پاورپوینت حریم خصوصی
توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد
پاورپوینت حریم خصوصی دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است
شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.
لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت حریم خصوصی،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن پاورپوینت حریم خصوصی :
پاورپوینت حریم خصوصی
پاورپوینت حریم خصوصی، قلمروی از زندگی شخصی هر فرد است که نباید بدون رضایت و اذن در آن وارد شد. لزوم احترام به حق پاورپوینت حریم خصوصی افراد در فقه امامیه و حقوق اسلامی مورد تأکید ویژه قرار گرفته است. در اندیشه و سیره امام خمینی (رحمهاللهعلیه) موضوع حریم عمومی و خصوصی شهروندان جایگاه مهمی داشته است. از نظر امام پاورپوینت حریم خصوصی زندگی افراد دربرگیرنده حوزههایی مانند: آزادی عقیده، بیان و قلم، آزادی در محل سکونت و کار، اختیار عمل در مباحات، مستحبات و مکروهات و موارد دیگر است. فرمان هشت مادهای ایشان به مسئولان اجرایی و قضایی صریحترین دیدگاه ایشان در این موضوع است. در قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز به برخی از مصادیق پاورپوینت حریم خصوصی اشاره شده است. با بررسی ادله فقهی و نیز مواد قانونی به حرمت و ممنوعیت نقض پاورپوینت حریم خصوصی پی میبریم اما در صورت تزاحم مصلحت فردی با مصالح اجتماعی و با تشخیص حاکم و مجوز قانونی امکان ورود به پاورپوینت حریم خصوصی با رعایت ضوابط وجود دارد.
فهرست مندرجات
۱ – مقدمه
۲ – تعریف مفاهیم
۲.۱ – حریم عمومی
۲.۲ – امنیت فردی
۲.۳ – پاورپوینت حریم خصوصی
۳ – پاورپوینت حریم خصوصی در فقه امامیه
۳.۱ – دلائل عقلی
۳.۲ – جایگاه عقل در اصول فقه
۳.۳ – جایگاه عقل میان علماء
۳.۴ – دلائل نقلی
۳.۴.۱ – ممنوعیّت تجسّس و پیگیری عیوب
۳.۴.۱.۱ – وجوب حفظ شخصیت افراد
۳.۴.۱.۲ – مخاطب منع تجسس
۳.۴.۱.۳ – حیطه حرمت تجسس
۳.۴.۱.۴ – دلالت صحیحه ابنابییعفور
۳.۴.۲ – سوءظن نسبت به دیگران
۳.۴.۲.۱ – نهی سوءظن در روایات
۳.۴.۲.۲ – ظن در آیات و روایات
۳.۴.۳ – ممنوعیت غیبت
۳.۴.۳.۱ – غیبت در قرآن
۳.۴.۳.۲ – غیبت در روایات
۳.۴.۳.۳ – تعریف غیبت
۳.۴.۴ – نقل خصوصیات مثبت
۳.۴.۵ – ملاک تشخیص جواز غیبت
۳.۴.۶ – استثنائات غیبت
۳.۴.۶.۱ – اهل ریب و بدعت
۳.۴.۶.۲ – برهمزنندگان امنیت
۳.۴.۶.۳ – حکمران ستمگر
۳.۴.۶.۴ – متظاهر به فسق
۳.۴.۶.۵ – به قصد دادخواهی
۳.۴.۶.۶ – در مقام مشورت و نصیحت
۳.۴.۶.۷ – ممانعت از منکر
۳.۴.۶.۸ – بیاثر ساختن شهادت شهود
۳.۴.۷ – اشاعه فحشاء
۳.۴.۸ – فاش کردن اسرار دیگران
۳.۴.۹ – سخنچینی و نمیمه
۳.۴.۱۰ – منع ورود به منزل غیر
۳.۴.۱۰.۱ – در آیات قرآن
۳.۴.۱۰.۲ – در روایات
۳.۵ – حرمت استراق سمع و بصر
۴ – عناوین کلی مرتبط با پاورپوینت حریم خصوصی
۴.۱ – در قرآن
۴.۲ – در روایات
۴.۳ – حجاب و ستر
۴.۳.۱ – تکلیف مردان در مورد حجاب
۴.۳.۲ – احکام حجاب در قرآن
۴.۴ – مجازات شهود غیرکافی
۴.۵ – توصیه به مخفی نگهداشتن گناه
۴.۶ – پاورقی توضیحی
۴.۶.۱ – مراقبت کارگزاران دولتی
۴.۶.۲ – مقاصد امنیتی نظام
۴.۶.۲.۱ – نسبت به دشمنان
۴.۶.۲.۲ – نسبت به مخالفین داخلی حکومت
۴.۶.۲.۳ – نسبت به اشخاص عادی
۴.۶.۳ – کسب اطلاع در امور مختلف
۴.۷ – نتیجهگیری
۴.۷.۱ – غموض مفهوم پاورپوینت حریم خصوصی
۴.۷.۲ – تعریف پاورپوینت حریم خصوصی
۴.۸ – مقتضای اصل عملی در حریم
۴.۸.۱ – معانی اصل
۵ – پاورپوینت حریم خصوصی از منظر امام خمینی
۵.۱ – نکته اول
۵.۲ – نکته دوم
۵.۳ – نکته سوم
۵.۴ – تأکید بر رعایت موازین اسلامی
۵.۵ – حساسیت به سوءاستفاده از اختیارات
۵.۶ – ابراز تنفر از ظلم
۵.۷ – حوزههای پاورپوینت حریم خصوصی
۵.۸ – فرمان هشت مادهای امام
۵.۹ – مهمترین نکات فرمان ۸ مادهای
۵.۹.۱ – پیگیری اجرای فرمان
۵.۱۰ – حساسیت به هتک حرمت مسلمانان
۵.۱۱ – فرمان انحلال هیأتهای گزینش
۵.۱۲ – اولویت حفظ نظام و جان مردم
۵.۱۳ – برخورد با معاندان براساس ضوابط شرعی
۵.۱۴ – نتیجه گیری
۵.۱۵ – تأکید بر حفظ آبروی مؤمن
۵.۱۶ – عدم تناقض میان فرمان امام و تشویق به تجسس
۵.۱۶.۱ – تفاوت در نوع بیان
۵.۱۶.۲ – تشویق به گزارشدهی
۵.۱۶.۳ – بیان ضوابط
۶ – پاورپوینت حریم خصوصی از منظر حقوقی
۷ – انواع پاورپوینت حریم خصوصی
۷.۱ – اطلاعاتی
۷.۲ – ارتباطی
۷.۳ – جسمانی
۷.۴ – مکانی
۷.۴.۱ – دیدگاه علامه طباطبایی
۷.۵ – شخصیتی
۸ – مسئولیت نقض پاورپوینت حریم خصوصی
۸.۱ – آسیبشناسی
۸.۲ – مسئولیت کیفری
۸.۳ – مسئولیت مدنی
۹ – موارد جواز نقض پاورپوینت حریم خصوصی
۱۰ – نتیجهگیری
۱۱ – پانویس
۱۲ – منبع
مقدمه
برای درک صحیح دیدگاه اسلام در قبال پاورپوینت حریم خصوصی و حمایت از آن، لازم است به این نکته مبنائی در حقوق اسلام توجه گردد که نگاه به جرم، مجازات و کیفر با سایر مکاتب حقوقی و فلسفی بسیار متفاوت است. اساساً امور مبنائی در جهانبینی اسلام، نظیر جایگاه انسان در نظام خلقت، هدف از خلقت، شیوه خلقت و نفخه روح الهی در انسان، وظیفه و تکالیف او را در عرصه حیات، کرامت، و شأن والا و منزلت خاص او و نظائر آن، در نظام حقوقی اسلام تاثیرگذار و تعیینکننده است.
مسلماً بدون توجه به مبانی اعتقادی و فکری یک نظام جامع و مکتب عقیدتی که برای تمامی زوایای زندگی دنیوی و اخروی بشر، تعالیم و دستورات کامل، مرتبط و به هم تنیدهای دارد، نمیتوان در درک و استنباط مقررات اجتماعی مبتنی بر آن موفق بود. از جمله مبانی تاثیرگذار در نگاه اسلام، اعتقاد به حیات اخروی و پاداش و عقاب اعمال پس از مرگ است.
تبیین اعمال در دایره احکام خمسه تکلیفیه و تعیین عقوبت دنیوی و اخروی برای اعمال حرام در تدوین سیاست جنائی اسلام، اهداف کیفر، روشهای پیشگیری و اعمال مجازات تعیین کننده است. این موارد همگی با اهداف کلی دین اسلام و خلقت انسان همسو میباشد. بنابراین باید توجه نمود که هنگام بحث در مسائل مختلف علوم انسانی اعم از سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و به ویژه حقوقی چنانچه مطالب بدون التفات به زیربناهای عقیدتی و اصلی و صرفاً به صورت انتزاعی مطرح گردد، قطعاً استنتاج صحیحی به دنبال نخواهد داشت.
در بحث حاضر طرح هر یک از عناوین ذکر شده مستلزم پژوهش مستقلی است. با مفروض دانستن مباحث زیربنائی و عقیدتی از جمله معاد، متذکر میشویم که اسلام در نگاه به جایگاه انسان در نظام خلقت، او را محدود به حیات مادی و دنیوی نمیداند و به عنوان مخلوق خداوند که از روحش در او دمیده و شأن خلیفهاللهی را به او عطا نموده، حرمت شدیدی برای جان، حیثیت و مال او قائل است.
پاورپوینت حریم خصوصی نیز به لحاظ ارتباط با شخصیت و آبروی وی دارای اهمیّت ویژهای میباشد. ملاحظه میگردد که ورود در بحث با چنین نگاهی به انسان، با نگاهی که پاورپوینت حریم خصوصی را صرفاً بر پایههای آزادی انسان و یا حداکثر مبتنی بر حقوق بشر بداند، بسیار متفاوت است. از سوی دیگر، اسلام حفظ دین، احکام الهی، اجرای حدود و مقررات کیفری را به عنوان یک ضرورت و امر واجب شرعی تلقی مینماید. به همین ترتیب هنگام تبیین دیدگاه اسلام در امور دیگر نظیر نقش دولت در جامعه، چگونگی و میزان مداخله در امور خصوصی، اخلاق، پاورپوینت حریم خصوصی و خلوت اشخاص، باید همچنان مبانی و اهداف ذکر شده را مدنظر قرار داد.
وقوع انقلاب در هر جامعهای همراه با تحولات بنیادین و تغییرات سریع در آن جامعه است. انقلاب اسلامی نیز با پیروزی خود ساختارها، ارزشها و تعاریف جدیدی از موضوعات و مفاهیم عرضه کرد. یکی از این موضوعات مهم مفهوم آزادی و حقوق بشر به طور اعم و پاورپوینت حریم خصوصی و عمومی شهروندان به طور خاص بود. امام خمینی (رحمهاللهعلیه) به عنوان رهبر این انقلاب مردمی در مصاحبهها و سخنرانیهای خود بارها به این موضوعات اشاره کردند و به طور کل در اندیشه و سیره ایشان موضوع حریم عمومی و خصوصی شهروندان جایگاه مهمی داشته است. فرمان هشت مادهای که در سال ۱۳۶۱ خطاب به مسئولان اجرایی و قضایی صادر فرمودند، صریحترین دیدگاه ایشان در خصوص موازین این موضوع حیاتی برای جامعه و عموم مردم است.
در این پژوهش نیز هدف آن است که با بررسی سیره امام و به خصوص تأمل درباره فرمان هشت مادهای، به شناخت بیشتری از ابعاد و حوزه شمول این فرمان دست یابیم.
گرچه تفکیک حوزه خصوصی از حوزه عمومی قدمتی به درازای حیات انسانی دارد، اما توجه فزاینده به قلمرو و اهمیت زندگی خصوصی و حفظ آن در برابر عوامل تهدیدکننده از مسائل عصر جدید است. دامنه حوزه خصوصی و گستره حوزه عمومی به بسیاری از عوامل فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بستگی دارد و با تغییر این عوامل قلمرو حیات خصوصی و عمومی دستخوش تغییر میگردد. یکی از مهمترین عوامل در تعیین دامنه این حوزه عامل فرهنگی به ویژه دین است. دین اسلام نیز به عنوان یکی از بزرگترین ادیان جهان اهتمام ویژهای به پاورپوینت حریم خصوصی انسانها و حفظ آن داشته است. خداوند به صراحت در آیات ۱۲ سوره حجرات؛
[۱] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۲.
) ۱۸۹ سوره بقره؛
[۲] بقره/سوره۲، آیه۱۸۹.
۱۹ و ۲۷ الی ۳۰ سوره نور
[۳] نور/سوره۲۴، آیه۱۹.
[۴] نور/سوره۲۴، آیه۲۷-۳۰.
درباره لزوم رعایت پاورپوینت حریم خصوصی افراد سخن گفته است.
همچنین روایتهای بسیاری از پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) و امامان معصوم (علیهمالسّلام) درباره حرمت پاورپوینت حریم خصوصی افراد نقل شده است. آرای امام خمینی (رحمهاللهعلیه) در خصوص این موضوع برگرفته از دین اسلام و احکام الهی آن است. با وجود آنکه امام در طول دوران حیاتشان توجه ویژهای به موضوع حقوق بشر داشتند، اما تحقیقات و پژوهشهای اندکی به طور خاص به این حوزه از اندیشه امام خمینی پرداختهاند.
تعریف مفاهیم
در اینجا به تعریف برخی از مفاهیم در این حوزه میپردازیم:
حریم عمومی
این حریم به حوزه عمومی مربوط است و با قرارداد اجتماعی به وجود میآید. این حریم با گذر از پاورپوینت حریم خصوصی پدیدار میشود و به نحوی عمومی شده است. بخشهایی از پاورپوینت حریم خصوصی به مثابه قرارداد اجتماعی است. پیدایش حوزه عمومی موجب تفکیک این حوزه از حوزه خصوصی شده است. حوزه عمومی، حوزهای است که در آن امری مخفی و غیرقابل دسترس صاحبان آن نیست و تدبیر و سامان و تصمیمگیری در مورد آن نیز حق همه شهروندان است. حوزه عمومی منطقه اقتدار دولت و ملک مشاع همه شهروندان است.
امنیت فردی
منظور از امنیت فردی یا امنیت شخصی این است که فرد از هرگونه تعرض و تجاوز (مانند قتل، جرح، ضرب، توقیف، حبس، تبعید، شکنجه و سایر مجازاتهای غیرقانونی و خودسرانه) و یا اعمالی که منافی شئون و حیثیت انسانی اوست (مانند اسارت، تملک، بهرهکشی، بردگی، فحشا و غیره) مصون و در امان باشد.
پاورپوینت حریم خصوصی
«حریم» عبارت از اموری است که انسان از آن دفاع کرده، در مقام حمایت از آن بر میخیزد. همچنین حریم به معنای حرمت و آبروی مردم و… به کار رفته است.
[۵] المنجد، واژه حرم.
«حریم» از حرمت به معنای منع است به این دلیل تعرض دیگران به حق صاحب حریم، ممنوع است.
[۶] جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (۱۳۸۸)، ترمونولوژی حقوق، ج۳، ص۱۶۵۳، تهران، گنج دانش.
البته واژه حریم برای غیر از انسان و در ارتباط با اموال نیز به کار رفته است.
واژه «خصوصی» به معنای ویژه و اختصاصی
[۷] طریحی، فخرالدین، (۱۴۱۶هق)، مجمع البحرین، ج۱، ص۴۲۱، تهران، کتاب فروشی مرتضوی.
در زبان عربی استعمال شده است. با وجود پیشینهی گسترده بحث از پاورپوینت حریم خصوصی باید گفت واژه پاورپوینت حریم خصوصی از قدمت زیادی برخوردار نیست؛ به عبارت دیگر نباید به دنبال تعریف این واژه در سنت فقهی- حقوقی گشت، اگر چه مفاهیم و مصادیق متعدد و هماهنگی در این خصوص وجود دارد. حقوقدانان نیز تعاریف متعددی از پاورپوینت حریم خصوصی ارائه دادهاند. برخی از این تعاریف عبارتند از:
حق بر تنها ماندن؛ – دسترسی محدود دیگران به انسان و توانایی ایجاد مانع در برابر دسترسی ناخواسته و ناخوانده به انسان؛ – محرمانگی و پنهان ساختن برخی امور از دیگران؛ – کنترل بر اطلاعات شخصی؛ – حمایت از شخصیت و کرامت؛ – حق بر عالم صمیمیت و کرامت انسانها
[۸] Foord، kate (2000) ,defining privacy، Victorian law reform commision,p,1692.
همچنین در تعریفی جامع، پاورپوینت حریم خصوصی قلمرو زندگی هر فرد دانسته شده است که نوعاً یا عرفاً و یا با اعلان قبلی، انتظار دارد دیگران بدون رضایت وی به اطلاعات راجع به آن قلمرو دسترسی نداشته باشند یا به آن قلمرو وارد نشوند یا به آن قلمرو نگاه یا نظارت نکنند یا به هر صورت دیگری وی را در آن قلمرو مورد تعرض قرار ندهند.
[۹] انصاری، باقر، (۱۳۸۷)، حقوق ارتباط جمعی، تهران، سمت.
آییننامه اجرایی قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، پاورپوینت حریم خصوصی را قلمروی از زندگی شخصی فرد معرفی کرده است «که انتظار دارد دیگران بدون رضایت یا اعلام قبلی وی یا به حکم قانون یا مراجع قضایی آن را نقض نکنند؛ از قبیل حریم جسمانی، وارد شدن، نظاره کردن، شنود و دسترسی اطلاعات شخصی فرد از طریق رایانه، تلفن همراه، نامه، منزل مسکونی، خودرو و آن قسمت از مکانهای اجاره شده خصوصی نظیر هتل و کشتی همچنین آنچه حسب قانون، فعالیت حرفهای خصوصی هر شخص حقیقی و حقوقی محسوب میشود؛ از قبیل اسناد تجاری و اختراعات و اکتشافات.»
پاورپوینت حریم خصوصی آن چیزی است که انسان میخواهد مخفی و غیرقابل دسترسی دیگران بماند و تصمیم گیری درباره آن مستقلا به عهده خودش باشد. پاورپوینت حریم خصوصی چیزی است که اطلاع و ابراز آن یا سامان و تصمیم آن منحصراً در اختیار شخص باشد و شخص در آن صاحب اختیار تامه باشد. از امور حوزه خصوصی نمیتوان پرسید، به دیگران ربطی ندارد، تجسس و تفتیش در آن ممنوع است، اگر به طریقی کسی از آن مطلع شد افشای آن نیز مجاز نیست. تدبیر امور این حوزه در سلطه شخص است، اوست که حق تعیین سرنوشت خود را دارد و احدی بر مقررات او ولایت ندارد.
در واقع پاورپوینت حریم خصوصی، حوزه زندگی هر فرد است که او یا با اعلان قبلی در چارچوب قانون انتظار دارد که دیگران بدون رضایت او به آن قلمرو وارد نشوند، یا نگاه و نظارت نکنند و به اطلاعات درباره آن دسترس نداشته باشند و به آن تعرض نکنند. در این معنی جسم، البسه، اشیا، تلفن همراه، اماکن خصوصی و منازل، محلهای کار، اطلاعات شخصی و ارتباطات خصوصی با دیگران جزء این قلمروهاست.
پاورپوینت حریم خصوصی در فقه امامیه
در فقه بحث “پاورپوینت حریم خصوصی” تحت این عنوان مطرح نگردیده ولی مقولات و مسائل آن با مبانی متعدد و محکم در مورد حمایت قرار گرفته است. میتوان گفت که رعایت چنین حقی قبل از آنکه در حقوق مغرب زمین و کنوانسیونها و اسناد بینالمللی حقوق بشری پیشبینی گردد، در منابع فقهی و حقوقی اسلام مطرح بوده است. آیات متعدد قرآن و سنت پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) و ائمه (علیهمالسّلام) دلالت بر ضرورت و وجوب رعایت حریم شخصی دیگران و حرمت نقض آن و در نتیجه ضمانت اجرای دنیوی و اخروی آن دارد.
احکام مرتبط با پاورپوینت حریم خصوصی نیز از اصول و قواعد و احکام مختلف اسلام قابل استنباط است. از جمله: ممنوعیّت تجسّس، ورود به منازل بدون استیذان، استراق بصر، استراق سمع، سوءظن، نمیمه و غیبت، سبّ و هجو و قذف، اشاعه فحشا و هتک ستر، خیانت در امانت و نظائر آن که به نوعی بر حقوق و آزادیهای فردی و حق پاورپوینت حریم خصوصی دلالت مینمایند. همانطور که اشاره گردید این موارد مستقیماً تحت عنوان و یا به منظور حمایت از پاورپوینت حریم خصوصی وضع و مطرح نشدهاند، ولی مفهوم و مقررات مربوط به پاورپوینت حریم خصوصی از آن استنباط میگردد.
به همین ترتیب تقسیمبندیهای مطرح شده در زمینه پاورپوینت حریم خصوصی نیز مستقیماً در آنها منظور نگردیده ولی از فحوای قاعده یا حکم میتوان حق پاورپوینت حریم خصوصی در زمینههای مختلف از جمله اطلاعات را استنباط نمود. مثلاً حرمت ورود به منزل دیگران بدون اذن آنها، در بادی امر خود پاورپوینت حریم خصوصی منازل و اماکن محسوب میگردد ولی در حقیقت این مداخله در ملک دیگری اگر در معنای صرفاً فیزیکیاش معنی شود تحت عناوین غصب و تصرف عدوانی قابل بررسی است. ولی شاید از عمده دلائل ناخوشایندی افراد در اشراف غیر نسبت به منزل ایشان (حتی هنگامی که در منزل حضور ندارند) کسب اطلاع و دستیابی به امور محرمانه و اسرار ایشان باشد. ماجرای حدیث معروف “لاضررَ و لاضرارَ فی الاسلام” در مورد سمره بن جندب که قاعده فقهی لاضرر از آن استخراج گردیده به گونهای دلالت بر این معنی دارد که در ادامه مطالب به آن میپردازیم.
از آنجا که در احکام فقهی ترک واجب و یا ارتکاب محرمات، هر دو معصیت و مستوجب عقوبت میباشد، لذا لازم است ابتدا وضعیت پاورپوینت حریم خصوصی از لحاظ فقهی مشخص گردد. آیا اساساً رعایت آن واجب است یا خیر؟ برای روشن شدن دیدگاه اسلام در خصوص موضوع بحث، مبانی و دلائل حمایت از پاورپوینت حریم خصوصی در دو قسمت عقلی و نقلی مطرح و ضمن آن با عنایت به مفهوم گناه و جرم در نظام حقوقی اسلام، نظر فقهاء بررسی میگردد.
دلائل عقلی
رعایت پاورپوینت حریم خصوصی دیگران از جمله اموری است که علاوه بر نقل، از طریق عقل نیز واجب است. عقل انسان مستقل از دستورات شرعی، میتواند پارهای مسائل را درک نماید. لذا به عنوان حجت قابل استناد میباشد. به همین لحاظ تکالیف بر دو قسم است: شرعی و عقلی.
[۱۰] ربانی گلپایگانی علی، عقاید استدلالی، ص۳۵۰، ۱۳۸۲.
منظور از تکالیف شرعی مواردی است که از معصومین (علیهمالسّلام) نقل گردیده و احکام مختلف را تشکیل داده است. امور عبادی نظیر طهارت، صلات و حج و… از این قبیل هستند.
پارهای امور دیگر را اساساً هر انسانی درک مینماید، هر چند از طریق شرع نیز به او ابلاغ شده باشد. به عبارت دیگر، فارغ از دین و آئین خاص، نوع انسانهای به دور از غلبه نفسانیات و امیال خود کلیاتی از خوبی و بدی را تشخیص میدهد. به عقیده امامیه، حسن و قبح اشیاء از جمله امور عقلی است و عقل، درک میکند که عدل و احسان خوب و ظلم بد است.
[۱۱] علامه حلی، ۱۳۷۶، ص۲۳۵.
البته شرع نیز همین مطالب را مطرح مینماید ولی انسانها اگر پایبند به شریعت خاصی هم نباشند، خوبی و بدیهای مشخصی را درک میکنند. این موضوع در اصول فقه تحت عنوان “مستقلات عقلیه” مطرح شده است.
جایگاه عقل در اصول فقه
دامنه بحث در این خصوص بسیار گسترده است و مباحث مفصلی را در اصول فقه به خود اختصاص داده است. از جمله اینکه منظور از عقل چیست، معیار آن کدام است و آیا اگر بین مطالب شرع و عقل تعارض پیش آمد، رفع آن چگونه است؟
اجمالاً و بدون ورود در بحثهای مفصل آن باید دانست که در مذهب امامیه “عقل” یکی از منابع احکام تلقی میگردد. و لذا عقل فطری که از اوهام خالی باشد، به طور مستقل و قطع نظر از احکام شرعی پارهای احکام را اذعان مینماید نظیر لزوم پرداختن دین و ردّ ودیعه، قبح ظلم، حسن عدل و…
در باب حجیّت آن مشهور بر این عقیدهاند که خداوند منبع فیض و خیر مطلق است و چگونه ممکن است امری را که عقل قبیح میداند مجاز شمرد، یا به کاری که عقل نیکو میداند فرمان ندهد. به همین دلیل گفتهاند: “به هر چه عقل حکم کند شرع نیز حکم میکند و به هر چه شرع فرمان دهد عقل نیز فرمان میدهد” و فقها آن را به صورت یک قاعده به نام قاعده ملازمه مطرح نمودهاند. مرحوم محقق قمی (رحمهالله) ضمن آنکه “مستقلات عقلی” را در زمره احکام شرع و از منابع فقه به شمار آورده، معتقد است همانگونه که پیامبر، احکام و منهیات الهی را بیان میکند، عقل نیز مبین پارهای از احکام است. کسی که عقلش به خالق قادر و عالم حکم میکند، عقاب ظلم و ثواب احسان را درمییابد.
[۱۲] کاتوزیان، ناصر، الزامهای خارج از قرارداد (ضمان قهری)، ج۱، ص۴۷، (۱۳۸۶)، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
ارزش عقل تا بدان جا است که به صورت یک قاعده پذیرفتهاند که «کلُّ ما حَکَم به الشرعُ به العقلُ و کلَّ ما حکم به العقلُ حکم به الشرعُ» و آیات متعددی را مورد استناد قرار دادهاند. از جمله: «انّ الله لایامر بالفحشاء» و «انّ الله یامر بالعدل و الاحسان و ایتاء ذی القربی و ینهی عن الفحشاء و المنکر و البغی» و «انّما حرّم ربی الفواحش».
[۱۳] کاتوزیان، ناصر، الزامهای خارج از قرارداد (ضمان قهری)، ج۱، ص۵۱، (۱۳۸۶)، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
جایگاه عقل میان علماء
فقهاء نیز در مسائل مختلف هنگام استنباط احکام فقهی عقل را مبنای استنباط و یا در کنار احکام شرع مورد استناد قرار میدهند. (بحث در این خصوص مطالب مفصلی را میطلبد که خارج از حوصله موضوع اصلی است.
فقهاء و اصولیین در کتابهای اصولی به نحو مبسوط در مورد اینکه آیا عقل دلیل مستقلی هست یا نه و اینکه قلمرو استفاده از آن چیست بحث نمودهاند. و البته بین ایشان اختلاف نظر وجود دارد. مثلاً ابن ادریس در جائی که دلائل دیگر (کتاب و سنت و اجماع) وجود نداشته باشد، استناد به عقل را جایز میشمارد و آن را قابل اعتماد برای استنباط احکام میداند. ولی از آنجا که عقل از اخلاق محیط و تعلیمات اکتسابی تاثیرپذیر است لذا عوامل محیطی در زمانهای مختلف بر عقل مؤثر است به همین جهت دامنه مستقلات عقلی را عمدتاً به موارد معینی نظیر «حرمت عقاب بلابیان»، «ترجیح بلامرجّح» «لزوم عسر و حرج» محدود نمودهاند.)
[۱۴] کاتوزیان، ناصر، الزامهای خارج از قرارداد (ضمان قهری)، ج۱، ص۵۳، (۱۳۸۶)، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
مثلاً در موضوع بحث پاورپوینت حریم خصوصی و عدم افشاء اسرار دیگران و تبیین ادلّه آن برخی از فقهاء گفتهاند:
“مسئله وجوب نگهداری آبرو و اسرار مسلمانان از جمله مسائل حیاتی است… وجوب آن به ادلّه بدیهی وجدانی، عقلی و شرعی مستند میباشد… طبق داوری عقل و دلالت بدیهی وجدان، اصل و قاعده این است که هیچ کس بر کس دیگر ولایت و سلطه نداشته باشد. در حالی که زیرنظر گرفتن پنهانی دیگران و کنکاش و جستجوکردن درباره آنان و نیز افشاگری و پخش کردن عیبها و اسرارشان از نوع تصرف درباره دیگران به شمار میآید.
بنابراین، “اصل اولی” (یعنی قاعده و قضاوت عقل) جایز نبودن آن را اقتضاء میکند… بنابراین تجسّس و خبرجویی از اندرون زندگی شخصی مردم و امور پنهانی آنان جایز نیست و به هیچ کس اجازه داده نشده است که اسرار و لغزشهای مردم را پخش و افشاء کند. بر پایه این دو اصل و شالوده استوار (یعنی حرمت تجسّس و حرمت پخش اسرار شخصی مردم) است که زندگی توده مردم بنیانگذاری است.
[۱۵] منتظری، حسینعلی (۱۳۷۱)، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه و تقریر ابوالفضل شکوری، ج۴، ص۲۸۳، تهران، نشر تفکر.
علاوه بر اینکه اصل اولی و قضاوت وجدانی و عقل مقتضی حرمت تعدّی به حریم دیگران است، شاید بتوان دلیل عقلی ضرورت حرمت نقض پاورپوینت حریم خصوصی را بر مبنای دلیل حرمت ظلم نیز استوار نمود. به این توضیح که عقل سلیم قبیح بودن ظلم را درمییابد و به همین لحاظ آن را حرام میشمارد. نقض پاورپوینت حریم خصوصی اشخاص نیز از جمله مواردی است که از طریق آن ظلمی به دیگران رخ میدهد و حقوق دیگران تضییع میشود. بر این اساس میتوان ضرورت رعایت پاورپوینت حریم خصوصی را به لحاظ عقلی استنباط نمود.
به همین ترتیب مرز پاورپوینت حریم خصوصی و حرمت آن، به ویژه آنجا که با حقوق دیگران و یا امور اجتماعی در تعارض قرار میگیرد، قابل تبیین است. مثلاً شخص معمولی و یا صاحبان حرفه خاص نظیر پزشکان و یا وکلاء و… چنانچه از اسراری در خصوص دیگری مطلع گردند که در صورت عدم افشاء، جان انسانهای دیگر به خطر افتاده از بین میرود، در این خصوص نیز عقل نه تنها بر اساس اولویّت بندی و قاعده اهمّ و مهم افشاء آن را بلا ایراد بلکه واجب میداند.
دلائل نقلی
یکی از ادله روایی در لزوم رعایت پاورپوینت حریم خصوصی نهی صریح نبوی از اطلاعیابی و حریمشکنی افراد در محل سکونت میباشد. خانه یا مکانی که انسان در آن زندگی میکند حتماً حریمی است که انتظار دارد دیگران هیچگاه بدون اذن در آن وارد نشوند و از آن اطلاعیابی نکنند. در کتب روایی مبحثی تحت عنوان «النظر الی دار الغیر بغیر اذنه» وجود دارد.
[۱۶] مامقانی، عبدالله، مناهج المتقین فی الفقه ائمه الحق و الیقین، ۱۳۴۴، نجف، بینا.
از جمله در روایتی پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) میفرمایند: «مَنْ اَطْلَعَ فی بَیْتِ جارِهِ فنَظر الی عَوْرَهِ رجُلٍ اوْ شَعْرِ امْرَأهٍ اوْ شیءٍ مِنْ جَسَدها کانَ حقیقاً علی اللهِ انْ یُدْخِلَهُ النّارَ…»
[۱۷] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۰۴، ص۳۷.
کسی که به خانه همسایهاش سرک بکشد و عورت مرد یا مو یا قسمتی از بدن زنی را نظاره کند، سزاوار است که خداوند او را داخل آتش کند. مبتنی بر این نهی صریح میباشد که فقها به وجوب دفاع از پاورپوینت حریم خصوصی در این موارد فتوا دادهاند. امام خمینی (رحمهاللهعلیه) میفرماید: «کسی که بر عورات دیگران سر بکشد تا چیزهایی را که برای او حرام است ببیند. به عنوان مثال از پشتبام به داخل خانه دیگران نگاه کند)، آنها میتوانند، بلکه واجب است در مقام دفاع برآمده از کار او جلوگیری کنند؛ اگر دست برنداشت دفاع با کتک و مانند آن جایز است. چنانچه باز هم ترک نکرد، میتوان سنگ و چیزهایی که کشنده است به طرف او پرتاب کرد و اگر در این صورت مجروح یا مقتول شود، خونش هدر است.»
[۱۸] موسوی خمینی، روحالله، تحریرالوسیله، ج۱، ص۴۹۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۴.
«همچنین اگر فردی که به عورات دیگران سرکشی میکند از فاصله دور با دوربین ببیند، حکمش مانند آن است که از نزدیک سرکشی میکند و دفعش جایز، بلکه واجب است و اگر جنایتی بر متجاوز وارد شد، خونش هدر است.»
[۱۹] موسوی خمینی، روحالله، تحریرالوسیله، ج۱، ص۴۹۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۴.
همچنین رسول اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) در زمینه ممنوعیت استراق سمع فرمودند: «هرکس که به مکالمات دیگران در حالی که راضی نیستند، گوش دهد روز قیامت در گوش وی سرب گداخته ریخته میشود.».
[۲۰] حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۱۲، ص۲۱، قم، مؤسسه آل البیت (علیهالسلام)، ۱۳۹۱هق.
روایات فراوانی که به لزوم حفظ اسرار و نهی از تفحص از اسرار دیگران وارد شده نیز میتواند در ادله لزوم رعایت پاورپوینت حریم خصوصی دیگران مورد اسناد قرار گیرد. پیامبر اکرم فرمودند: هرکس عیب دیگری را بپوشاند، مانند کسی است که زنده به گوری را نجات داده باشد.
[۲۱] سجستانی، ابیداود، سنن ابیداود، ج۲، ص۴۵۴، ۱۴۱۰هق، قم، دارالفکر.
امام علی (علیهالسلام) در نامه خود به مالک اشتر به ضرورت ستر عیوب شهروندان اصرار میورزند.
[۲۲] امام علی (علیه السلام)، نهج البلاغه، ص۴۲۹.
با امعان نظر در روایات مذکور و روایات فراوان دیگر در مییابیم که روایات از تواتر معنوی در اعتبار حق پاورپوینت حریم خصوصی برخوردارند و شارع در برخی از این روایات با لسان نهی و الزام به ترک و در بعضی دیگر با ادبیات اثباتی و ارشادی بر رعایت پاورپوینت حریم خصوصی تأکید ورزیده است. چنانکه اکثر مدارک قاعده ستر با ساختار اثباتی و ارشادی بر رعایت پاورپوینت حریم خصوصی تأکید دارند. این روایات بر شناسایی پاورپوینت حریم خصوصی به صورت عام دلالت دارند..
[۲۳] نقیبی، سیدابوالقاسم، پاورپوینت حریم خصوصی در مناسبات و روابط اعضای خانواده، فصلنامه فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، ج۱، ص۱۲، ۱۳۸۹، شماره ۵۲.
از آیات قرآن، روایات معصومین (علیهمالسّلام)، احکام و مقررات مختلف در زمینه پاورپوینت حریم خصوصی قابل استنباط است. در این روایات اموری که به گونهای موجب نقض پاورپوینت حریم خصوصی میگردند نهی شده است. به دلیل وسعت مطالب، صرفاً موارد مهم و نمونههائی از اخبار مرتبط با موضوع بحث را حسب استقراء مورد اشاره قرار میدهیم:
ممنوعیّت تجسّس و پیگیری عیوب
تجسّس و تلاش برای کشف عیوب اشخاص از موجبات مداخله در امور دیگران و نقض پاورپوینت حریم خصوصی آنان است. قرآن کریم صراحتاً تجسّس در امور دیگران- که در حقیقت به معنای ورود به پاورپوینت حریم خصوصی آنان تلقی میگردد- را ممنوع دانسته است: «یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِّنَ الظَّنِّ اِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ اِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضًا اَیُحِبُّ اَحَدُکُمْ اَن یَاْکُلَ لَحْمَ اَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ اِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِیمٌ».
[۲۴] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۲.
روایات متعددی نیز از معصومین (علیهمالسّلام) در زمینه نکوهش تجسّس وارد شده است، و در این جا صرفاً برای نمونه مواردی را اشاره مینماییم. از جمله:
۱- امام صادق (علیهالسّلام) فرمودند: «جهل در سه چیز است: تعویض دوستان، اختلاف و دوری بدون بیان علت، و تجسّس از چیزی که نباید در مورد آن تجسّس کرد (و فایدهای در آن نیست)».
[۲۵] ابنشعبه حرانی، حسن بن علی، ۱۳۵۴، ص۳۱۷.
۲- امام صادق (علیهالسّلام) فرمودند: «نزدیکترین حالت بنده به کفر زمانی است که در راه دین کسی را به برادری بگیرد و آنگاه لغزشها و اشتباهات وی را برشمرد یا این که روزی، او را به سبب آنها مورد شماتت و سرزنش قرار دهد».
[۲۶] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۵۴.
۳- حضرت علی (علیهالسّلام) در نامه به مالک اشتر هنگام انتصاب وی به عنوان استاندار مصر میفرمایند:
«ولیَکُن ابعدُ رَعیّتکَ منکَ و اشنَوهُم عِندکَ اطلَبُهُم لِمعایِبِ النّاسِ، فانَّ فی النّاسِ عُیُوباً، الوالی احقُّ من سَتَرها، فلا تُکشِفَنَّ عَمَّا غابَ عنکَ منها علیکَ تَطهیرُ ما ظهر لکَ، واللهُ یحکمُ علی ما غابَ عنک فاستِر العورهَ ما استَطَعتَ؛
[۲۷] امام علی علیهالسلام، نهج البلاغه، ص۲۹۲، نامه ۵۳.
باید دورترین مردم از تو و مغبوضترین آنان نزد تو کسی باشد که پیوسته در پی عیب مردمان است، همانا در مردم لغزشهائی است که حاکم از هر کس دیگر به پوشانیدن آن سزاوارتر است. پس در جستجوی امور پنهان مباش، وظیفه تو پاک کردن ظواهر است و این پروردگار است که بر آنچه از تو نهان است حکم میکند. پس تا آنجا که میتوانی عیب را بپوشان تا خداوند نیز آنچه را دوست داری از مردم مخفی بماند، بپوشاند».
۴- امام صادق (علیهالسّلام) فرمودند: «از دین مردم تفتیش مکن که در این صورت بدون دوست میمانی».
[۲۸] محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ۱۳۸۴، ج۱، ص۳۹۱.
با مطالعه مطالب فوق میتوان چنین نتیجه گرفت:
وجوب حفظ شخصیت افراد
انسان دارای عزت و شأنی است که در نهاد او به ودیعه گذاشته شده است و هیچ انسانی مجاز به مخدوش نمودن شخصیت او نیست. قلمرو شخصیت انسانی دارای حرمتی است که تعرض به آن دارای ضمانت اجرای دنیوی و اخروی است. اسرار پوشیده انسانها منطقه ممنوعهای است که قابل جستجو و تفتیش نیست مگر در موارد بسیار خاص که یا مصالح نظام و بیضه اسلامی و یا ادلّه خاص اقتضا نماید.
مخاطب منع تجسس
بنابر نظر مفسرین قرآن، منع تجسّس مربوط به مسلمین است. یعنی هم مخاطب آن مؤمنین هستند و هم موضوع خطاب منع تجسّس از امور مسلمین است.
[۲۹] دعموش عاملی، علی (۱۳۸۲)، دائره المعارف اطلاعات و امنیت در آثار و متون اسلامی، ترجمه غلامحسین قاری مهیاری و رضا گرمابدری، ج۱، ص۱۱، تهران، انتشارات دانشگاه امام حسین (علیهالسّلام.
[۳۰] طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیتا، ج۹، ص۳۴۸.
[۳۱] سیوطی، جلالالدین، الدر المنثور، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۹۲.
[۳۲] طبری، ابوجعفر، البیان، ۱۳۲۴، ج۹، ص۱۳۷.
مرحوم علامه طباطبائی (رحمهالله) در تفسیر المیزان معتقد است حکم مربوط به غیبت (که بر اساس آن به مؤمنین خطاب گردیده است) در موضوع تجسّس نیز جاری است. ولی تفاوت بین این دو آن است که غیبت آشکار ساختن عیب فردی برای فرد دیگر است ولی تجسّس اقدام و تلاش برای مطلع شدن از عیب دیگری است. بنابراین بعید نیست که در جمله «ایُحبُّ احدُکم ان یاکلَ لحمَ اخیه میتاً… » بیان علتی برای هر یک از دو جمله قبل یعنی «وَلَا تَجَسَّسُوا» و جمله «لایغتب بعضُکم بعضاً» شده باشد. پس عبارت «لَحْمَ اَخِیهِ» قرینهای است برای حرمت تجسّس تنها در مورد مسلمانان، همانگونه که قرینهای است برای حرمت غیبت مسلمانان، زیرا “برادری” تنها مخصوص مؤمنین است.
[۳۳] طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۱۸، ص۳۲۴.
البته به نظر میرسد چه بسا این گونه تعابیر مربوط به حوزه عملکرد خصوصی و فردی باشد و آنگاه که به عنوان مبنایی برای ایجاد قاعده و دستورالعمل و قانون برای بخش عمومی و عملکرد حکومت قرار گیرد لازم باشد موضوع فراتر از خصوص مؤمنین و مسلمین تلقی گردد، علاوه بر این نکتهای که باید به آن توجّه کرد اینکه این ادلّه شرعی ارشاد به حکم عقلاند- لذا حرمت و قبح تجسّس به حکم عقل به نحو اطلاق در مورد تمام افراد بشر وجود دارد، مگر مواردی که به دلیل خاص خارج گردند. چنانکه در حکم انتصاب مالک اشتر ملاحظه میگردد که حضرت علی (علیهالسّلام) موضوع تجسّس و عیبجوئی را محدود به مسلمانان ندانستهاند، بلکه از واژههای “رعیت” و “ناس” استفاده کردهاند، که مفید عموم میباشد.
حیطه حرمت تجسس
جستجوی عیوب افراد و امور منفی آنها زمانی حرام است که مردم خود از فاش و آشکارشدن آن عیوب جلوگیری نمایند و تلاش کنند که عیوبشان مخفی و پوشیده بماند. حال چنانچه فردی از فاش شدن هراسی نداشت و یا اساساً نسبت به این امر بیتوجه بود، در این صورت تفتیش و جستجو پیرامون عیوب وی حرام نیست. مرحوم شیخ مرتضی انصاری (رحمهالله) ضمن بیان این استدلال نتیجه میگیرد که زمانی تجسّس حرام است که فرد عیوب خود را پوشیده بدارد و در غیر این صورت حرمت تجسّس نیز زائل میشود.
[۳۴] انصاری، مرتضی، المکاسب، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۳۲۳.
این مطلب را مرحوم شیخ انصاری در بحث غیبت آوردهاند که ما به تجسّس نیز تسری دادیم.
مرحوم محقق کرکی نیز در جامع المقاصد فرموده است: ضابطه کلی غیبت حرام آن است که فعل به قصد هتک عرض مؤمن و یا برای تفکّه (خندیدن) و لذت بردن از آن و یا خندانیدن مردم واقع شود و امّا اگر برای غرض صحیحی باشد، حرام نیست مانند: خیرخواهی در مقام مشورت و یا اظهار مظلومیت و گوش کردن به آن و صحبت از عدالت و فسق شهود در مقام قضاوت. (انّ ضابطَ الغیبهِ المُحرَّمَهِ کلّ فِعلِ یُقصَدُ بِهِ هَتکُ عِرضِ المُؤمِن اوِ التّفکُّه به او اضحاک النّاس منه و امّا ما کان لِغَرَضٍ صحیحٍ فَلا تَحرُمُ کَنَصحِ المُستَشیر وَالتَّظَلُّمِ و سماعِهِ و الجَرحِ وَالتّعدیل”)
[۳۵] انصاری، مرتضی، المکاسب، ج۱، ص۱۳۲.
دلالت صحیحه ابنابییعفور
در صحیحه ابنابییعفور نیز که به آن اشاره شد، حرمت تفتیش را مقیّد کرده به اینکه شخص، ساتر عیوب باشد:
«قالَ: قُلتُ لِابی عَبدِاللهِ علیه السلام: بِما تُعرِفُ عِدالَه الرَّجُلُ بَینَ المُسلِمینَ حَتّی تَقَبَّل شِهادَته لَهُم وَ عَلَیهِم؟ فَقال: ان تَعرِفُوهُ بِالسِّتر و العَفاف و کَفَّ البطنِ والفَرج والیَدِ وَاللِّسان و یعرف بِاجتِنابِ الکَبائر… و الدّلاله عَلی ذلِکَ کلّه ان یَکُونَ ساتراً لجمیع عیُوبِهِ حَتّی یَحرمَ عَلَی المُسلِمین تفتیش ماوراء ذلک من عثراته و عیوبه».
[۳۶] ابن بابویه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۴.
ابنابییعفور میگوید: به امام صادق (علیهالسّلام) عرض کردم: به چه وسیلهای عدالت فردی در میان مسلمانان شناخته میشود تا شهادت او، له یا علیه آنها پذیرفته شود؟ حضرت فرمودند: از این راه معلوم میشود که (او را مستور) از عیوب (و عفیف تشخیص دهید) و در ظاهر از او گناهی و عیبی دیده نشود (و او را خوددار) از حرام (در مورد خوردنیها و پاکدامن) از زنا (و پاک دست) از تجاوز به مال و جان مردم (و پاکیزه زبان) از غیبت و حرامهایی که با زبان انجام میگیرد بشناسید… و علامت همه اینها این است که همه عیوب خود را (اگر عیبی داشته باشد) مخفی نگهدارد تا برای مسلمانان، تفتیش آنچه که ظاهر نیست، حرام گردد.
ظاهر خبر این است که تجسّس در مورد اشخاصی که ستر و عفاف ندارند و اعمال خلاف شرع خود را علنی انجام میدهند، حرام نیست. شیخ انصاری (رحمهاللهعلیه) به مفهوم این صحیحه استناد کرده و فرموده است:
«و فی صَحیحه ابن ابی یَعفُور الوَارِدَه فی بیانِ العَدالهِ بَعدَ تَعریفِ العَدالَهِ: انَّ الدَّلیلَ عَلی ذلِکَ ان یَکونُ ساتِرِاً لِعُیُوبِهِ حَتّی یَحرُمَ عَلَی المُسلِمینَ تَفتیشِ ماوَراءَ ذلِکَ مِن عَثراتِهِ، دَلَّ عَلی تَرتُّب حُرمَهِ التَّفتیشِ عَلَی کونِ الرَّجُلِ ساتِراً فَینتَفی عِندَ انتِفائِهِ».
[۳۷] انصاری، مرتضی، المکاسب، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۳۴۴.
در روایت صحیح ابنابییعفور که در بیان معنی عدالت وارد شده است، بعد از تعریف عدالت گوید: علامت همه این امور، این است که شخص، عیوب خود را مخفی نگه دارد تا تفتیش و جستجوکردن از آن عیوب مخفی برای مسلمانان، حرام باشد. این جملات بر اینکه حرمت تفتیش در فرضی است که شخص، ساتر عیوب خویش باشد، دلالت میکند؛ ولی اگر اعمال خلاف را علناً انجام داد و آنها را مخفی ننمود، تفتیش هم، حرام نیست.
بنابراین حرمت تفتیش مخصوص افرادی است که نسبت به اعمال خلاف شرع خود، ستر و عفاف داشته باشند و لذا تفتیش و تجسّس در مورد اشخاصی که ساتر عیوب خویش نیستند، حرام نیست. البته با وجود ادلّه عقلی و بنای عقلای دال بر حرمت تجسّس به نحو اطلاق محل تامّل است که بتوان مفهوم مخالف این حدیث شریف را مستند فتوا به عدم اطلاق ادلّه حرمت قرار داد. نظر به وجود این اطلاق حرمت در نگاه عقل و بنای عقلای عالم استکشاف چنین مطلبی- خروج این مصداق به نحو تخصّصی و موضوعی- در غایت بعد است، البته مفهوم این روایت را میتوان به عنوان مقیّد برای اطلاق ادلّه دانست و به عنوان دلیل خاص در اینگونه موارد قائل به حرمت تجسّس نبود.
لازم است توجه گردد که در مورد گروه اوّل- یعنی کسانی که گناه خود را پوشیده نمیدارند- چنانچه عمل آنها خود گناه و جرم باشد، مشمول عقوبت و مجازات آن میگردند و دامن زدن به موضوع و پیگیری و نقل و ترویج عمل آنان از جهات دیگر مورد اشکال است و اساساً تجاهر به فسق، خود گناه است و وظیفه افراد دیگر و جامعه نهی از منکر است، نه استماع و همراهی در اشاعه آن.
سوءظن نسبت به دیگران
سوءظن از جمله اموری است که به عنوان مقدمه و موجبی برای تجسّس و مداخله در امور دیگران و نهایتاً نقض محدوده و پاورپوینت حریم خصوصی آنان میگردد. “ظن” در فقه امامیه در مواضع مختلفی به کار رفته که پس از ذکر موارد مختلف به نتیجهگیری و دستهبندی آن میپردازیم:
در قرآن آمده است: «یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِّنَ الظَّنِّ اِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ اِثْمٌ…؛
[۳۸] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۲.
ای کسانی که ایمان آوردهاید از بسیاری سوء ظن بپرهیزید زیرا که برخی از سوء ظنها گناه میباشد…» همچنین: «وَظَنَنتُمْ ظَنَّ السَّوْءِ وَکُنتُمْ قَوْمًا بُورًا؛ .
[۳۹] فتح/سوره۴۸، آیه۱۲.
.. و بدگمان و مردمی در خور قهر و هلاکت بودید.»
ملامت و نهی سوءظن در آیه اوّل در کنار نهی از تجسّس مطرح گردیده است. در حقیقت گمان بد خود ریشه و عاملی برای تجسّس در امور دیگران است و چنانچه در حالت طبیعی اشخاص از سوء ظن اجتناب ورزند درصدد تجسّس برنخواهند آمد. به عبارت دیگر سوء ظن یکی از عوامل تجسّس است و لذا نهی از آن روشی برای پیشگیری از تجسّس است.
نهی سوءظن در روایات
سوءظن در روایات مختلف از معصومین (علیهمالسّلام) نیز نهی گردیده که برخی از موارد آن اشاره میگردد:
۱- حضرت علی (علیهالسّلام):
«ضع امر اخیک علی احسنه حتی یاتیَک ما یغلبک منه، و لا تظنن بکلمه خرجت من اخیک سوءاً و انت تجد لها فی الخیر مهملاً
[۴۰] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۲، ص۲۰۰.
امر برادر (دینی) خود را بر بهترین وجه تعبیر کن، مگر آنکه خلاف آن بر تو اثبات شود. نسبت به سخن بدی که بر زبان برادرت جاری گردیده و تو میتوانی محملی برای آن به صورت خیر بیابی سوء ظن مبر».
۲- حضرت علی (علیهالسّلام):
«سوءظن کارها را تباه میسازد و انسان را به سمت کارهای بد سوق میدهد».
[۴۱] محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ۱۳۸۴، ج۶، ص۵۷۱.
۳- امام هادی (علیهالسّلام):
«در هر زمانی که عدل بر جور و ستم غالب باشد، سوء ظن نسبت به کسی بردن حرام است تا این که امر سویی از او سرزند و هر زمانی که جور و ستم بر عدل غالب باشد، نبایستی به کسی خوشبین بود تا این که کار مثبتی از وی آشکار شود».
[۴۲] محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ۱۳۸۴، ص۶۲۹.
۴- حضرت علی (علیهالسّلام) خطاب به مالک اشتر:
«بعد از این که با دشمن صلح کردی، نسبت به او بسیار هوشیار و محتاط باش، زیرا چه بسا که دشمن به منظور غافلگیری، خود را نزدیک کند. پس هوشیار باش و در چنین حالتی، هیچگونه حسن ظن نداشته باش».
[۴۳] محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ۱۳۸۴، ص۶۲۹.
ظن در آیات و روایات
با مطالعه آیات و روایات مختلف در زمینه ظن، شاید بتوان موارد زیر را استنتاج نمود:
الف- ظن بر دوگونه مطرح است: سوءظن و حسن ظن.
سوء ظن مورد نکوهش و حرمت (شهید ثانی در کشف الربیه، سوء ظن را حرام دانسته و در جواهر شیخ محمدحسن نجفی به نقل از مقدس اردبیلی سوء ظن را از جمله محرماتی میداند که عدالت را خدشهدار میکند.)
[۴۴] دعموش عاملی، علی (۱۳۸۲)، دائره المعارف اطلاعات و امنیت در آثار و متون اسلامی، ترجمه غلامحسین قاری مهیاری و رضا گرمابدری، ج۱، ص۲۲، تهران، انتشارات دانشگاه امام حسین (علیهالسّلام.
قرار گرفته ولی حسن ظن (در جای خود) مورد ستایش «لَوْلَا اِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِاَنفُسِهِمْ خَیْرًا وَقَالُوا هَذَا اِفْکٌ مُّبِینٌ؛
[۴۵] نور/سوره۲۴، آیه۱۲.
آیا نمیبایست شما مؤمنان زن و مرد هنگامی چنین نسبت و بهتان دروغی را درباره خودتان شنیدید حسن ظنتان درباره یکدیگر بیشتر میشد؟» واقع شده است.
ب- ظاهراً در سوء ظن حرام معیار آن است که آثار سوء ظن در رفتار انسان تاثیرگذارد مثلاً موجب حکم و قضاوتی ناروا شود. و آنجا که در نفس، امور ذهنی بدون اختیار پدید میآید مورد نهی نیست بلکه ادامه اختیاری آن مورد نهی است.
[۴۶] طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۱۸، ص۳۲۳.
ج- سوء ظن به طور مطلق نهی نگردیده بلکه در پارهای از موارد مجاز است. مثلاً گفتهاند که سوء ظن درباره شک و بدعت مورد تحریم نیست. این امر مستند به روایتی است که داود بن سرحان از امام صادق (علیهالسّلام) نقل نموده است که آن حضرت (علیهالسّلام) از قول پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) فرمودند: «هرگاه بعد از من با اهل شک و بدعت مواجه شدید بیزاری و دوری خود را از آنها اعلام کنید و بسیار به آنها دشنام دهید و در مورد آنها صحبت سوء داشته باشید و آنها را تخطئه و بدنام کنید تا به فکر ایجاد فساد در اسلام نیفتند، تا مردم در برخورد با آن محتاط و هوشیار باشند و بدعت ایجاد شده از سوی آنها را فرا نگیرند که در این صورت خداوند به سبب این برخورد شما برای شما حسنه ثبت میکند و به سبب آن درجات شما را در آخرت بالا میبرد».
[۴۷] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۷۵.
د- هر چند نهی از سوءظن به عنوان اقدامی پیشگیرانه برای پرهیز از مداخله و نقض پاورپوینت حریم خصوصی قابل استناد است در عین حال به اشخاص نیز توصیه گردیده تا خود را در معرض تهمت قرار ندهند.
[۴۸] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۲، ص۹۱، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
ه- حسن ظن در همه زمانها و جوامع روا نیست، بلکه در هنگام رواج فساد موجب بروز مشکلات میگردد. به همین ترتیب حرمت سوء ظن مطلق نیست و همان طور که ملاحظه گردید استثنائاتی دارد.
و- سوء ظن میتواند به عنوان یکی از عوامل تجسّس محسوب گردد که نهی از آن موجب پیشگیری از تجسّس و مداخله در امور دیگران میشود و از این طریق روابط اجتماعی بر پایه مناسبات صحیح همراه با احساس امنیت از قبال دیگران شکل میگیرد.
همچنین یکی از موجبات نقض پاورپوینت حریم خصوصی دیگران اشاعه اطلاعات مرتبط با آنان است که سوء ظن و سپس طرح ذهنیات با دیگران و نجوا در خصوص آن از موجبات و مقدّمات این امر میباشد که با نهی از سوء ظن خود به خود تبعات آن نیز دفع میگردد.
ممنوعیت غیبت
غیبت، نظیر تجسّس یکی از طرق مرتبط با نقض پاورپوینت حریم خصوصی است. اشخاص غالباً از نقل عیوب و مطالب پوشیده و پنهان خود ناراحت و رنجیده خاطر میگردند. شخص غیبت کننده بنابه اغراض خود عملاً با بیان مطالب مستور از دیگران سخنی را مطرح مینماید. مطالب پوشیده و پنهان معمولاً امور شخصی است که ورود به قلمرو آن به نوعی همراه با نقض پاورپوینت حریم خصوصی است.
به عبارت دیگر اطلاعاتی از شخص که محرمانه است، خوراک مجلس مراودهای میگردد که مورد پسند و رضایت صاحب اطلاعات نبوده است. لذا منبع و یا پرهیز از نقل مطالب مربوط به دیگران به نوعی ممانعت و یا امتناع از ورود به قلمرو پاورپوینت حریم خصوصی دیگران است. غیبت از پارهای جهات با تجسّس مشابهت زیادی دارد. معمولاً شخصی که تجسّس مینماید اقدام به نقل دستاورد و مطالب به دست آمده برای دیگران مینماید که این عمل غیبت است. ولی ممکن است هر یک به تنهایی انجام گردد. مثلاً فقط تجسّس و عیبجویی نماید و یا آنکه بدون تجسّس مطالبی که از دیگران شنیده را نقل نماید، که در این حالت مرتکب غیبت گردیده است.
در فقه بر اساس ادلّه احکام، حکم تکلیفی غیبت حرمت است. در حقیقت پرهیز از آن به عنوان امری پیشبینی شده است که جنبه پیشگیری از جرم دارد. بنابراین سیاست جنائی اسلام بر این پایه قرار دارد که با تحریم غیبت، اشخاص را از دامنه بدگوئی در مورد دیگران و نقل مطالب مستور و پنهان آنها برحذر دارد. در نتیجه فرد مسلمان با پرهیز از غیبت از دامنه ورود به معصیت و جرم دیگر یعنی نقض پاورپوینت حریم خصوصی دیگران و گناهان دیگری از این قسم مصون میماند.
البته در مفهوم غیبت، شرایط و موارد مجاز آن اتفاق نظر وجود ندارد. در زیر برخی مطالب در خصوص غیبت که برای یافتن ضوابط کلی مرتبط با پاورپوینت حریم خصوصی مناسب به نظر میرسد مورد اشاره قرار میگیرند:
غیبت در قرآن
قرآن در آیه ۱۲ سوره حجرات، صراحتاً غیبت را منع نموده است:
«یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِّنَ الظَّنِّ اِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ اِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضًا اَیُحِبُّ اَحَدُکُمْ اَن یَاْکُلَ لَحْمَ اَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ اِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِیمٌ؛
[۴۹] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۲.
ای کسانی که ایمان آوردهاید! از بسیاری از گمانها بپرهیزید، چرا که بعضی از گمانها گناه است و هرگز (در کار دیگران) تجسّس نکنید و هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند، آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟! (به یقین) هم شما از این امر کراهت دارید تقوای الهی پیشه کنید که خداوند توبهپذیر و مهربان است!».
همچنین آیه ۱۹ سوره نور:
«اِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ اَن تَشِیعَ الْفَاحِشَهُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ اَلِیمٌ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَهِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَاَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ؛
[۵۰] نور/سوره۲۴، آیه۱۹.
کسانی که دوست دارند زشتیها در میان مردم با ایمان شیوع یابد، عذاب دردناکی برای آنان در دنیا و آخرت است و خداوند میداند و شما نمیدانید!».
این آیه در امر پرهیز از غیبت نیز مورد استفاده میباشد. برخی از مفسرین بر این عقیدهاند که با در نظر گرفتن روایات واصله از ائمه (علیهمالسّلام)، منظور از «اشاعه فحشاء» همانا افشاگری عیوب و اسرار مردم و غیبت کردن از آنان است. زیرا غیبت کردن و بیان اسرار و عیوب و گناهان دیگران، عین انتشار و اشاعه فحشاء است.
[۵۱] منتظری، حسینعلی (۱۳۷۱)، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه و تقریر ابوالفضل شکوری، ج۴، ص۲۸۶، تهران، نشر تفکر.
نظر به آیه شریفه و وعید بیان شده در آن حکم تکلیفی هر مصداقی از اشاعهی فحشا حرمت است.
غیبت در روایات
روایات متعددی نیز از معصومین (علیهمالسّلام) در زمینه زشتی غیبت نقل گردیده است.
۱- پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم):
«غیبت بدتر از زنا است» سؤال شد چرا چنین است؟ فرمود: «زناکار توبه میکند و توبهاش مورد پذیرش خدا واقعی میشود و غیبتکننده توبه میکند امّا توبهاش قبول نمیشود، تا این که فردی که از او غیبت شده غیبتکننده را حلال کند».
[۵۲] طباطبائی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۸، ص۳۳۴.
۲- امام صادق (علیهالسّلام):
«غیبت آن است که درباره برادرت چیزی بگوئی که خداوند آن را پوشیده داشته باشد. اما اگر درباره وی چیزی را بگوئی که در وی وجود ندارد، مشمول این قول خداوند میشوی: «فقد احتمل بهتاناً و اثماً مبیناً؛ همانا بار کرده است بر خود تهمت و گناهی آشکار را».
[۵۳] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۲، ص۲۵۸.
۳- حضرت علی (علیهالسّلام) در متن حکم معروف خود هنگام انتصاب مالک اشتر به عنوان حاکم مصر میفرمایند:
«… وَلیَکُن ابعَدَ رَعیَّتِکَ مِنکَ وَ اشنَاهُم عِندَکَ اطلَبُهُم لَمَعَایِبِ النَّاسِ فَانَّ فِی النّاسِ عُیُوباً الوَالِی احَقُّ مَن سَتَرَهَا فَلَا تَکشِفَنَّ عَمَّا غَابَ عَنکَ مِنهَا فَاِنَّمَا عَلَیکَ تَطهیرُ مَا ظَهَرَ لَکَ وَاللهُ یَحکُمُ عَلَی مَا غَابَ عَنکَ فَاستُرِ العَورَهَ مَا استَطَعتَ یَستُرِ مِنکَ مَا تُحِبُّ سَترَهُ…؛
[۵۴] امام علی علیهالسلام، نهج البلاغه، ص۲۹۲، نامه ۵۳.
دورترین و کم ارجترین افراد در نزد تو باید کسانی باشند که نسبت به پیجویی و کشف و پخش عیوب و اسرار مردم حریصتر و بیباکترند. برای اینکه نوعاً مردم دارای لغزشها و عیوبی هستند که حاکم و حکومت برای پنهان داشتن آنها از همه سزاوارتر است.
پس هرگز درصدد کشف کردن آن لغزشهایی که پنهان از تو صورت گرفته است برنیا. چون فقط مسئول پاکسازی جامعه از آلودگیهای آشکار و ظاهری هستی، درباره لغزشهای پنهانی مردم خداوند خودداری خواهد کرد. بنابراین تا آنجا که میتوانی اسرار، لغزشها و عیوب افراد را پنهان نگه دار تا خداوند نیز عیوب و اسراری را که تو دوست داری از دیگران پوشیده بماند، از تو بپوشاند».
تعریف غیبت
در خصوص مفهوم و شرایط غیبت اختلاف نظر وجود دارد. تعریف مشهور بین فقها آن است که: صحبت درباره هر آنچه در شخصی وجود دارد و در صورت شنیدن آن ناراحت میشود، چه این صحبت در ارتباط با عیب و نقص در دین وی باشد، چه در ارتباط با خود شخص، بدن، نسب، اخلاق، کردار و گفتار او و هر آنچه که مربوط به آن شخص است.
[۵۵] انصاری، مرتضی، المکاسب، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۳۲۳.
نقل خصوصیات مثبت
برخی
[۵۶] دعموش عاملی، علی، دائره المعارف اطلاعات و امنیت در آثار و متون اسلامی، ترجمه غلامحسین قاری مهیاری و رضا گرمابدری، ج۱، ص۵۸، تهران، انتشارات دانشگاه امام حسین (علیهالسّلام.
بر این عقیدهاند که نقل مطالب پوشیده ولی مثبت در مورد دیگران که چه بسا بیان آن موجب بالارفتن قدر و منزلت شخص میگردد، بلااشکال است. لکن به نظر میرسد و با توجه به تعریف ارائه شده توسط برخی از فقهاء، دیگر ناراحتی فرد غیبت شونده ملاک است. لذا چنانچه موضوع نقل شده موجب ناراحتی وی گردد، از مصادیق غیبت تلقی میگردد. (به نقل از مرحوم شیخ مرتضی انصاری در نقل نظرات: «… این که چیزی در مورد فردی گفته میشود که در صورت شنیدن آن ناراحت گردد، چه آن چیز بیانگر نقص و عیبی در ارتباط با خود شخص باشد یا در ارتباط با بدن او، دنیای او یا هر آنچه که مرتبط با وی باشد».)
[۵۷] انصاری، مرتضی، المکاسب، ج۱، ص۳۲۹.
این ملاک در تعیین قلمرو بحث پاورپوینت حریم خصوصی بسیار مؤثر است. البته برخی از فقهاء معتقدند که ذکر عیوب آشکار دیگران از قبیل لوچ و شکل و… و یا خصوصیات عادی و معمولی ایشان نظیر تندخویی، شتابزدگی و مانند آنها غیبت محسوب نمیگردد.
[۵۸] دعموش عاملی، علی، دائره المعارف اطلاعات و امنیت در آثار و متون اسلامی، ترجمه غلامحسین قاری مهیاری و رضا گرمابدری، ج۱، ص۵۸، تهران، انتشارات دانشگاه امام حسین (علیهالسّلام.
حکم حرمت غیبت مطلق نیست. پارهای از موارد به عنوان استثناء محسوب و مشمول حکم غیبت نمیشوند. برخی از این موارد در نصوص مربوط به غیبت استثناء گردیدهاند و برخی دیگر بر اساس قواعد و دلائل کلی مستثنی میباشند.
[۵۹] دعموش عاملی، علی، دائره المعارف اطلاعات و امنیت در آثار و متون اسلامی، ترجمه غلامحسین قاری مهیاری و رضا گرمابدری، ج۱، ص۵۹، تهران، انتشارات دانشگاه امام حسین (علیهالسّلام.
ملاک تشخیص جواز غیبت
ملاک و ضابطه در تشخیص جواز غیبت، وجود مصلحت برتر از مفسده هتک حرمت مؤمن معرفی شده که البته تشخیص این مصلحت و مفسده در موارد مختلف، متفاوت است.
[۶۰] انصاری، مرتضی، المکاسب، ص۳۰۶، ۱۴۲۸هق، دارالکتب الاسلامیه.
امام خمینی در فرمان هشت مادهای نیز ضمن توجه به لزوم حفظ پاورپوینت حریم خصوصی افراد، در مواردی که مصلحت حفظ نظام اقتضا میکند ورود به پاورپوینت حریم خصوصی معاندین و اخلالگران را با رعایت ضوابط شرعی و قانونی جایز میدانند: «هیچ کس حق ندارد به خانه یا مغازه و یا محل کار شخصی کسی بدون اذن صاحب آنها وارد شود یا کسی را جلب کند، یا به نام کشف جرم یا ارتکاب گناه تعقیب و مراقبت نماید…
آنچه ذکر شد و ممنوع اعلام شد، در غیر مواردی است که در رابطه با توطئهها و گروهکهای مخالف اسلام و نظام جمهوری اسلامی است که در خانههای امن و تیمی برای براندازی نظام جمهوری اسلامی و ترور شخصیتهای مجاهد و مردم بیگناه کوچه و بازار و برای نقشههای خرابکاری و افساد فیالارض اجتماع میکنند و محارب خدا و رسول میباشند، که با آنان در هر نقطه که باشند، و همچنین در جمیع ارگانهای دولتی و دستگاههای قضایی و دانشگاهها و دانشکدهها و دیگر مراکز با قاطعیت و شدت عمل، ولی با احتیاط کامل باید عمل شود، لکن تحت ضوابط شرعیه و موافق دستور دادستانها و دادگاهها، چرا که تعدی از حدود شرعیه حتی نسبت به آنان نیز جایز نیست، چنانچه مسامحه و سهلانگاری نیز نباید شود.»
[۶۱] موسوی خمینی، روح الله، صحیفه نور، ج۱۷، ص۱۰۶، (۱۳۸۵)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
همچنین در ارتباط با لزوم حفظ اسلام و مصلحت مسلمین میفرمایند «اگر دماء مسلمین را در خطر دیدیم، دیدیم که یک دسته دارند توطئه میکنند که بریزند و یک جمعیت بیگناهی را بکشند، بر همه ما واجب است که جاسوسی کنیم.
بر همه ما واجب است که نظر کنیم و توجه کنیم و نگذاریم یک همچو غائلهای پیدا بشود. حفظ جان مسلمان بالاتر از سایر چیزهاست. حفظ خود اسلام از جان مسلمان هم بالاتر است.»
[۶۲] موسوی خمینی، روح الله، صحیفه نور، ج۱۵، ص۱۰۱، (۱۳۸۵)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
بنابراین لازم است حق پاورپوینت حریم خصوصی افراد مورد احترام قرار گیرد و صرفاً در مواردی که رعایت این حق با مصالح مهمتری مانند مصلحت حفظ نظام اسلامی و مصلحت عمومی یا اجتماعی تزاحم نماید، در مقام اجرا و حل تزاحم بایستی مصلحت مهمتر مورد عمل قرار بگیرد. البته همانطور که بیان شد جواز ورود و مداخله نیازمند تصریح قانون و صرفاً برای مراجع صلاحیتدار قضایی امکانپذیر میباشد.
استثنائات غیبت
بنابه نظر برخی از فقهاء، عقل سلیم و شرع هر دو حکم میکنند که مصالح عمومی کشور و مردم در این گونه امور اولویّت دارند
[۶۳] منتظری، حسینعلی (۱۳۷۱)، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه و تقریر ابوالفضل شکوری، ج۴، ص۳۰۰، تهران، نشر تفکر.
و لذا بر اساس نظر فقهاء و روایات وارده امور زیر را میتوان مصادیق این امر دانست:
[۶۴] دعموش عاملی، علی، دائره المعارف اطلاعات و امنیت در آثار و متون اسلامی، ترجمه غلامحسین قاری مهیاری و رضا گرمابدری، ج۱، ص۶۲، تهران، انتشارات دانشگاه امام حسین (علیهالسّلام.
اهل ریب و بدعت
در روایات متعدد نسبت به مقابله با اهل بدعت و ثواب این امر تصریح گردیده و همان طور که اشاره گردید برای دفع فساد فکری اهل بدعت که امنیت فرهنگی جامعه را به مخاطره میاندازند، غیبت آنان نیز جایز شمرده شده است.
[۶۵] انصاری، مرتضی، المکاسب، ج۱، ص۳۵۳.
امیرالمؤمنین علی (علیهالسّلام) در نامهای که خطاب به مردم مصر نوشت و در آن نامه قیس بن سعد بن عباده را حاکم مصر قرار داد فرمودند:
قیس بن سعد انصاری را برای شما امیر فرستادم، پس او را در احقاق حق یاری کنید. من او را امر کردم به اینکه به نیکوکاران شما خوبی و احسان کند و نسبت به «مریب» شما شدت به خرج دهد. و مدارا کردن با عموم و خواص را به او گوشزد نمودم و او کسی است که رفتار او را میپسندم و صلاح و خیرخواهی او را امیدوارم. «و قد بعث الیکم قیس بن سعد الانصاری امیراً فوازروه و اعینوه علی الحقّ و قد امرته بالاحسان الی محسنکم و الشدّه علی مریبکم و الرفبق بعوامکم و خواصکم و هو ممن ارضی هدیه و ارجو صلاحه و نصحه…».
[۶۶] محمودی، محمدباقر، نهج السعاده فی مستدرک نهج البلاغه، ج۴، ص۲۸، تهران، وزارت ارشاد.
[۶۷] بلاذری، احمد بن جابر، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۸۹، بیروت، دارالفکر.
و در نامهای به اهل مدائن نوشتند: ای مردم مدائن، من حذیفه بن یمان را بر شما گماشتم و او کسی است که به هدایت و رهبری او خشنودم و به صلاح و شایستگی او امیدوارم. به او فرمان دادهام که با نیکوکار شما نیکویی کند و با افراد “مریب” شما سختگیری و غلظت به خرج دهد و با همهی شما با مدارا و رفق رفتار کند. «… و قد ولیت امورکم حذیفه بن الیمان و هو ممّن ارتضی بهدیه و ارجو صلاحه و قد امرته بالاحسان الی محسنکم و الشدّه علی مریبکم و الرّفیق بجمیعکم».
[۶۸] فیض کاشانی، محمد بن محسن، معادن الحکمه، ج۱، ص۱۸۲.
ابن اثیر در شرح کلمه ریب میگوید: کلمه “ریب” بسیار به کار گرفته شده و آن به معنی شکّ است، و گفته شده است که به مفهوم شکّ توام با تهمت به کار میرود و گفته میشود: “رابنی الشیء، و ارابنی” یعنی مرا به شکّ انداخت… باز درباره کلمه “ریب” آمده: اگر امیر مردم را متهم کرده و سوء ظنّش را بر آنان آشکار سازد این کار آنان را به ارتکاب مورد سوء ظنّ واداشته و آنها را به فساد میکشد. «قد تکرّر ذکر الریب و هو بمعنی الشکّ و قیل هو شکِّ مع التهمه یقال رابنی الشیء و ارابنی بمعنی شکّکنی… و فیه: اذا ابتغی الامیر الریبه فی الناس افسدهمای اذا اتهمهم و جاهرهم بسوء الظن فیهم ادّاهم ذلک الی ارتکاب ما ظن بهم ففسدوا».
[۶۹] جزری، مبارک بن محمد بن اثیر، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، ج۲، ص۲۸۶، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
از این دو نامه استفاده میشود که حضرت امیرالمؤمنین (علیهالسّلام) به قیس بن سعد بن عباده انصاری در مصر و حذیفه بن یمان در مدائن دستور داده بودند که با اشخاص مریب با شدت برخورد کنند و حسن ظن و حمل بر صحت را مراعات نکنند، و عدم حسن ظن و شدت بر آنها لازمهاش مواظبت از رفتار و اقوال آنها به واسطه تجسّس از کردار، رفتار و اقوال آنهاست.
برهمزنندگان امنیت
حفظ نظام اجتماعی مسلمانان از امور واجبی است که فقها بر اساس نصوص و عقل به آن فتوا میدهند.
[۷۰] منتظری، حسینعلی (۱۳۷۱)، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه و تقریر ابوالفضل شکوری، ج۴، ص۳۰۰، تهران، نشر تفکر.
حکمران ستمگر
در برخی روایات غیبت حاکم ستمگر جایز شمرده شده است. از جمله: امام باقر (علیهالسلام) فرمودند: «سه نفر حرمت ندارند: فرد بدعتگذار، پیشوای ستمگر و هرزهای که هرزگی خود را آشکار کند».
[۷۱] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۲، ص۲۵۳.
متظاهر به فسق
بر اساس اخبار و نصوص، غیبت شخص متظاهر به فسق حرام نیست. از جمله: امام صادق (علیهالسّلام) فرمودند: «هرگاه انسان هرزهای، هرزه بودن خود را آشکار ساخت، حرمت و غیبت ندارد».
[۷۲] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۲، ص۲۵۳، ح۳۲.
بر این اساس، برخی از فقهاء معتقدند که فرد متظاهر به هرزگی از حیطه بحث غیبت خارج است؛ زیرا چنین فردی از طریق تظاهر به هرزگی قبل آنکه غیبت کننده امر او را آشکار سازد، خودش آن را آشکار ساخته است. در مورد محدوده غیبت در خصوص چنین فردی بین فقهاء اختلافنظر وجود دارد و ظاهراً بنابه نظر برخی از فقهاء جواز غیبت متظاهر به فسق به طور مطلق است و نه مقید و محدود به موضوع جهر و آشکار.
[۷۳] انصاری، مرتضی، المکاسب، ج۱، ص۳۴۳-۳۴۵.
به قصد دادخواهی
بر اساس آیه قرآن «لاَّ یُحِبُّ اللّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوَءِ مِنَ الْقَوْلِ اِلاَّ مَن ظُلِمَ…؛
[۷۴] نساء/سوره۴، آیه۱۴۸.
خداوند بلندشدن صدا به بدی را دوست ندارد مگر از ناحیه کسی که به وی ستم شده است». گفتهاند جایز است انسانی که مورد ستم واقع گردیده در مورد عیوب پوشیده ستم کننده صحبت کند.
[۷۵] دعموش عاملی، علی، دائره المعارف اطلاعات و امنیت در آثار و متون اسلامی، ترجمه غلامحسین قاری مهیاری و رضا گرمابدری، ج۱، ص۶۳، تهران، انتشارات دانشگاه امام حسین (علیهالسّلام).
در مقام مشورت و نصیحت
گاهی هنگام مشورت به کسی که طلب مشورت کرده ضروری است با بیان مطالبی از جمله عیوب دیگری شخص مشورت کننده را از امری بازدارد و یا به او پند واندرز دهد. نظیر آنکه مشورت کننده قصد ازدواج با شخصی را دارد که از عیوب او آگاه نیست و ترک آن موجب مفاسد و مشکلات بزرگتری خواهد شد.
[۷۶] دعموش عاملی، علی، دائره المعارف اطلاعات و امنیت در آثار و متون اسلامی، ترجمه غلامحسین قاری مهیاری و رضا گرمابدری، ج۱، ص۴۵، تهران، انتشارات دانشگاه امام حسین (علیهالسّلام).
ممانعت از منکر
چنانچه غیبت شونده قصد انجام منکر و گناه بزرگی را دارد و برای ممانعت از عمل او لازم باشد از طریق غیبت و برملا ساختن قصد و یا عمل وی با او مقابله گردد، نه تنها غیبت کردن جائز که گاهی واجب نیز میگردد. در حقیقت این بازداشتن وی از منکر، به نوعی نیکی کردن به وی تلقی میگردد.
[۷۷] دعموش عاملی، علی، دائره المعارف اطلاعات و امنیت در آثار و متون اسلامی، ترجمه غلامحسین قاری مهیاری و رضا گرمابدری، ج۱، ص۴۵، تهران، انتشارات دانشگاه امام حسین (علیهالسّلام.
بیاثر ساختن شهادت شهود
شاهدی که در امر قضا به قاضی معرفی گردیده چنانچه اهل فسق و هرزگی باشد، برای بیاثر ساختن شهادت وی سزاوار است که در حضور دیگران عیوب چنین شاهدی را بیان کند و غیبت او به این نحو جایز است. مرحوم شیخ انصاری (رحمهالله) میگوید که اجماع، دلالت بر جواز آن دارد.
[۷۸] دعموش عاملی، علی، دائره المعارف اطلاعات و امنیت در آثار و متون اسلامی، ترجمه غلامحسین قاری مهیاری و رضا گرمابدری، ج۱، ص۴۴، تهران، انتشارات دانشگاه امام حسین (علیهالسّلام.
اشاعه فحشاء
فاشکردن و مطرحنمودن امور ناپسند و زشت دیگران بر اساس ادلّه احکام در فقه امامیه حرام است. فوائد چنین حکمی از جهات مختلف از جمله در زمینه پاورپوینت حریم خصوصی قابل بررسی است. در منابع اسلامی حرمت این عمل مورد تصریح قرار گرفته است.
در قرآن کریم اشاعه فحشاء عملی تلقی گردیده که پیامد آن عذاب دردناک در دنیا و آخرت است:
«اِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ اَن تَشِیعَ الْفَاحِشَهُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ اَلِیمٌ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَهِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَاَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ؛
[۷۹] نور/سوره۲۴، آیه۱۹.
آنهایی که دوست دارند، کارهای زشت و منکر در میان اهل ایمان اشاعه پیدا کند، بر ایشان در دنیا و آخرت عذاب دردناکی وجود دارد و خداوند میداند و شما نمیدانید».
لذا افشاء و اشاعه گناهان اشخاص از منکرات است و حرام میباشد. چه بسا اشخاص غیرمقیّد و گناهکار که از افشای معاصی خود ابائی ندارند و حتی تمایل به نمایان کردن معاصی خود را نیز دارند. ولی فرهنگ عمومی و جامعه محل ارضای خودخواهی و تمایلات غیرمشروع آنان نیست. بنابراین به نظر میرسد بتوان از این آیه تمامی اقسام و فروض اشاعه فحشاء را استنباط نمود، و با وجود وعید وارد شده در آیه حکم تکلیفی تمام این موارد را حرمت دانست.
در این خصوص روایات متعددی در منابع روائی وجود دارد که در زیر نمونههائی از آنها ذکر میگردد:
۱. امام صادق (علیهالسّلام): «هر کس درباره مؤمنی آنچه را که دیده و یا شنیده بگوید، از زمره افرادی است که خداوند درباره آنان فرموده است: اِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ اَن تَشِیعَ الْفَاحِشَهُ…».
[۸۰] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۵۷، ح۲.
۲. امام صادق (علیهالسّلام): به نقل از پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم): «هر کس کار زشتی را آشکار کند، مانند انجام دهنده آن است و هر کس مؤمنی را به سبب چیزی سرزنش کند، نمیمیرد تا این که خود وی نیز مرتکب آن امر شود».
[۸۱] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۵۶، ح۲.
۳. ضرورت پردهپوشی و اظهارنکردن گناه خود نزد دیگران و مستور داشتن آن در پیشگاه خداوند نشان از اهمیّت این امر حتی نسبت به خود دارد. در روایات نمونههای مختلفی از توصیه به توبه به درگاه خدا و پردهپوشی نسبت به گناه خود چشم میخورد. در یکی از این روایات، پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) پس از اجراء حد در مورد شخصی که اقرار بر گناه نموده بود فرمودند: «کسی که مرتکب چیزی از این آلودگیها شد به ستر الهی بپوشاند. چرا که هر کس در مقابل ما بایستد و آشکارا عصیان کند یا عصیان خود را آشکار سازد، حدود الهی را بر او جاری خواهم ساخت».
[۸۲] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۵۶، ح۲.
بنابر آنچه بیان شد:
الف- افشاء امور زشت دیگران به طور کلی نهی گردیده است. و نقل آنها به نوعی معادل و چه بسا زشتتر از عمل مرتکب آن است. به ویژه آنکه احتمال دارد وی پشیمان شده، استغفار نموده باشد.
ب- افشای مسائل خصوصی دیگران حتی با رضایت آنان حرام است.
ج- حرمت اشاعه فحشاء مطلق و عام است؛ لذا شامل زشتیهای خود و دیگران (حتی با رضایت آنها) میشود.
در حقیقت صرفنظر از آثار اجتماعی این امر، پنهان نمودن گناه و عمل زشت خود امری است، مرتبط با کرامت انسانی و حقوق بشر، لذا نباید انسان خلاف کرامت انسانی خود عمل نماید.
فاش کردن اسرار دیگران
فاش ساختن اسرار دیگران موجب برملا ساختن اسرار آن و در نتیجه نقض پاورپوینت حریم خصوصی آنان در زمینه اطلاعات میباشد. به طور کلی فاش ساختن اسرار دیگران و نیز خود در اسلام مورد نهی قرار گرفته است. نمونههائی از احادیث در این خصوص عبارتند از:
۱. «جَابِرِبنِ عَبدِاللهِ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ (صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ و سلم): المَجالِسُ بِالامَانَهِ اِلَّا ثَلَاثَهَ مَجَالِسَ: مَجلِسٌ سُفِکَ فیهِ دَمٌ حَرامٌ، وَ مَجلِسٌ استُحِلَّ فیِهِ فَرجٌ حَرامٌ، وَ مَجلِسٌ استُحِلَّ فیِهِ مَالٌ حَرامٌ بِغَیرِ حَقَّهِ».
[۸۳] طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۳.
جابر بن عبدالله انصاری از رسول اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) نقل میکند: «مجالس حکم امانت را دارند مگر سه مجلس: مجلسی که در آن خون حرامی ریخته شود، مجلسی که در آن زنا صورت پذیرد و مجلسی که در آن مال حرامی به ناحق حلال شمرده شود».
۲. حضرت علی (علیهالسّلام): «به کسی که به تو اعتماد کند، خیانت مکن، اگرچه او به تو خیانت کرده باشد و سرّ او را فاش مکن».
[۸۴] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۲، ص۲۱۰.
۳. پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) فرمودند: «اباذر، مجالس امانت هستند و افشاء سر برادرت خیانت است».
[۸۵] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۴، ص۸۹.
بنابراین نقل مطالب دیگران حتی اگر گناه و یا فحشاء نباشد ولی به نوعی رضایت برای نقل و بازگو کردن آن نداشته باشند، نهی گردیده است. این موضوع از مسائل بسیار با اهمیّت و مرتبط با پاورپوینت حریم خصوصی است. در سایر موارد نظیر غیبت و یا اشاعه فحشاء، عمل فی نفسه حرام و مورد نهی است. ولی در این خصوص، مواردی قابل فرض است که به هیچ وجه حرام و معصیت نیست. ولی به لحاظ آنکه سرّ دیگری است و صاحب سرّ رضایتی برای نقل و یا انتشار مطالب خود ندارد، فاش کردن آن به نوعی نقض پاورپوینت حریم خصوصی او محسوب میگردد. لذا حرام دانستن این عمل نتیجهاش پدیدآمدن امکان تعزیر و مجازات شخص میباشد. همچنین تذکر و توصیه به حفظ اسرار خود به عنوان امری پیشینی موجب جلوگیری از تبعات بعدی و وقوع جرائمی در زمینههای مختلف از جمله امور مرتبط با پاورپوینت حریم خصوصی میگردد. تا آنجا که تقیّد برای حفظ جان، به صورت کتمان عقائد واقعی و رفتار نمودن برخلاف آن در ظاهر، امری واجب است. حتی در پارهای موارد بر آن تاکید گردیده است. تا آنجا که نه قسمت از ده قسمت دین را تقیه دانستهاند و در تفسیر آیه شریفه ۱۰۶ سوره نحل (مثلاً داستان حسین منصور حلاج در کتب ادبی و عرفانی به عنوان نمونهای بر اظهار اسرار نزد نامحرمان و نااهلان نقل گردیده است. او که ظاهراً عارفی دل سوخته و در عین حال مخالف ظلم خلفای عباسی بود به بهانه آن که در حال سکر عرفانی به گفتن انا الحق پرداخته، به جرم کفرگویی به اعدام و سنگسار محکوم میگردد.
حافظ در این خصوص میگوید: گفت آن یار کز و گشت سر دار بلند•• • جرمش این بود که اسرار هویدا میکرد
و شیخ محمود شبستری:
انا الحق کشف اسرار است مطلق•• • به جز حق کیست تا گوید انا الحق
… درآ در وادی ایمن که ناگاه•• • درختی گویدت انّی انا الله
و امام خمینی (رحمهالله): فارغ از خود شدم و کوس انا الحق بزدم•• • هم چو منصور خریدار سر دار شدم) گفتهاند که کفّار مکه عمار بن یاسر را تهدید و مجبور کردند تا به پیامبر خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) ناسزا بگوید و او نیز برای حفظ جانش چنین کرد. پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) عمل او را تایید فرمودند. «مَن کَفَرَ بِاللّهِ مِن بَعْدِ ایمَانِهِ اِلاَّ مَنْ اُکْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالاِیمَانِ…»
[۸۶] نحل/سوره۱۶، آیه۱۰۶.
تاریخ تشیع در ادوار مختلف شاهد نمونههای متعدد در این زمینه است. به گونهای که با کشف و یا اظهار برخی از عقائد، افراد جان خود را از دست دادهاند. همچنین به نحو اخلاقی به مکتوم داشتن امور مختلف نظیر مذهب تاکید گردیده که در کتب اخلاقی و اشعار و ادبیات نیز مطالب زیادی از این قسم وارد گردیده است.
[۸۷] نجفی خمینی، ۱۳۹۸ق، ج۲، ص۲۵۳.
اساساً اعتقادات دارای مراتب و درجاتی است که هضم آن برای اشخاص در مراتب پایینتر دشوار است. در داستان حضرت موسی (علیهالسّلام)، هنگامی که خضر به او میگوید که تو توانائی تحمل همراهی با مرا نداری، در حقیقت به لحاظ اسرار و اطلاعاتی بود که خضر از آنها مطلّع و مامور به انجام تکالیفی بر اساس آن اطلاعات بود و موسی به دلیل عدم اطلاع از آنها مکرر سؤال مینمود و نهایتاً منتهی به مفارقت آن دو از یکدیگر گردید.
سخنچینی و نمیمه
برخی از روایات مرتبط با سخنچینی عبارتند از:
یک. پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) فرمودند: «میخواهید بدترین شما را معرفی کنم؟ عرض کردند: بله یا رسول الله فرمود: سخنچینان، کسانی که بین دوستان جدایی میاندازند و افرادی که نسبت به اشخاص پاکدامن و موجّه ستم میکنند».
[۸۸] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۶۹، ح۱.
دو. امام باقر (علیهالسّلام) فرمودند: «بهشت بر سخنچینان جعل کننده و زینت دهنده سخن حرام است».
[۸۹] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۶۹، ح۲.
در معنای “نمیمه” گفتهاند: “انتقال سخنان گروهی به گروهی دیگر به منظور ایجاد تباهی و خصومت، یا انتقال سخن فردی به کسی که مورد خطاب آن سخن است. مثل اینکه به کسی گفته شود: فلانی در مورد تو چنین و چنان گفت. مرحوم شهید در کشف الریبه
[۹۰] شهید ثانی، زینالدین، کشف الریبه، ۱۳۸۲ق، ص۲۴۴.
میگوید: … لازم نیست که صحبت تنها از راه سخن و کلام باشد، بلکه بر چیزهای دیگری نیز که اعم از کلام میباشد اطلاق میشود، همانگونه که درباره غیبت بیان گردید. مشخصه کلی آن عبارت است از این که چیزی آشکار شود که آشکارشدن آن زشت و ناخوشایند میباشد، چه ابزار این ناخشنودی از ناحیه کسی که آن را بیان کرده باشد و چه از ناحیه کسی که خبر به وی رسیده است و چه فرد دیگری باشد. فرقی نمیکند که این آشکارشدن با سخن گفتن و یا غیر از سخن گفتن مانند نوشتن، اشاره و علامت باشد و نیز فرقی نمیکند که آشکارشده، عمل باشد یا گفتار و فرقی نمیکند که آشکار شده، عیب و نقصی باشد یا نباشد که در مخاطب اصلی کلام است. بلکه حقیقت نمیمه آشکارکردن یک سرّ و پردهدری از چیزی است که هویداشدن آن خوشایند صاحب آن نیست… فقهاء میگویند تمام مسلمین معتقد به حرمت سخنچینی هستند. سخنچینی از زمره گناهان کبیرهای است که خداوند آتش را بر انجام دهنده آن واجب کرده است… ” (واژههای دیگری در این زمینه وجود دارد از جمله “سعایت” به معنی سخنچینی به شرط آنکه کسی که سخن به او منتقل میگردد، دارای شان و جایگاهی خوفآور باشد، مانند حکام و فرمانروایان.)
[۹۱] دعموش عاملی، علی، دائره المعارف اطلاعات و امنیت در آثار و متون اسلامی، ترجمه غلامحسین قاری مهیاری و رضا گرمابدری، ج۱، ص۷۲، تهران، انتشارات دانشگاه امام حسین (علیهالسّلام.
منع ورود به منزل غیر
ورود به منزل غیر بدون استیذان فقط از جهت تصرف و نظائر آن مشمول حرمت و ممنوعیت نیست. چه بسا صرف ورود فیزیکی شخص نیز از لحاظ حقوقی مجاز باشد. یعنی از لحاظ حقوقی امکان دسترسی و صرف ورود فراهم باشد ولی به لحاظ جنبههای دیگر ممنوعیت و حرمت وجود دارد. به عبارت دیگر در منع ورود به منزل غیر دو حرمت وجود دارد: یکی از نظر فیزیکی و دیگری از نظر معنوی یا پاورپوینت حریم خصوصی. از ادلّه احکام در فقه امامیه اهمیّت حفظ پاورپوینت حریم خصوصی اشخاص از طریق منع ورود بدون اجازه قبلی از صاحب خانه، قابل استنباط است.
در آیات قرآن
از آیات قرآن منع ورود به منزل غیر و حرمت آن استنباط میگردد:
۱. «یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُیُوتًا غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّی تَسْتَاْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَی اَهْلِهَا ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ، فَاِن لَّمْ تَجِدُوا فِیهَا اَحَدًا فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتَّی یُؤْذَنَ لَکُمْ وَاِن قِیلَ لَکُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ اَزْکَی لَکُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ، لَّیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ اَن تَدْخُلُوا بُیُوتًا غَیْرَ مَسْکُونَهٍ فِیهَا مَتَاعٌ لَّکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَکْتُمُونَ؛
[۹۲] نور/سوره۲۴، آیه۲۷ – ۲۹.
ای کسانی که ایمان آوردهاید! در خانههایی غیر از خانه خود وارد نشوید تا اجازه بگیرید و بر اهل خانه سلام کنید این برای شما بهتر است شاید متذکّر شوید!، و اگر کسی را در آن نیافتید، وارد نشوید تا به شما اجازه داده شود و اگر گفته شد: «بازگردید! » بازگردید این برای شما پاکیزهتر است و خداوند به آنچه انجام میدهید آگاه است!، (ولی) گناهی بر شما نیست که وارد خانههای غیرمسکونی بشوید که در آن متاعی متعلّق به شما وجود دارد و خدا آنچه را آشکار میکنید و آنچه را پنهان میدارید، میداند!».
۲. «یَسْاَلُونَکَ عَنِ الاهِلَّهِ قُلْ هِیَ مَوَاقِیتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ وَلَیْسَ الْبِرُّ بِاَنْ تَاْتُوْاْ الْبُیُوتَ مِن ظُهُورِهَا وَلَکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَی وَاْتُواْ الْبُیُوتَ مِنْ اَبْوَابِهَا وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛
[۹۳] بقره/سوره۲، آیه۱۸۹.
درباره «هلالهای ماه» از تو سؤال میکنند بگو: «آنها، بیان اوقات (و تقویم طبیعی) برای (نظامِ زندگی) مردم و (تعیینِ وقتِ) حج است». و (آن چنان که در جاهلیّت مرسوم بود که به هنگام حج، که جامه احرام میپوشیدند، از درِ خانه وارد نمیشدند، و از پشتِ خانه وارد میشدند، نکنید! ) کارِ نیک، آن نیست که از پشت خانهها وارد شوید بلکه نیکی این است که پرهیزگار باشید! و از درِ خانهها وارد شوید و تقوا پیشه کنید، تا رستگار گردید!».
۱- علاوه بر منزل خلوتگاه شخصی نیز در آیات قرآن به عنوان پاورپوینت حریم خصوصی تلقی گردیده است. اسلام برای تنظیم روابط اجتماعی به نحو صحیح و پیشگیری از نقض حریم و تبعات ناشی از آن به ویژه از لحاظ تربیتی در محیط خانه مقرراتی وضع نموده است.
«یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِیَسْتَاْذِنکُمُ الَّذِینَ مَلَکَتْ اَیْمَانُکُمْ وَالَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنکُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِن قَبْلِ صَلَاهِ الْفَجْرِ وَحِینَ تَضَعُونَ ثِیَابَکُم مِّنَ الظَّهِیرَهِ وَمِن بَعْدِ صَلَاهِ الْعِشَاءِ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَّکُمْ لَیْسَ عَلَیْکُمْ وَلَا عَلَیْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَیْکُم بَعْضُکُمْ عَلَی بَعْضٍ کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیَاتِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ، وَ اِذَا بَلَغَ الْاَطْفَالُ مِنْکُمُ الْحُلُمَ فَلْیَسْتَاْذِنُوا کَمَا اسْتَاْذَنَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ؛
[۹۴] نور/سوره۲۴، آیه۵۸-۵۹.
ای کسانی که ایمان آوردهاید! بردگان شما و همچنین کودکانتان که به حدّ بلوغ نرسیدهاند، در سه وقت باید از شما اجازه بگیرند: پیش از نماز صبح و نیم روز هنگامی که لباسهای (معمولی) خود را بیرون میآورید، بعد از نماز عشا این سه وقت خصوصی برای شماست. امّا بعد از این سه وقت، گناهی بر شما و بر آنان نیست (که بدون اذن وارد شوند) و بر گرد یکدیگر بگردید (و با صفا و صمیمیّت به یکدیگر خدمت نمایید). این گونه خداوند آیات را برای شما بیان میکند، و خداوند دانا و حکیم است!، وهنگامی که اطفال شما به سنّ بلوغ رسند باید اجازه بگیرند، همانگونه که اشخاصی که پیش از آنان بودند اجازه میگرفتند، اینگونه خداوند آیاتش را برای شما بیان میکند، و خدا دانا و حکیم است!».
همانگونه که ملاحظه میگردد، این دستور حتی در مورد محارم نزدیک و در محیط خانه مُجزا است.
در روایات
از برخی روایات مورد توجه و استناد فقهاء نیز میتوان منع ورود به منزل غیر و کسب اطلاع از این طریق را استنباط نمود:
۱. نقل است که عمر بن خطاب در زمان خلافت خود، در یکی از شبها برای آگاهی از اوضاع شهر مدینه شبگردی میکرد. از خانهای صدای آوازهخوانی شنید. از دیوار آن خانه بالا رفت و خطاب به صاحب خانه گفت: ای دشمن خدا! آیا گناه میکنی و گمان داری که خداوند گناه تو را از دیگران پنهان میدارد؟ صاحب خانه گفت: ای خلیفه، بر من شتاب مکن، اگر من یک گناه انجام دادهام، تو سه معصیت مرتکب شدهای! خداوند فرموده: تجسّس نکنید و تو تجسّس کردی! فرموده است: به خانههای مردم از در وارد شوید و تو از دیوار بالا آمدی و بالاخره فرموده که: بدون استیناس و اذن وارد خانه مردم نشوید، ولی تو بدون اذن وارد خانه من شدی! خلیفه گفت: آیا اگر طلب بخشش کنم مرا میبخشی؟ صاحب خانه گفت: آری و خلیفه از منزل وی خارج شد و رفت.
[۹۵] منتظری، حسینعلی (۱۳۷۱)، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه و تقریر ابوالفضل شکوری، ج۴، ص۲۹۷، تهران، نشر تفکر.
[۹۶] محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ۱۳۸۴، ج۱، ص۳۹۰.
خلاصه اینکه منع ورود به منازل دیگران و وجوب استیذان از مالک حاکی از حرمت و قبح نقض حریم افراد و حمایت از آن در فقه امامیه دارد.
۲. ماجرای صدور حدیث «لاضرر و لاضرار فی الاسلام» (این مساله در موارد مختلف صادر شده است برای مثال به برخی از موارد روایت اشاره میکنیم: عِدَّهٌ مِن اصحابِنَا عَن احمَدَ بنِ مُحَمَّدٍ بنِ خَالِدٍ عَن ابیهِ عَن عَبدِ اللهِ بنِ بُکَیرٍ عَن زُرَارَهَ عَن ابِی جَعفَرٍ (علیهالسّلام) قالَ: انَّ سَمُرَهَ بنَ جُندَبٍ کَانَ لَهُ عَذقٌ فِی حَائِطٍ لِرَجُلٍ مِنَ الاَنصارِ وَ کَانَ مَنزِلُ الانصَارِیِّ بِبَابِ البُستَانِ وَ کَانَ یَمُرُّ بِهِ اِلَی نَخلَتِهِ وَ لَا یَستَاذِنُ فَکَلَّمَهُ الانصَارِیُّ ان یَستاذِنَ اِذَا جَاءَ فَاَبَی سَمُرَهُ فَلَمَّا تَاَبَّی جَاءَ الاَنصَارِیُّ اِلَی رَسُولِ اللهِ (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) فَشَکَا اِلَیهِ وَ خَبَّرَهُ الخَبَرَ فَارسَلَ اِلَیهِ رَسُولُ اللهِ (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) و خَبَّرَهُ بِقَولِ الانصَاریِّ وَ مَا شَکَا و قَالَ ان ارَدتَ الدُّخُولَ فَاستَاذِن فَاَبَی فَلَمَّا ابَی سَاوَمَهُ حَتَّی بَلَغَ بِهِ مِنَ الثَّمَنِ مَا شَاءَ اللهُ فَاَبَی ان یَبِیعَ فَقَالَ لَکَ بِهَا عَذقٌ یُمدُّ لَکَ فِی الجَنَّهِ فَاَبَی ان یَقبَلَ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) لِلانصارِیَّ اذهَب فَاقلَعهَا وَ ارمِ بِهَا اِلَیهِ فَاِنَّهُ لَا ضَرَرَ وَ لَا ضِرَارَ؛ مُحَمَّدُبنُ یَحیَی عَن مُحَمَّدِ بنِ الحُسَینِ عَن مُحَمَّدِبنِ عَبدِاللهِ بنِ هِلَالِ عَن عُقبَهَ بنِ خَالِدٍ عَن ابِی عَبدِاللهِ (علیهالسّلام) قالَ: قَضَی رَسُولُ اللهِ (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) بِالشُّفعَهِ بَینَ الشُّرَکاءِ فِی الاَرَضینَ وَ المَساکِنِ وَ قَالَ لَا ضَرَرَ وَ لَا ضِرَارَ وَ قَالَ اِذا رُفَّتِ الارَفُ وَ حُدَّتِ الحُدُودُ فَلَا شُفعَهَ».)
[۹۷] کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۲۹۲.
[۹۸] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۲۹۴.
روایت مشهور «لاضرر و لاضرار فی الاسلام» از جمله روایاتی است که در فقه بسیار به آن استناد گردیده است. تا آنجا که قاعده فقهی لاضرر از آن استخراج گردیده و در ابواب مختلفه فقه راه یافته است.
ماجرای درس آموز این روایت (که در کتب اربعه شیعه نقل گردیده) به نحو مختصر و در حد توجه به نکات مرتبط با موضوع پاورپوینت حریم خصوصی آن است، که در زمان رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) شخصی به نام “سمره بن جندب” داخل خانه مردی از انصار درخت خرمائی داشت که راه عبور آن از داخل ملک آن مرد انصاری میگذشت. سمره برای سرکشی و رسیدگی به آن درخت سرزده و مکرر وارد ملک مرد انصاری میشد و بدین ترتیب باعث مزاحمت برای صاحب خانه و خانوادهاش شده بود تا اینکه عرصه بر وی تنگ آمد.
روزی به سمره گفت تو بدون اعلام و اطلاع وارد منزل من میشوی در حالی که ممکن است اعضاء خانوادهام در وضعیتی باشند که تو نباید آنها را ببینی. از این رو بعد از این هنگام عبور اعلام کن و اذن بخواه تا اهل خانهام مطلع باشند. سمره در پاسخ گفت من از میان خانه تو به سوی باغ خود میروم و حق عبور دارم، لزومی به اعلام و اجازه نمیبینم. مرد انصاری مجبور شد به پیامبراکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) شکایت کند. حضرت به سمره گفتند بعد از این هنگام عبور، حضور خودت را اعلام کن، سمره گفت این کار را نخواهم کرد. حضرت (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) فرمودند از این درخت دست بردار، به ازاء آن درخت دیگری با این اوصاف به تو میدهم، سمره قبول نکرد. حضرت گفتند در مقابل آن درخت، ده درخت بگیر و دست از آن بردار. سمره باز هم قبول نکرد. حضرت (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) فرمودند دست از درخت بردار و به جایش در بهشت یک درخت خرما به تو خواهم داد. او باز هم نپذیرفت. رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) فرمودند: «انّک رجلٌ مُضار و لاضررَ و لا ضرارَ علی مؤمنٍ» یعنی تو انسانی ضرر زننده هستی. کسی نباید به مؤمن ضرر بزند. سپس دستور دادند آن درخت را کندند و نزد سمره انداختند.
[۹۹] محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه، ۱۳۶۳، ص۱۳۴.
[۱۰۰] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۵، ص۲۹۴، کتاب المعیشه.
[۱۰۱] حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، ج۲۵، ص۴۲۹، باب احیاء موات.
فقهاء از این روایت در زمینههای مختلف استفاده نمودهاند و به عنوان قاعدهای معروف مورد استناد ایشان میباشد. یکی از کاربردهای بسیار مهم این روایت و قاعده که شاید تاکنون مورد توجه قرار نگرفته در زمینه مداخله و نقض پاورپوینت حریم خصوصی دیگران است. در این ماجرا سمره که مردی شرور بوده ادعای مالکیّت نسبت به صاحب خانه نداشته و حتی در اصل، ورودش غیرقانونی نبوده؛ بلکه آنچه صاحب خانه و خانواده او را بیشتر اذیت مینموده، ورود نابه هنگام و نقض خلوت و پاورپوینت حریم خصوصی اهل خانه و اطلاع از امور خصوصی و حریم آنها بوده است. لذا شاید بتوان این روایت و قاعده را به عنوان یکی از مبانی فقهی مهم برای حمایت از پاورپوینت حریم خصوصی افراد در فقه امامیه دانست.
حرمت استراق سمع و بصر
منظور از استراق سمع و بصر یا گوش ایستادن، آن است که به نحو مخفیانه و یا به گونهای به پاییدن دیگری بپردازد و بدون اطلاع و رضایت او به صحبتها و مطالب او گوش دهد و یا پنهانی او را نظاره کند. این امور از طرق مختلفی قابل تصور و انجام است. مثلاً از روزنه و پنجرهای که مشرف است وی را در منزل نگاه کند و یا از پشت درب به حرفهایش گوش بسپارد. توسعه فناوری موجب تسهیل در این امور نیز گردیده است. تجهیزات شنود و استراق سمع و دوربینها و لنزها و تراشهها از جمله این وسائل هستند. در حقیقت اسلام با حرام شمردن استراق سمع و بصر، راههای نقض پاورپوینت حریم خصوصی و ورود به خلوت دیگران را به طور مطلق مسدود کرده است.
در فقه امامیه اگر کسی دو چشم دیگری را کور کند، دیه کامل یک انسان بر عهده اوست. و دیه یک چشم به قدر نصف دیه انسان است. امّا اگر همین چشم نگاه خائنانه کند و به خانهها و عورت و اسرار و درون خانه مردم و به نوامیس دیگران نگاه دزدانه کند و عملاً از این طریق پاورپوینت حریم خصوصی آنان را نقض کند و در آن حالت به او لطمه بزنند و آسیب ببیند، دیه ندارد. این بیارزشی چشم ناپاک و اهمیّت پاورپوینت حریم خصوصی را میرساند که بیاذن و به ناروا وارد قلمرو شخصی دیگران میشود و با نقض آن قلمرو مرتکب گناه میگردد.
پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) در این زمینه فرمودهاند: «هرکس به خانه همسایهاش سرک بکشد تا به عورت مردی یا موی زنی یا بدن او نگاه کند، رواست که او را همراه منافقان به آتش دوزخ افکند».
[۱۰۲] حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۱۴۱.
بر اساس برخی فتاوای فقها: «دید زدن به خانه مردم و نگاه به نامحرم گناه است و صاحب خانه حق دارد سنگ یا چیزی به طرف او پرتاب کند و ضمانی هم بر او نیست، حتی اگر به درون خانههایی دور، با ابزاری (مثل دوربین قوی) نگاه کند مثل آن است که از نزدیک نگاه کند. نگاه به درون خانه کسی از طریق نصب آینه نیز همین حکم را دارد».
[۱۰۳] خمینی، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۹۱-۴۹۲.
به همین ترتیب در استفتاء از برخی فقهاء بر حرمت استراق سمع نیز تاکید گردیده است:
سؤال:
آیا استفاده از وسایل استراق سمع برای تجسّس و شنیدن مکالمه مردم، مانند ضبط کردن مکالمه افرادی که کراهت از افشای آن دارند یا کنترل تلفن اشخاص چه حکمی دارد؟
آیتالله بهجت: «در غیر حال ضرورت منحصره نسبت به دفع مفسده مهم، جائز نیست».
قانون مدنی نیز برای جلوگیری از امکان هرگونه مشاهده داخل منزل دیگر به نوعی پیشگیری وضع نموده است. بر اساس ماده ۱۳۳ قانون مدنی:
«کسی نمیتواند از دیوار خانه خود به همسایه در باز کند گرچه دیوار، ملک مختصی او باشد، لیکن میتواند از دیوار مختصی خود روزنه یا شبکه باز کند و همسایه حق منع او را ندارد. ولی همسایه میتواند جلوی روزنه و شبکه دیوار بکشد یا پرده بیاویزد که مانع رؤیت شود».
بر این اساس بسیاری از فقها دفاع از حریم را جائز بلکه بالاتر واجب دانستهاند؛ برای مثال: شهید ثانی در شرح لمعه در این رابطه میفرمایند:
«لو اطلع علی عوره قومٍ و لو الی وجه امراهٍ لیس بمحرمٍ للمطلع فلهم زجرُه، فان امتنعَ و اصرَّ علی النظر جاز لهم رمیُه بما یندفع به، فان فعلوا فرموه بحصاه و نحوها فجنی علیه کان هدرا».
[۱۰۴] شهید ثانی، زینالدین، الروضه البهیه، ج۹، ص۳۵۲، بیتا.
محقق در شرایع چنین میفرماید: «للانسان ان یدفع عن نفسه و حریمه و ماله ما استطاع».
[۱۰۵] محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۷۶.
صاحب جواهر نیز چنین میفرمایند:
«من اطلّع علی عوراتِ قومٍ بقصدِ النظرِ الی ما یَحرمُ علیه منهم و لو من ملکِه فلهم زجرُه قطعاً اذ هو من المدافعهِ عن العرض ایضاً، و حینئذٍ فلو اصرَّ فرموه بحصاهٍ او عودٍ او غیرِهما فاتفق انّه جنی ذلک علیه کانت الجنایه هدراً بلا خلافٍ».
[۱۰۶] نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۶۶۰.
ایشان همچنین میفرماید: «لاخلافَ و لااشکالَ فی انّه للانسانِ ان یدفعَ المحاربَ او اللصَ او غیرَهما عن نفسه و حریمه و ماله ما استطاعَ للاصلِ (ظاهراً مراد ایشان از اصل قاعده مستفاد از عمومات بوده، که در اینجا عمومات قاعده «الناس مسلطون علی اموالهم و انفسهم» است.) و الاجماعَ بقسمیه، و ما تقدّم من النصوصِ فی المحاربِ بل و عن غیره، للاصل و عمومِ الاعانه علی البرَّ».
[۱۰۷] نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۶۵۰.
فقها در مورد کیفیت دفع و دفاع از حریم مراتبی را برمیشمرند که رعایت آنها واجب است. صاحب شرایع میفرماید: در مساله دفاع از حریم و زجر و دور کردن متطّلع باید به آسانترین روش تکیه نمود. («… یجب الاعتماد علی الاسهل…»)
[۱۰۸] محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۷۶.
صاحب جواهر در توضیح عبارت محقق میفرماید: «فلو اندفع الخصم بالتنبیه و لو بالتنحنح فعله، وان لم یندفع الا بالصیاح اقتصر علیه ان کان فی موضع یلحقه المنجد مثلا و ان لم یندفع بالصیاح عول علی الید فان لم تغن فبالعصا فان لم تکف فبالسلاح الی غیر ذلک من افراد الترقی من الاسهل الی الصعب ثم الی الاصعب».
[۱۰۹] نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۶۵۱.
صاحب جواهر تنها دلیل وجوب اتّباع ترتیب مذکور را اجماع میدانند و میفرمایند: مقتضای اطلاق نصوص عدم وجوب اتّباع ترتیب مذکور است و حتی سیره نیز خلاف وجوب اتّباع ترتیب مذکور است، و اگر اجماع نبود حکم به مطلق دفاع بدون اتّباع ترتیب مذکور بهتر بود. («ان مقتضی اطلاق النصوص عدم الترتیب المزبور، خصوصاً فی المحارب و اللص المحارب و المطلع علی عیال غیره، بل مطلق الدفاع، فان لم یکن اجماعاً امکن المناقشه فیه، بل لعل السیره علی خلافه».)
[۱۱۰] نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۶۵۰.
عناوین کلی مرتبط با پاورپوینت حریم خصوصی
برخی از عناوین کلی که خود به طور مستقل گناه محسوب میگردد ممکن است گاهی از اوقات وسیله و دستاویزی برای نقض پاورپوینت حریم خصوصی قرار گیرند، و یا در عمل چنین اثری را در پی داشته باشند. برای بسیاری از معاصری و منهیات میتوان چنین آثاری را فرض نمود. یعنی هرچند مستقیماً به منظور نقض پاورپوینت حریم خصوصی انجام نمیگیرند ولی در عمل پاورپوینت حریم خصوصی ار نیز نقض مینمایند. چه بسا نهی از این گونه معاصی که در تنظیم روابط اجتماعی افراد مؤثر میباشد به عنوان ضوابطی برای پیشگیری از جرم و معصیّت در این زمینه قابل مطالعه باشند. برخی از این گونه معاصی و منهیات که میتوانند در نقض پاورپوینت حریم خصوصی دیگران مؤثر باشند عبارتند از: سبّ، هجو، قذف، توهین، بهتان، آزار و… به طور کلی میتوان تحت عنوان آزار و اذیت دیگران بسیاری از اموری که با موضوع بحث مرتب است را بگنجانید.
اساساً آیات و روایات متعددی وجود دارند که صریحاً مربوط به پاورپوینت حریم خصوصی یا نقض آن نیستند ولی به نحوی در این بحث قابل استناد میباشند. مثلاً به لحاظ آنکه نقض پاورپوینت حریم خصوصی عملاً و عرفاً موجب اذیت شخص میگردد، لذا میتوان آن را مصداقی برای گناه و آزار دیگران دانست. در ادامه به نحو اختصار برخی از آنها را مورد اشاره قرار میدهیم:
در قرآن
الف- «وَالَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَاِثْمًا مُّبِینًا؛
[۱۱۱] احزاب/سوره۳۳، آیه۵۸.
و آنان که مردان و زنان با ایمان را به خاطر کاری که انجام ندادهاند آزار میدهند بار بهتان و گناه آشکاری را به دوش کشیدهاند».
ب- «یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یَسْخَرْ قَومٌ مِّن قَوْمٍ عَسَی اَن یَکُونُوا خَیْرًا مِّنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِّن نِّسَاءٍ عَسَی اَن یَکُنَّ خَیْرًا مِّنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا اَنفُسَکُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْاَلْقَابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْاِیمَانِ وَمَن لَّمْ یَتُبْ فَاُوْلَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ؛
[۱۱۲] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۱.
ای کسانی که ایمان آوردهاید، مباد که گروهی از مردان گروه دیگر را مسخره کند، شاید آن مسخرهکنندگان بهتر از آنها باشند. مباد که گروهی از زنان گروه دیگر را مسخره کند، شاید آن مسخره شدگان بهتر از آنها باشند و از هم عیبجویی مکنید و یکدیگر را به القاب زشت مخوانید. بد است عنوان فسق پس از ایمان آوردن و کسانی که توبه نمیکنند خود ستمکارانند».
در روایات
الف- امام صادق (علیهالسّلام): «خداوند عزّوجلّ میفرماید: هر کس بنده مؤمن مرا اذیت کند باید به من اعلان جنگ کند و هر کس بنده مؤمن مرا گرامی بدارد، میبایست از خشم من آسوده خاطر باشد».
[۱۱۳] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۵۰.
ب- پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) فرمود: «هر کس مؤمنی را اذیت کند، مرا اذیت کرده است و هر کس مرا اذیت کند خدا را اذیت کرده است و هر کس خدا را اذیت کند، ملعون است بنابر آنچه در تورات، انجیل، زبور و فرقان وارد شده است».
[۱۱۴] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۲، ص۱۵۰.
ج- امام صادق (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم): «خدای تبارک و تعالی میفرماید: هر کس به دوست من اهانت کند آماده جنگ با من شده است و من برای یاری دوستانم، شتابندهترین هستم».
[۱۱۵] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۵۱.
مرحوم شیخ انصاری (رحمهالله) با استناد به ادلّه احکام در فقه امامیه سبّ و دشنام به مؤمن را حرام میداند.
[۱۱۶] انصاری، مرتضی، المکاسب، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۲۵۳.
ممکن است شخص با انتساب یک عیب یا لقب ناپسند به دیگری امری پوشیده و مستور از امور شخصی وی را برملا سازد. لذا هر یک از عناوین ذکر شده میتواند به گونهای وسیلهای برای نقض پاورپوینت حریم خصوصی محسوب گردد. مثلاً با انتساب عنوان ابتر، نازائی و مقطوعالنسلبودن وی را به اطلاع دیگران برساند. مسلماً در این گونه موارد ملاکهای عرفی و شخصی میتواند در سنجش موضوع مفید واقع شود.
مرحوم شیخ انصاری (رحمهالله) در تحلیل خود از این عناوین میگوید که ظاهر روایات نشان میدهد که در تحقّق سبّ مواجهه شخص سبّ شده شرط نیست، اما قصد اهانت و تخفیف شخصیت دیگری لازم است. بر این اساس، نسبت بین سبّ و غیبت، عموم و خصوص من وجه است. مجرد ذکر از یک شخص به گونهای که ناراحت شود غیبت به شمار میرود، اگرچه قصد توهین در بین نباشد و الّا علاوه بر غیبت، سبّ و توهین نیز رخ داده است.
[۱۱۷] انصاری، مرتضی، المکاسب، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۹۴.
بنابر آنچه گفته شد هرچند عنوان پاورپوینت حریم خصوصی در منابع اسلامی وجود ندارد ولی میتوان مفهوم و احکام آن را از منابع استنباط نمود. لذا ممکن است به نحوی که بیان شد علاوه بر موارد فوق، سایر عناوین معصیت و گناه که در منظر فقه، جرم تلقی میگردد و به نوعی با نقض پاورپوینت حریم خصوصی مرتبط است گردآوری نمود.
حجاب و ستر
قبلاً در تعریف پاورپوینت حریم خصوصی بیان گردید که برای آن دو معیار شخصی و نوعی وجود دارد. حجاب و پوشش زنان یکی از شاخصهای پاورپوینت حریم خصوصی در اسلام است. فارغ از بحثهای مختلف در زمینه یا ضرورت یا وجوب حجاب، معیار و انواع آن، چگونگی پدیداری و نظرات فقهاء، میتوان به طور کلی حجاب را نوعی پاورپوینت حریم خصوصی تعیین شده تلقی نمود که در بحث پاورپوینت حریم خصوصی مورد توجه محققین قرار نگرفته است. حال چنانچه در جامعه اسلامی حجاب بر اساس مقررات الزامآور نباشد، معیاری نوعی تلقی میگردد و چنانچه الزامآور نباشد، آن گونه که در غالب کشورها چنین است، معیار شخصی محسوب میگردد.
در بحث حجاب صرفاً مسئله پوشش برای زنان مطرح نگردیده بلکه وظایف متقابلی برای مردان در کنار آن مطرح شده است که به نحوی جنبه پیشگیری از وقوع جرائم مرتبط با پاورپوینت حریم خصوصی و امنیت فردی و اجتماعی دارد. بدین توضیح که ضمن تعیین مرز و ضرورت رعایت آن توسط زنان، محدودیتی برای مردان در نگاهشان مقرر گردیده است. یعنی بحث ستر عورت و حرمت نگاه از روی تلذذ در کنار یکدیگر احکام جامع و مکمل یکدیگرند. در واقع تکلیفی یک سویه برای زنان مقرر نگردیده بلکه مردان نیز در قبال آن وظایفی برعهده دارند. (لازم به توجه است که حجاب هنگام مطرح شدن به عنوان یک تکلیف محسوب نگردید بلکه به عنوان یک امتیاز برای زنان آزاد در مقابل کنیزان مطرح گردید و عملاً مورد استقبال زنان نیز قرار گرفت.) فقهای امامیه در کتاب النکاح هنگام بحث در مورد احکام ازدواج به مسئله نگاه نیز میپردازند.
[۱۱۸] خمینی، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۱۶.
بنابراین حفظ حریم خود و عدم تجاوز به حریم دیگران در کنار یکدیگر مطرح شده است.
تکلیف مردان در مورد حجاب
قرآن احکام مختلف این دو امر را در کنار یکدیگر ذکر نموده حتی تکلیف مردان را در رعایت، مراودات اجتماعی مقدّم داشته است:
۱- «… قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ اَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِکَ اَزْکَی لَهُمْ اِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ، وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ اَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ اِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَی جُیُوبِهِنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ اِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ اَوْ آبَائِهِنَّ اَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ اَوْ اَبْنَائِهِنَّ اَوْ اَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ اَوْ اِخْوَانِهِنَّ اَوْ بَنِی اِخْوَانِهِنَّ اَوْ بَنِی اَخَوَاتِهِنَّ اَوْ نِسَائِهِنَّ اَوْ مَا مَلَکَتْ اَیْمَانُهُنَّ اَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ اُوْلِی الْاِرْبَهِ مِنَ الرِّجَالِ اَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلَی عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلَا یَضْرِبْنَ بِاَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا یُخْفِینَ مِن زِینَتِهِنَّ وَتُوبُوا اِلَی اللَّهِ جَمِیعًا اَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛
[۱۱۹] نور/سوره۲۴، آیه۲۹-۳۱.
به مؤمنان بگو چشمهای خود را (از نگاه به نامحرمان) فروگیرند، و عفاف خود را حفظ کنند این برای آنان پاکیزهتر است خداوند از آنچه انجام میدهید آگاه است!، و به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را (از نگاه هوسآلود) فروگیرند، و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را- جز آن مقدار که نمایان است آشکار ننمایند و (اطراف) روسریهای خود را بر سینه خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود) و زینت خود را آشکار نسازند، مگر برای شوهرانشان، یا پدرانشان، یا پدر شوهرانشان، یا پسرانشان، یا پسران همسرانشان، یا برادرانشان، یا پسران برادرانشان، یا پسران خواهرانشان، یا زنان هم کیششان، یا بردگانشان [کنیزانشان]، یا افراد سفیه که تمایلی به زن ندارند، یا کودکانی که از امور جنسی مربوط به زنان آگاه نیستند و هنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانیشان دانسته شود (و صدای خلخال که برپا دارند به گوش رسد). همگی بسوی خدا بازگردید، ای مؤمنان، تا رستگار شوید!».
صرف نظر از نکات و ظرائف آیات فوق، وظیفه مشخص در آیات فوق برای مردان و زنان تعیین گردیده است:
الف- برای نگاه اشخاص چه مرد و چه زن حد و مرز تعیین گردیده، که باید رعایت گردد.
ب- ستر عورت (در اصطلاح فقهی، کلمه «عورت» در مورد زنان شامل کل بدن زن جز چهره و دو دست او میگردد.)
[۱۲۰] مطهری، مرتضی (۱۳۷۹)، مسئله حجاب، ص۲۴۳، تهران، انتشارات صدرا.
و رعایت حریم و امن برای مرد و زن واجب است.
ج- پوشش برای زنان و آشکارنساختن آرایش و زیور (جز بر محارم خود) امری ضروری است.
همانطور که اشاره گردید، در اینجا در مقام بحث در مورد احکام و جزئیات آن از قبیل مفهوم ستر و زینت و استثنائات امر و نظائر آن نیستیم. (این بحث دارای نکات و ابعاد وسیعی است که بحث مستقلی را میطلبد و از آنجا که در نوشتههای مختلف زمینه پاورپوینت حریم خصوصی چنین مطلبی مشاهده نگردید لذا برای فتح باب طرح آن در کنار سایر موارد پاورپوینت حریم خصوصی در اسلام مطرح گردید.)
[۱۲۱] مطهری، مرتضی (۱۳۷۹)، مسئله حجاب، ص۲۲۲، تهران، انتشارات صدرا.
بلکه صرفاً شناسائی حجاب به عنوان پاورپوینت حریم خصوصی و تعیین قلمروئی برای اشخاص در اجتماع مدنظر است. اسلام برای پیشگیری از نقض حریم مذکور نگاه شهوتآلود مردان را حرام دانسته است. و از طریق جعل حکم تکلیفی حرمت اقدام به حمایت کیفری از حریم زنان در جامعه نموده است.
احکام حجاب در قرآن
۲- احکام اصلی حجاب در سوره نور آمده است؛ ولی اوامری خطاب به زنان پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) و رعایت پاورپوینت حریم خصوصی ایشان (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) در سوره احزاب بیان شده که در تکمیل این بحث مفید است:
«یَا نِسَاءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَاَحَدٍ مِّنَ النِّسَاءِ اِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا، وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّهِ الْاُولَی وَاَقِمْنَ الصَّلَاهَ وَآتِینَ الزَّکَاهَ وَاَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ اِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا؛
[۱۲۲] احزاب/سوره۳۳، آیه۳۲-۳۳.
ای همسران پیامبر! شما همچون یکی از زنان معمولی نیستید اگر تقوا پیشه کنید پس به گونهای هوسانگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند، و سخن شایسته بگویید! و در خانههای خود بمانید، همچون دوران جاهلیّت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید و نماز را برپا دارید و زکات بپردازید، و خدا و رسولش را اطاعت کنید. خداوند فقط میخواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد».
همچنین در آیات دیگر این سوره آمده است:
«یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ اِلَّا اَن یُؤْذَنَ لَکُمْ اِلَی طَعَامٍ غَیْرَ نَاظِرِینَ اِنَاهُ وَلَکِنْ اِذَا دُعِیتُمْ فَادْخُلُوا فَاِذَا طَعِمْتُمْ فَانتَشِرُوا وَلَا مُسْتَاْنِسِینَ لِحَدِیثٍ اِنَّ ذَلِکُمْ کَانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنکُمْ وَاللَّهُ لَا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ وَاِذَا سَاَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْاَلُوهُنَّ مِن وَرَاءِ حِجَابٍ ذَلِکُمْ اَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا کَانَ لَکُمْ اَن تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا اَن تَنکِحُوا اَزْوَاجَهُ مِن بَعْدِهِ اَبَدًا اِنَّ ذَلِکُمْ کَانَ عِندَ اللَّهِ عَظِیمًا، …، یَا اَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّاَزْوَاجِکَ وَبَنَاتِکَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِن جَلَابِیبِهِنَّ ذَلِکَ اَدْنَی اَن یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَیْنَ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا، لَئِن لَّمْ یَنتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَهِ لَنُغْرِیَنَّکَ بِهِمْ ثُمَّ لَا یُجَاوِرُونَکَ فِیهَا اِلَّا قَلِیلًا؛
[۱۲۳] احزاب/سوره۳۳، آیه۵۳-۶۰.
ای کسانی که ایمان آوردهاید! در خانههای پیامبر داخل نشوید مگر به شما برای صرف غذا اجازه داده شود، در حالی که (قبل از موعد نیایید و) در انتظار وقت غذا ننشینید. امّا هنگامی که دعوت شدید داخل شوید و وقتی غذا خوردید پراکنده شوید، و (بعد از صرف غذا) به بحث و صحبت ننشینید این عمل، پیامبر را ناراحت مینماید، ولی از شما شرم میکند (و چیزی نمیگوید). امّا خداوند از (بیان) حق شرم ندارد! و هنگامی که چیزی از وسایل زندگی را (به عنوان عاریت) از آنان [همسران پیامبر] میخواهید از پشت پرده بخواهید این کار برای پاکی دلهای شما و آنها بهتر است! و شما حق ندارید رسول خدا را آزار دهید و نه هرگز همسران او را بعد از او به همسری خود درآورید که این کار نزد خدا بزرگ است!. ..، ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلبابها [روسریهای بلند] خود را بر خویش فروافکنند، این کار برای اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند، بهتر است (و اگر تاکنون خطا و کوتاهی از آنها سرزده توبه کنند) خداوند همواره آمرزنده رحیم است. اگر منافقان و بیماردلان و آنها که اخبار دروغ و شایعات بیاساس در مدینه پخش میکنند دست از کار خود برندارند، تو را بر ضدّ آنان میشورانیم، سپس جز مدّت کوتاهی نمیتوانند در کنار تو در این شهر بمانند!».
با توجه به آنچه در زمینه حجاب مطرح شد مشخص میگردد که در اسلام پاورپوینت حریم خصوصی معینی برای زنان و مردان تعیین گردیده است. در مورد مردان محدوده کمتر و در مورد زنان به لحاظ ویژگی آنها بیشتر است و تکالیف متقابلی در این خصوص مقرر گردیده که جنبه پیشینی دارد و نهایتاً با حمایت کیفری از پاورپوینت حریم خصوصی تعیین شده و با مقررات راجع به آن، تضمین لازم برای رعایت آن فراهم گردیده است. (البته در نظام حقوقی ایران اصل قانونی بودن جرائم پذیرفته شده است و بر اساس فتوای امام خمینی (رحمهالله)، قضات ماذون حق تعیین کیفر و تعزیر اشخاص را برای اعمالی که قانوناً کیفری برای آنها مقرر نشده است، ندارند.)
[۱۲۴] قوانین و مقررات کیفری، معاونت حقوقی و توسعه قضائی قوه قضائیه، ج۱، ص۷۴۹.
از سوی دیگر حتی اگر حجاب امری شخصی تلقی گردد، به لحاظ آنکه در جامعه تاثیرات خود را خواهد داشت لذا جنبه عمومی آن مورد توجه حکومتها است و نسبت به آن به نوعی موضعگیری مینمایند. در اسلام علاوه بر این، وظیفه حکومت و حفظ شعائر اسلامی دو چندان بر اهمیّت مطلب میافزاید که بررسی آن مستلزم بحث مستقلی است.
مجازات شهود غیرکافی
اهتمام اسلام به حفظ پاورپوینت حریم خصوصی و لزوم رعایت آن از احکام مربوط به شهادت در پارهای از جرائم منافی عفت کاملاً مبرهن است. جرائم مربوط به روابط نامشروع معمولاً در خفا و به صورت پنهانی انجام میگردد. شرایط اثبات این جرم و دشواری آن به گونهای است که اولاً نمیتوان براحتی چنین جرمی را به کسی نسبت داد و عملاً جز در شرایط بسیار خاص امکان اثبات آن وجود ندارد. ثانیاً شهودی که به لحاظ تعداد و نحوه ارائه شرایط عملاً موفق به اثبات جرم نشده باشند، خود مجازات میگردند.
سیاست جنائی اسلام در جرمانگاری زنا و تعیین مجازات بسیار سنگین برای آن و در عین حال دشوار نمودن شرایط اثبات آن نشان دهندهی عدم تمایل شارع مقدس به رواج چنین جرمی در جامعه از یک سو و نیز عدم تمایل به ایراد اتهام و انتساب آن به یکدیگر میباشد. نکته جالب آنکه در عموم جرائم همکاری مردم و اطلاع دادن آن به مراجع قانونی میتواند موجب کشف جرائم گردیده، از نظر قانونگذار مطلوب تلقی گردد ولی در این جرم برای کسانی که نتوانند به لحاظ تعداد شهود آن را اثبات نمایند، مجازات سنگینی وضع گردیده است.
در آیات قرآن و به تبع آن در احکام فقهی، مقررات مربوط به این موضوع تعیین شده است:
«وَالَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ ثُمَّ لَمْ یَاْتُوا بِاَرْبَعَهِ شُهَدَاءَ فَاجْلِدُوهُمْ ثَمَانِینَ جَلْدَهً وَلَا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهَادَهً اَبَدًا وَاُوْلَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ؛
[۱۲۵] نور/سوره۲۴، آیه۴.
کسانی را که زنان عفیف را به زنا متهم میکنند و چهار شاهد نمیآورند، هشتاد ضربه بزنید، و از آن پس هرگز شهادتشان را نپذیرند که مردمی فاسقند».
و همچنین:
«لَوْلَا اِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِاَنفُسِهِمْ خَیْرًا وَقَالُوا هَذَا اِفْکٌ مُّبِینٌ؛
[۱۲۶] نور/سوره۲۴، آیه۱۲.
چرا هنگامی که آن بهتان را شنیدید، مردان و زنان مؤمن به خود گمان نیک نبردند و نگفتند که این تهمتی آشکار است؟».
بر اساس روایات وارده، برای اثبات زنا شهادت چهار مرد عادل مبنی بر انجام مواقعه کامل ضروری است.
[۱۲۷] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۸۳.
به همین ترتیب چنانچه شهادت چهار شاهد ثابت نگردد و یا محتوای آن با یکدیگر مطابقت نداشته باشد، حد بر متهم اجرا نمیشود و شهود مشمول حد قذف میگردند.
[۱۲۸] خمینی، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۱۵-۴۱۶.
البته در این جا در مقام بیان همه شرایط آن نیستیم بلکه صرفاً غرض از طرح مطلب همین است که شارع برای هدفگذاری قانونی (برای مطالعه بیشتر در خصوص هدفگذاری قانونی در سیاست جنائی به گفتمان سیاسی جنائی قانونگذار در «قانون احترام به آزادیهای مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب ۱۳۸۲» مراجعه کنید.)
[۱۲۹] محسنی، فرید (۱۳۸۶)، گفتمان سیاسی جنائی قانونگذار در «قانون احترام به آزادیهای مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب ۱۳۸۲» در مقالات برگزیده همایش حقوق شهروندی، انتشارات مرکز مطبوعات و انتشارات، ص۱۶۶.
و تعیین معیارهای فرهنگی و ارزشهای مورد حمایت کیفری در سیاست جنائی اسلام، مجازات بسیار سنگینی برای مرتکب جرائم منافی عفت نظیر زنا تعیین نموده، ولی در عین حال بنا به مصالح مختلف بر اساس سیاست جنائی خود طریق اثبات آن را بسیار دشوار نموده است، که یکی از آثار آن پرهیز افراد در مداخله در پاورپوینت حریم خصوصی دیگران و تلاش برای کشف و اثبات جرائم منافی عفت و خصوصی ایشان است.
توصیه به مخفی نگهداشتن گناه
در دستورات دینی و روایات نقل شده از معصومین (علیهمالسّلام) تاکید گردیده که شخص گناهکار در خلوت خود نزد خدایش توبه نماید و از اظهار آن حتی برای اجرای مجازات پرهیز کند. از صفات خداوند متعال ستّار و غفّار بودن (در دعاها علاوه بر کلمه ستار و ساتر، تعابیر فراوانی در مورد پردهپوشی خداوند نسبت به بندگان وجود دارد:
«یا من اظهر الجمیل یا من ستر القبیح یا من لم یواخذ بالجریره یا من لم تهیک الستر یا عظیم العفو» بند ۲۳ دعای جوشن کبیر همچنین در دعای کمیل میخوانیم: «… اللهم لا اجد لذنوبی غافراً و لا لقبائحی ساتراً و لا لشیء من عملی القبیح بالحسن مبدلاً غیرک…» و در ادامه آن: «… اللهم مولای کم من قبیح سترته…» ) است. او بر خلوت اشخاص در همه احوال آگاه است. چنانچه انسان مرتکب لغزش و گناهی حتی کبیره گردید، خداوند از آن مطلّع است. لذا بازگشت و پشیمانی و توبه نیز در همان خلوتگاه و به پیشگاه او شایستهتر است زیرا نهایتاً خداوند کریم باید در خصوص بندهاش قضاوت و تصمیمگیری نماید.
در روایات مخت
- لینک دانلود فایل بلافاصله بعد از پرداخت وجه به نمایش در خواهد آمد.
- همچنین لینک دانلود به ایمیل شما ارسال خواهد شد به همین دلیل ایمیل خود را به دقت وارد نمایید.
- ممکن است ایمیل ارسالی به پوشه اسپم یا Bulk ایمیل شما ارسال شده باشد.
- در صورتی که به هر دلیلی موفق به دانلود فایل مورد نظر نشدید با ما تماس بگیرید.