پاورپوینت حوزه علمیه
توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد
پاورپوینت حوزه علمیه دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است
شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.
لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت حوزه علمیه،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن پاورپوینت حوزه علمیه :
پاورپوینت حوزه علمیه
پاورپوینت حوزه علمیه، عنوانی متأخر برای سازمانها، نهادها و مراکز آموزش نظاممند علوم دینی در میان شیعه امامیه میباشد.
فهرست مندرجات
۱ – جایگاه
۲ – معنای حوزه
۳ – تاریخچه
۴ – عصر حضور
۴.۱ – دوران پیامبر (ص)
۴.۲ – دوران ائمه (ع)
۵ – عصر غیبت
۵.۱ – حوزه قم و ری
۵.۲ – حوزه بغداد
۵.۳ – حوزه نجف
۵.۴ – حوزههای حلب و حلّه و شام
۵.۵ – حوزههای علمیه ایران
۶ – اهداف
۶.۱ – شناخت صحیح دین
۶.۲ – تبلیغ دین
۶.۳ – طلب اصلاح در زمین
۶.۴ – اجراء احکام الهی
۷ – ویژگیها
۸ – علوم حوزوی
۹ – نظام آموزش دینی شیعیان
۱۰ – شیوه تعلیمی
۱۰.۱ – امامان شیعه
۱۰.۲ – گسترش شبکه تعلیمی
۱۰.۳ – پایههای حوزه
۱۱ – عوامل ایجاد
۱۱.۱ – قم
۱۱.۲ – بغداد
۱۱.۳ – ری
۱۱.۴ – نجف
۱۱.۵ – حله
۱۲ – عوامل رونق و رکود
۱۲.۱ – رونق
۱۲.۲ – رکود
۱۳ – موضوعات محوری تعلیم
۱۳.۱ – قرآن
۱۳.۲ – حدیث
۱۳.۳ – اصول فقه و کلام
۱۳.۴ – ادبیات عرب
۱۳.۵ – علوم دیگر
۱۴ – درس اخلاق
۱۴.۱ – اهداف
۱۴.۲ – آثار مکتوب
۱۵ – شیوه تدریس
۱۵.۱ – متنمحوری
۱۵.۲ – مدت زمان تدریس
۱۵.۳ – درس خارج
۱۵.۴ – مباحثه
۱۶ – مدیریت
۱۶.۱ – مدیران
۱۶.۲ – اهداف
۱۶.۳ – منابع مالی
۱۶.۴ – مدرسان
۱۶.۵ – مکان درس
۱۶.۶ – روزهای تعطیل
۱۶.۷ – تغییرات مدیریتی
۱۷ – تعلیم وعظ و خطابه
۱۸ – رتبهبندی حوزهها
۱۹ – پانویس
۲۰ – منبع
جایگاه
حوزههای علمیه در جامعه دینی ما از جایگاهی بس والا و مهم بر خوردار هستند. حوزهها به مصداق آیه شریفه «الم تر کیف ضرب الله مثلا کلمه طیبه لشجره طیبه اصلها ثابت و فرعها فی السماء تؤتی الکها کل حین باذن و ربها…»
[۱] ابراهیم/ سوره۱۴، آیه ۲۴.
چونان درختی ثابت و ریشهدار، در همیشه تاریخ گذشته، ملجأ جویندگان معارف الهی بوده و ثمراتی شیرین و گوارا عرضه داشته و در ساحت علم و تقوی آثاری پربها ارائه نمودهاند.
معنای حوزه
حوزه در لغت عرب به معنای ناحیه، مجتمع و مکان ثقل آمده است و حوزه الاسلام به معنای حدود و ثغور و نواحی اسلامی است.
کلمه حوزه یا حوزههای علمیه اصطلاحی است رائج در جهان به ویژه نزد شیعیان به معنای مرکز تحصیل علوم دینی و به اصطلاح دانشگاهی است برای آموزش و فراگیری علوم دینی و قدیمه، که با در اختیار داشتن گنجینه به یادگار مانده از خاندان نبوت و عترت، فرهنگ بینظیری را در تمام زمینههای علمی، اجتماعی و بعضا سیاسی از خود به یادگار گذارده است.
[۲] دائره المعارف تشیع، ج ۶، ص ۵۴۹، نشر حجتی، چاپ اول (زیر نظر آقایان: حاج سید جوادی، خرمشاهی، اشکوری، کامران خانی)
تاریخچه
این نهاد مقدس نیز مانند همه نهادهای اجتماعی به تدریج و در طول سالهای متمادی شکل گرفته است، که ریشه شکلگیری آن به صدر اسلام و آغاز بعثت پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله باز میگردد.
مطالعه سیر تحول و شکلگیری پاورپوینت حوزه علمیه مستلزم نگاهی اجمالی به چهارده قرن تاریخ آموزش در اسلام است که باید در ضمن دو دوره جداگانه بررسی شود.
عصر حضور
عصر حضور حدود سه قرن طول کشید که همزمان با طلوع اسلام شروع و تا زمان غیبت حضرت ولی عصر (عج) ادامه یافت.
عنصر مشترک در طول این مدت وجود معصوم به عنوان عامل محوری در آموزش معارف دین میباشد.
دوران پیامبر (ص)
با آغاز رسالت حضرت محمد صلیاللهعلیهوآله در مکه، اولین حلقههای رسمی آموزش اسلام تشکیل گردید.
یکی از اولین مکانهای تجمع و آموزش در آغاز بعثت خانه «ارقم بن ابی ارقم» در دامنه کوه صفا بود که در این محل چهل نفر از جمله حضرت حمزه و ابوذر غفاری به اسلام گرویدند.
[۳] سیره ابن هشام، ج ۱، ص۲۶۳.
[۴] فروغ ابدیت، جعفر سبحانی، ج ۱، ص ۲۵۴، (دفتر تبلیغات، ۱۳۶۸).
بعد از هجرت مسلمین به مدینه و نزول آیه نفر تلاش بیشتری برای آموزش و فراگیری احکام و معارف اسلامی صورت پذیرفت و مسجد به عنوان کانون برگزاری جلسات آموزش دین معرفی شد، که تا قرنها بعد نیز این محوریت حفظ گردید.
دوران ائمه (ع)
با رحلت رسول مکرم اسلام این رسالت عظیم توسط حضرت علی و امامان بعد از ایشان به بهترین وجه ممکن عملی شد و تشنگان معارف اصیل اسلام با حضور یافتن در محضر این بزرگان و شاگردان آنها، کام تشنه خود را سیراب میکردند.
در عصر امام باقر و امام صادق تحولی عظیم در آموزش اسلامی پدید آمد؛ این دو بزرگوار در مسجد نبوی رواقی برای تدریس داشتند و جلسات درس و گفتگوی علمی در منازلشان نیز بر پا بود که روایان و طالبان علم در آنها حضور مییافتند.
علاوه بر آن به سؤالات مسلمانانی که از نقاط مختلف جهان آمده بودند پاسخ میگفتند.
سازمان این حوزههای درسی، ساده و قابل استفاده و بهرهبرداری برای همگان و پاسخگوی نیازهای زمان بود.
دانشمندان متعددی در رشتههای مختلف علوم اسلامی، علوم عقلی و علوم طبیعی در این عصر پرورش یافتند.
چندین نسل از فقها تربیت شدند که دارای قدرت اجتهاد بودند.
قواعد مهم فقهی و اصولی وضع شد و مدارس فلسفه و کلام تاسیس گردید.
کتابهای مختلفی توسط دانشمندان تعلیم یافته در محضر این بزرگواران نگاشته شد.
علاوه بر مدینه، کوفه نیز به دلیل دو سال حضور امام صادق در آن، مرکز علمی نشر و آموزش علوم آل محمد گردید.
حوزه علمی و درسی، در این عصر الگوی تاسیس و اداره حوزههای علمیه در قرون بعد و خصوصا در عصر غیبت شد.
بعد از این حرکت عظیم علمی، به دلیل سختگیری خلفاء بنی عباس، این حرکت دچار کندی شد، تا اینکه زمان غیبت امام عصر فرا رسید.
عصر غیبت
در سال ۳۲۹ هـ .ق با وفات آخرین نایب خاص حضرت مهدی (عج)، (علی بن محمد سمری) غیبت کبری آغاز شد.
در این مقطع حضرت مسئولیت اداره امور فرهنگی و مرجعیت دینی را به فقهای تربیت شده در مکتب اهل بیت واگذار نمود (اشاره به این بیان حضرت است که فرمودند:«و اما الحوادث الواقعه فارجعوا فیها الی رواه حدیثنا فانهم حجتی علیکم و انا حجه الله …» «در حوادثی که اتفاق میافتد و پیش میآید (و شما به موارد آن ها آگاهی دینی ندارید و وظیفه خود را نمیدانید). به راویان سخنان ما مراجعه کنید، همانا آنان حجت من بر شمایند و من حجت خدا هستم»
[۵] وسائل الشیعه، ج ۲۷، ص ۱۴۰، چاپ بیروت.
) و از همین جا سازمان روحانیت شکل گرفت و در حوزههای علمیه تبلور یافت.
حوزه قم و ری
همزمان با غیبت صغری و شروع غیبت کبری به علت فشار شدید عباسیان بسیاری از علماء شیعه مجبور به ترک وطن شده و به قم و ری مهاجرت کردند، زیرا این دو شهر تحت فرمانروائی آل بویه بود، گرچه برخی هم در عراق ماندند.
نتیجه تلاشهای علمی دانشمندان شیعه در حوزههای قم، ری و عراق تهیه یک موسوعه حدیثی کامل، که اصول اربعمائه را در خود جای داده بود، میباشد.
از آن جمله میتوان به کتاب کافی مرحوم کلینی و کتاب من لایحضره الفقیه شیخ صدوق اشاره نمود.
ویژگی مهم این دوره توجه گسترده به تدوین احادیث و فتوی دادن بر طبق متن روایات و جمعآوری اطلاعات لازم در مورد راویان حدیث بوده است.
حوزه بغداد
در قرن پنجم مدرسه فقه قم و ری به دلیل ضعف حکومت عباسی و خارج شدن فقه شیعه از سانسور و فشار طاقتفرسای عباسیان و ظهور شخصیتهای بزرگ علمی چون شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی، به بغداد منتقل شد.
مدارسی توسط این بزرگان در بغداد تاسیس گردید و به مرکزی برای آموزش معارف دین به طالبان حقیقت تبدیل شد.
«دارالعلم» نام مدرسهای بود که توسط سید مرتضی در همین زمان تاسیس شد.
پاورپوینت حوزه علمیه بغداد دارای ویژگیهایی بود:
۱. در این دوره اجتهاد به سبک شیعی آن شکل میگیرد و برای آن اصول، و قواعدی مقرر میگردد.
تفریع فروع بر اصول و تطبیق با آن برای نخستین بار به طور رسمی صورت میگیرد.
۲. خارج شدن از چهار چوب احادیث و تدوین علم اصول برای مصون ماندن فقه و فقیه از خطا و لغزش در استنباط، توسط این بزرگان محقق میشود.
از جمله شیخ مفید کتاب «التذکره باصول الفقه» سید مرتضی «الذریعه الی اصول الشریعه» و شیخ طوسی «عده الاصول» را مینگارند.
حوزه نجف
با اشغال بغداد توسط سلجوقیان و مهاجرت شیخ طوسی به نجف سنگبنای پاورپوینت حوزه علمیه در این شهر مقدس گذاشته میشود؛ گرچه قبل از شیخ نیز عالمانی در آنجا میزیستهاند.
با ورود شیخ به نجف و هجرت بسیاری از طلاب به این شهر نجف به یک پایگاه علمی بزرگ برای جهان تشیع تبدیل میشود.
بعد از شیخ حوزه نجف به دلیل تقلید صرف از آراء شیخ دچار رکود علمی میشود اما با ظهور دانشمندانی چون ابن ادریس، محقق ثانی و دیگران این حوزه حیاتی تازه مییابد.
از خصوصیات مهم این حوزه محور قرار گرفتن آن در امر آموزش علوم دینی و مرجعیت شیعه در طول چندین قرن است.
حوزههای حلب و حلّه و شام
قبل از شکلگیری حوزه نجف، سلار شاگرد سید مرتضی (ره) پاورپوینت حوزه علمیه حلب را شکل داد.
در حله نیز برخی از علماء با دائر کردن مرکزی علمی به پرورش جویندگان دانش پرداختند.
علامه حلی و محقق حلی از تربیت شدگان این مدرسهاند.
این حوزه در حدود سه قرن رونق داشت.
در شام هم، دانشمندانی چون ابی محمد بن جعفر وراق طرابلسی از شاگردان شیخ طوسی در طربلس، شهید اول و شهید ثانی در دمشق و جبل عامل به تاسیس مراکز علمی شیعی اقدام نمودند.
حوزههای علمیه ایران
تاریخ تاسیس حوزههای علمیه در ایران همزمان با شروع غیبت کبری و ظهور شخصیتهائی چون صدوق در ری و پدرش در قم است.
شیخ مفید که از مؤسسین پاورپوینت حوزه علمیه بغداد است خود از شاگردان شیخ صدوق به شمار میرود.
روند تاسیس و رونق یافتن حوزههای علمیه در ایران در سیر تاریخ ادامه یافته و حوزههائی در اصفهان، مشهد، ری، قم و شهرهای بزرگ دائر شده است که عمدتا از لحاظ علمی تحت تاثیر پاورپوینت حوزه علمیه نجف بودهاند.
در عصر صفوی با هجرت علماء بزرگ به اصفهان این حوزه رونق خاصی مییابد.
دوره جدید شکوفائی حوزهها در ایران با هجرت آیه الله شیخ عبدالکریم حائری از نجف به قم آغاز میشود و سپس با زعامت و مرجعیت عامه آیه الله العظمی بروجردی رونق بیشتری یافته به طوری که توجه بسیاری را به سمت خود جلب میکند.
با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و تحت فشار قرار گرفتن علماء در نجف از سوی رژیم بعث عراق پاورپوینت حوزه علمیه قم تبدیل به محور و مرکز حوزههای علمیه در جهان تشیع میگردد به طوری که هم اکنون هیچ حوزهای در جهان تشیع به عظمت آن نمیرسد و هزاران دانشمند و جویای حقیقت اسلام ناب از سراسر جهان در آن به تعلیم و تدریس و تحقیق میپردازند (تاریخچه پاورپوینت حوزه علمیه، از این منابع اقتباس شده است.
[۶] درآمدی بر شناخت حوزه و روحانیت، ص ۱۵ تا ۲۷، منصور علم الهدی(انتشارات نصایح، قم،۱۳۷۹) مرکز مدیریت حوزههای علمیه خواهران.
[۷] سیر حوزههای علمی شیعه ص ۵ تا ۲۳، ایه الله صافی گلپایگانی (جامعه مدرسین قم ۱۳۷۹، چاپ دوم).
[۸] حوزه و روحانیت در آینه رهنمودهای مقام معظم رهبری، ج ۱، ص ۲ الی ۱۰ دفتر مقام معظم رهبری(ناشر، سازمان تبلیغات ۱۳۷۵) .
) و در مسیر خدمت به ارزشها و معارف والای دین و مذهب تشیع و حفظ دینداری مردم از هیچ تلاشی دریغ نمیکنند و در حقیقت، این عملکرد و تلاشها را برای خود افتخاری بس ارزشمند میدانند چرا که در راستای عملکرد معصومین (علیهمالسلام) و خدمت به مذهب، در این مسیر و هدف گرانمایه گام بر میدارند.
اهداف
هیچ نهاد و سازمانی بدون هدف تاسیس نمیشود.
نهاد ریشهداری مانند پاورپوینت حوزه علمیه نیز دارای اهدافی معین و مشخص است، اهدافی که تحقق بخشیدن به آن از رسالتهای انبیاء الهی بوده و به علماء دین و حوزههای علمیه به ارث رسیده است.
این اهداف به طور اجمال عبارتند از:
۱. شناخت صحیح دین (تفقه در دین)
۲. ابلاغ صحیح دین
۳. اصلاحطلبی در زمین
۴. عینیت بخشیدن به دین و اجراء احکام دینی.
شناخت صحیح دین
دین اسلام از جامعیت و کمال برخوردار است، و هر مسلمان با ایمان نیز وظیفه دارد با معارف و احکام دین آشنا شود، حال از آنجا که این شناخت اگر بخواهد صحیح و عمیق باشد مستلزم آشنایی با علوم مختلفی است که فراگیری آن از حوصله تک تک افراد خارج است بنابراین افرادی باید در دانشگاههای خاصی حضور یافته و توام با تهذیب نفس به کاوش در منابع اصیل دین بپردازند، تا با فرا گرفتن معارف الهی و استنباط احکام دین بدون هیچگونه پیشداوری و نگاه سودجویانه اولا خود را عامل به دستورات دینی و مهذب به فضایل نموده و ثانیا آنها را برای مردم بازگو نمایند و ایشان را با وظائف دینی خود در هر عصر و زمان آگاه کنند.
چنانچه در قران کریم نیز به این مهم اشاره شده است، «فلولا نفر من کل امه طائفه لیتفقهوا فی الدین و لینذروا قومهم اذا رجعوا الیهم»
[۹] توبه/ سوره۹، آیه ۱۲۲.
«پس چرا از هر فرقهای گروهی کوچ نمیکنند تا در دین خدا آگاهی پیدا کنند و قوم خود را وقتی به سوی آنها بازگشتند انذار کنند».
از این رو اولین هدف در حوزههای علمیه شناخت صحیح دین در همه ابعاد آن است که لازمه آن ایجاد رشتههای مختلف علوم اسلامی و تربیت فقها، مفسران، متکلمان، فلاسفه و خطبای اسلامی است.
تبلیغ دین
دومین هدف حوزههای علمیه ابلاغ دین به همه مردم جهان خصوصا مسلمانان است، چنانچه در آیات قرآن به این وظیفه مهم اشاره شده است: «لینذروا قومهم اذا رجعوا الیهم»
[۱۰] توبه/ سوره۹، آیه ۱۲۲.
«و ما علی الرسول الا البلاغ المبین»
[۱۱] عنکبوت/ سوره۲۹، آیه۱۸.
که بعد از پیامبر این رسالت به عهده عالمان پرورش یافته در کانون حوزههای علمیه است.
طلب اصلاح در زمین
خداوند رسالت اصلاح در زمین را به دست انسانهای پاک و فرزانه مورد تاکید قرار میدهد، زیرا تنها راه نجات و رستگاری در دنیا و آخرت در همین نکته نهفته است. (فلولا کان من القرون من قبلکم اولوا بقیه ینهون عن الفساد فی الارض ال قلیلا ممن انجینا منهم)
[۱۲] هود/ سوره۱۱، آیه ۱۱۶.
«چرا در قرون و اقوام قبل از شما، دانشمندان صاحب قدرتی نبودند که از فساد در زمین جلوگیری کنند؛ مگر اندکی از آنها که نجاتشان دادیم».
حال از آنجا که خداوند آگاهتر از بشر به صلاح و فساد اوست و آنرا در دین انعکاس داده است رسیدن به این هدف مهم تنها با پرورش عالمان خدا ترس و متعهد و متخصص در حوزههای علمیه و ورود آنها در عرصه جامعه و اعمال دستورات دینی و پایبندی به آن قابل تحقّق است.
اجراء احکام الهی
یکی از اهداف حوزههای علمیه عینیت بخشیدن به دین و تشکیل حکومت دینی مبتنی بر اصل امامت در دوره غیبت است، به عبارت دیگر، یکی از اهداف حوزه، تحقق حاکمیت الله و عبودیت واقعی میباشد، زیرا اسلام دینی جامع و کامل است که در تمام ابعاد اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، قضائی و حقوقی و … دارای قانون و برنامه مشخص و حساب شده میباشد، در حقیقت، فقه نظریه اداره جامعه است و حکومت، فلسفه عملی فقه است که این هدف در عصر حاضر به دست یکی از پرورش یافتگان در مهد پاورپوینت حوزه علمیه یعنی حضرت امام خمینی (ره) محقق شده است.
[۱۳] درآمدی بر شناخت حوزه و روحانیت، ص ۲۷، منصور علم الهدی.
[۱۴] مباحثی درباره حوزه آیه الله مصباح یزدی، ص ۵۷ (مؤسسه امام خمینی، چاپ اول ۷۶).
ویژگیها
حوزههای علمیه دارای ویژگیهایی هستند که آنها را از نهادهای مشابه علمی و آموزشی متمایز میکند، که به طور مختصر به برخی از آنها اشاره میشود.
یکی از مهمترین این ویژگیها، جاذبه معنوی آنهاست.
فضای حاکم بر حوزههای علمیه، اخلاص و معنویت و تقوای الهی است که مهمترین شرط موفقیت و رشد و بالندگی در پاورپوینت حوزه علمیه بوده و به همین دلیل است که مردم جامعه با اشتیاق و جدیت، دنباله رو دستورات دینی آنها هستند.
ویژگی دیگر حوزهها، استقلال از مراکز قدرت در زمینههای مدیریتی، مالی و آموزشی است.
برخی دیگر از این ویژگیها عبارتند از: رابطه متقابل و صمیمی مردم و حوزههای علمیه و اتکای آنها به یکدیگر، حاکمیت طبع بلند، زهد، قناعت، پرهیز از تجملگرایی و اسراف بر حوزههای علمیه، انعطافپذیری حوزهها در زمینه امکان تحصیل اقشار مختلف، تقارن تعلیم و تعلم و عدم محدودیت زمانی برای تحصیل از دیگر ویژگیهای حوزههاست.
[۱۵] درآمدی بر شناخت حوزه و روحانیت، ص ۳۷.
علوم حوزوی
از آنجا که رسالت حوزهها آموزش معارف اسلام و ابلاغ آن به مردم است، تمام علومی که به فهم معارف حقه دین اسلام کمک میکند و حوزه را در به دوش کشیدن این رسالت کمک میکند، جزو محدوده علوم حوزوی به شمار میرود، گرچه برخی از این علوم در طول سالهای متمادی با توجه به مقتضیات زمان و شرایط مختلف، کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
علوم اسلامی در عصر غیبت، در هشت محور ارائه گردیده و علما و طلاب وظیفه داشتهاند در حد توان در این زمینهها کسب دانش نمایند.
۱. ادبیات عرب
۲. فقه و اصول
۳. علم درایه و علم رجال
۴. منطق، فلسفه و کلام
۵. علوم قرآن و تفسیر
۶. علم تاریخ
۷. علم اخلاق و علم عرفان
۸. ریاضیات، هیئت و طب.
قابل ذکر است که در وضعیت کنونی در حوزههای علمیه با توجه به نیازهای زمان و وظایف حوزهها، علاوه بر علوم مذکور، علومی اسلامی مانند اقتصاد، سیاست، روانشناسی، جامعه شناسی، دینپژوهی و … تحصیل میشود.
نظام آموزش دینی شیعیان
مجموعه نظامها و گرایشهای آموزشی دینی در میان شیعیان، از جهات متعدد مقولهبندی میشود، اما رایجترین و شاملترین تقسیم، دورهبندی تاریخی است، به ویژه از آنرو که در هر دوره غالبآ یکی دو مرکز جمعیتی شیعیان کانون اصلی سنّت آموزشی بوده است و مراکز دیگر به مثابه تابع و وابسته آن کانون یا کانونهای اصلی عمل میکردهاند؛ ضمن آنکه هر دوره تاریخی با شاخصهایی معین، قابل تمایز از سایر دورههاست.
در واقع، برخی شاخصها و ویژگیها در سنّت آموزشی علوم دینی شیعه جنبه عام دارد و برخی دیگر معرف یک حوزه معین است.
مراد از نظام آموزشی در این مقاله، سنّت انتقال علوم دینی و تربیت عالمانی در سطوح مختلف است که اشتغال اصلی یا فرعی آنان بحث و بررسی مطالب دینی در همه ساحتها (قرآن، تفسیر، حدیث، کلام، فقه، اخلاق) و نیز علوم مرتبط با آنها (ادبیات، تاریخ، رجال، فلسفه) و گاه علوم رایج در تمدن اسلامی (طب، نجوم، ریاضی، عرفان) بوده است.
بنابراین، سنّتهای تبلیغ دین برای عموم که در قالبهای مختلف در مساجد و مراکز مشابه صورت میپذیرفته و نیز تصدی شئون دینی مردم ــ که علی الاصول بر عهده دانش آموختگان حوزههای علمی بوده و هست ــ در دایره بررسی نظامهای تعلیم حوزهای قرار نمیگیرد، هر چند این فعالیتها از نتایج تعلیمی حوزهها و غالباً در پیوند با آنهاست.
این بخش مشتمل است بر نگاهی کلی به جنبههای مشترک و عام حوزههای علمیه؛ و تفصیل اشارات آن در بخشهای مختلف مقاله قابل پیگیری است.
شیوه تعلیمی
نظام تعلیمی شیعه که بر محور استاد ـ شاگرد بوده و غالبآ همراه با یک متن تعلیمی و به روش القا، املا، سماع، مباحثه، قرائت و کتابت تکوّن و بسط یافته (، تعلیم و تربیت) بیش از هر چیز مبتنی بر شیوه تعلیمی امامان شیعه برای اصحاب و شاگردانشان بوده است.
امامان شیعه
امامان شیعه، به ویژه پس از واقعه عاشورا در کربلا و سیطره همه جانبه نظام خلافت و آثار آن، در هر فرصتی حلقه درس تشکیل میدادند تا آموزههای دینی را که آمیزهای از نفی برخی آموزههای نظام حاکم و ارائه آموزههای بدیل یا ناگفته بود، برای مخاطبان بیان کنند.
[۱۶] کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۱۹۲۰.
این مخاطبان گاه یک تن، گاه چند تن و گاه شماری زیاد بودند، و به حسب علاقه یا پرسشها و اشکالاتِ پیش آمده و نیز دغدغههای شخصی و اجتماعی خود، مباحث قرآنی و کلامی و فقهی و اخلاقی و تاریخی را مطرح میکردند و پاسخ میگرفتند و آنها را به خاطر میسپردند یا مینوشتند؛ و سپس آنها را به دیگران انتقال میدادند.
شواهد نشان میدهد که امامان شیعه علاوه بر القای مطالب، هم روش فهم دادههای قرآنی و سنّت نبوی و شیوه استدلال به آنها را تعلیم میدادند و هم با افراد مستعد، مباحثه و آنان را به اِعمال شیوههای استنباط آموزههای کلامی و فقهی توصیه میکردند.
سپس افراد مستعد و ورزیده را به تشکیل حلقههای درس فرا میخواندند و حتی به شیعیان شهرها نیز پیغام شفاهی و کتبی میدادند که تعالیم دینی خود را از آن اشخاص بیاموزند.
در برابر، افرادی را نیز که شایستگی ورود در این عرصه را نداشتند و احیانآ در میان شیعیان به عنوان شاگردان امام فعالیت میکردند، میشناساندند و مردم را از مجالست با آنان منع میکردند.
گسترش شبکه تعلیمی
در واقع، گسترش شبکه تعلیمی با رعایت ضوابط و قواعد آن، از نخستین سنتهایی بود که در عصر امامان استقرار یافت.
این سنّت، علاوه بر مصونسازی سازمان تعلیم دین در برابر تنگناهای سیاسی عصر عباسیان، امکان دستیابی سریع به آموزههای دینی را نیز فراهم میساخت؛ ضمن آنکه مرکزیت تعلیم به مثابه فصلالخطاب، در مواقع بروز اختلافنظر بین درسآموختگانِ نزد امامان، یا وقوع پرسشها و شبهاتی درباره برخی اشخاص، همچنان فعال و مراقب عمل میکرد.
پایههای حوزه
بر پایه منابع رجالی، در میان اصحاب امامان، از زمان امام پنجم تا آغاز غیبت امام دوازدهم (آغاز قرن دوم تا اواخر قرن سوم)، افراد بسیاری بودند که با دستمایه قرار دادن آموختههای خود از امامان معاصرشان یا استادان خود که در روزگار امامان قبل میزیستند، میکوشیدند مجموعه ادبیاتِ فراهم آمده توسط نسلهای پیشین را به دست آورند و در قالب نگاشتههایی نو به نسل دیگر منتقل کنند (اصول اربعمأه؛ روایت).
این فرایندِ دو قرنی، نخستین سنگ بنای شکلگیری حوزههای علمی شیعه محسوب میشود؛ از آن پس، حوزهها تا امروز در شهرها و مناطق مختلف تأسیس شدهاند.
عوامل ایجاد
تأسیس حوزه در هر ناحیه، گاه ناشی از یک عامل اصلی و احیاناً یکی دو عامل فرعی و گاه برآیند چند عامل، بوده است.
قم
برای مثال، پس از مهاجرت اجباری شمار قابل توجهی از اشعریان یمنیِ ساکن کوفه به قم، در پی آزارهای والیان اموی، بسیاری از شیعیان عراق و نواحی دیگر نیز راهی این شهر شدند.
قم که از یک سو از مرکز خلافت (دمشق و سپس بغداد) دور بود و از سوی دیگر در همسایگی کرج ابودُلَف قرار داشت که حاکمان آن شیعه بودند، فضایی آزاد و نسبتاً آرام برای شیعیان شد و چند تن از محدّثان و درسآموختگان
- لینک دانلود فایل بلافاصله بعد از پرداخت وجه به نمایش در خواهد آمد.
- همچنین لینک دانلود به ایمیل شما ارسال خواهد شد به همین دلیل ایمیل خود را به دقت وارد نمایید.
- ممکن است ایمیل ارسالی به پوشه اسپم یا Bulk ایمیل شما ارسال شده باشد.
- در صورتی که به هر دلیلی موفق به دانلود فایل مورد نظر نشدید با ما تماس بگیرید.