون میرداماد (سید الفلاسفه)، میرزا ابوالقاسم میرفندرسکی، صدرالدین شیرازی (ملاصدرا) و آثاری که این فلاسفه تألیف کردند و نیز حواشی و شروح متعددی که در این دوره بر آثار فلاسفه پیشین نوشته شد به روشنی گواه توجه ویژه پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان به فلسفه است (برای مطالعه برخی از شروح و حواشی فلسفه به این منابع رجوع کنید.
[۴۰] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانه الادب، ج۶، ص۲۶۱۲۶۲، تهران ۱۳۷۴ش.
[۴۱] امین، حسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۳۱.
).
در واقع تفسیر اشراقی از فلسفه ابنسینا که از پیش توسط کسانی چون سهروردی، غیاثالدین منصور و دیگران آغاز شده بود، در اصفهان به همت کسانی چون میرداماد و ملاصدرا، به اوج خود رسید و یکی از ویژگیهای فلسفه دوره صفویه شد.
سنّت تدریس فلسفه در اصفهان تا دوران معاصر نیز ادامه یافت و کسانی چون حاج آقا رحیم ارباب به تدریس این دانش اهتمام داشتند. جلالالدین همایی از تربیت شدگان اوست.
طب و نجوم
علومی مانند طب و نجوم نیز در حوزه اصفهان تدریس میشد.
برخی از عالمان حوزه در علم طب صاحب تألیف بودهاند. هم چون میرزا حسین طبیب که فردی عالم و فقیه بوده از اطبای دوره صفوی در اصفهان به شمار میرود.
[۴۲] موحد ابطحی، حجت، ریشهها و جلوههای تشیع و پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان در طول تاریخ، ج۲، ص۴۸۵، اصفهان ۱۴۱۸.
شرفالدین حسن اصفهانی معروف به حکیم شفایی (متوفی ۱۰۳۷) ادیب، متکلم و حکیمی فاضل و معاصر شیخ بهائی و میرداماد بوده و تصانیفی در علم طب داشته است.
[۴۳] جمعی از نویسندگان، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۱، ص۱۶۱۱۶۲.
سیدمحمدباقر موسوی حکیم نیز از طبیبان شاه سلیمان صفوی صاحب کتاب الادویه القلبیه به زبان فارسی بود.
[۴۴] امین، حسن، اعیان الشیعه، ج۹، ص۱۸۸.
تدریس طب در اصفهان تا قرن چهاردهم نیز ادامه یافته و در این عصر در دوره اول قانونچه چغمینی و الموجز فی القانون ابن نفیس، دوره رونق شرح ابن نفیس بر الموجز و بر اسباب و علامات نجیبالدین سمرقندی و قانون ابنسینا را میخواندهاند.
از استادان این علم آخوند ملا عبدالجواد بوده است.
[۴۵] جناب اصفهانی، علی، الاصفهان، ج۱، ص۱۰۶، چاپ عباس نصر، اصفهان ۱۳۷۱ش.
ریاضیات
از علومی که در اصفهان تدریس میشده و عالمان زیادی به آن توجه داشتهاند ریاضیات بوده است.
در قرن چهاردهم چهار یا پنج مدرّس ریاضیات در اصفهان خلاصه الحساب شیخ بهائی و فارسی هیئت ملا علی قوشچی و سی فصل خواجه نصیر طوسی را تدریس میکردهاند.
[۴۶] اصفهانی جناب، علی، الاصفهان، ج۱، ص۱۰۵، چاپ عباس نصر، اصفهان ۱۳۷۱ش.
قطبالدین لاهیجی از مدرّسانِ بنام ریاضی در عهد صفوی بوده و محمدباقر مجلسی
[۴۷] مجلسی، محمدباقر، کتاب الاربعین، ج۱، ص۱۹۲، قم ۱۳۵۸ش.
از او با عنوان «استاذنا فی الریاضیات» نام برده است.
[۴۸] طارمیراد، حسن، ج۱، ص۱۲، پانویس ۹، علامه مجلسی، تهران ۱۳۷۵ش.
عملکرد و اقدامات
وقتی به عملکرد حوزه نجف رجوع می کنیم یکی از چالشها که رو در روی عملکرد پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان قرار میگیرد، انحرافات فکری و عقیدتی ررایج در آن زمان بود. که به بعضی از عملکردها و اقدامات پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان در ذیل اشاره میشود.
تبشیریان مسیحی
یکی از ویژگیهای پاورپوینت حوزه علمیه اصفهان در دوره صفویه ردّیه نویسی بر مسیحیت و مقابله با اقدامات تبشیری آنان بود.
در دوره صفویه، شاه عباس گروهی از ارامنه را در اصفهان سکونت داد.
علاوه بر این مسیحیان گرجی که گروگان، اسیر یا با هر عنوان دیگری در دربار صفوی بودند، و نیز اروپاییانی که به جهات تجاری، سیاسی، نظامی یا جهانگردی به اصفهان میآمدند، فعالیتهای تبشیری و نیز شبههافکنی اعتقادی داشتند و این باعث توجه بیشتر عالمان حوزه اصفهان به مسیحیت و نقد افکار آنان شد.
برای نمونه میر سیداحمد علوی (متوفی ۱۰۵۴)، شاگرد و داماد میرداماد، کتابهای لوامع ربّانی، مَصْقل صفا و لَمَعات ملکوتیه و ظهیرالدین تفرشی کتاب نصره الحق را در رد مسیحیت نوشتند و سیدمحمدباقر خاتونآبادی نیز اناجیل اربعه را به فارسی ترجمه کرد.
[۴۹] جعفریان، رسول، سیاست و فرهنگ روزگار صفوی، ج۲، ص۹۷۳ـ۹۸۵، تهران ۱۳۸۸ش.
این گرایش و توجه بعدها در دوره افشاریه نیز ادامه پیدا کرد و میرزا مهدیخان استرآبادی انجیل را با همکاری میر محمدمعصوم حسینی و فرزندش میر عبدالغنی حسینی خاتونآبادی با نام انجیل نادر شاهی (تهران ۱۳۸۸ش) ترجمه کرد.
از آن مهمتر، حاج آقا نوراللّه اصفهانی، مرکزی را به نام «صفاخانه» تأسیس کرد که هدف اصلی آن برگزاری جلسات گفتگو بین اسلام و مسیحیت بود.
این مرکز مجلهای نیز با عنوان الاسلام منتشر میساخت.
فرق انحرافی
ظهور شیخ احمد احسایی و شکلگیری جریان شیخیه و متعاقب آن، بابیّت و بهائیت، نیز واکنشهایی را در حوزه اصفهان موجب شد.
در این قضایا نقش شیخ محمدباقر نجفی و شیخ محمدتقی، معروف به آقانجفی، بسیار اساسی و تأثیرگذار بود.
[۵۰] نجفی، موسی، حکم نافذ آقانجفی، عرفان، ج۱، ص۱۶۵ـ۱۹۰، مرجعیت و سیاست و فتاوائی از تحریم سیاست غرب در ایران، (قم) ۱۳۷۱ش.
ترجمه متون به فارسی
از دیگر ویژگیهای حوزه اصفهان در دوره صفوی توجه بسیار زیاد به ترجمه متون عربی به فارسی بود.
این اقدام که معمولا به دستور شاهان صفوی برای آشنایی عموم مردم و فارسی زبانان با علوم دینی صورت میگرفت از متون اولیه حدیثی شروع شد و گاه متون کلامی و فلسفی و فقهی را نیز در بر میگرفت.
شاخصترین شخصیت این جریان محمدباقر مجلسی بود که هم در ترجمه متون عربی و هم در نگارش آثار فارسی اهتمامی جدی داشت.
[۵۱] طارمیراد، حسن، علامه مجلسی، ج۱، ص۸۹ـ۹۶، تهران ۱۳۷۵ش.
شاه عباس دوم از ملا خلیل قزوینی خواست بر کتاب کافی کلینی شرحی به فارسی بنویسد و از محمدتقی مجلسی نیز خواست شرحی فارسی بر کتاب من لایحضره الفقیه بنویسد و او لوامع صاحب قرانی را نوشت.
[۵۲] قزوینی، محمدطاهر، عباسنامه، یا شرح زندگانی ۲۲ ساله شاه عباس ثانی، ج۱، ص۱۸۴ـ۱۸۵، چاپ ابراهیم دهگان، اراک ۱۳۲۹ش.
اما یکی از
- لینک دانلود فایل بلافاصله بعد از پرداخت وجه به نمایش در خواهد آمد.
- همچنین لینک دانلود به ایمیل شما ارسال خواهد شد به همین دلیل ایمیل خود را به دقت وارد نمایید.
- ممکن است ایمیل ارسالی به پوشه اسپم یا Bulk ایمیل شما ارسال شده باشد.
- در صورتی که به هر دلیلی موفق به دانلود فایل مورد نظر نشدید با ما تماس بگیرید.