توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت تولی وتبری دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت تولی وتبری،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت تولی وتبری :

تولی و تبری

تولِی و تبرِی به دوستی با خدا و دوستان وی و دشمنی با دشمنان خدا اطلاق می شود؛ در نوشتار حاضر معادل کلمه‌های تولی و تبری در قرآن کریم را بررسی و اهمیت آن دو و تقدم تبری بر تولی و اسوه‌های تولی و تبری و روایات آن را از نظر شما می‌گذرانیم.

فهرست مندرجات

۱ – تعریف تولی و تبری
۱.۱ – در لغت
۱.۲ – در اصطلاح
۱.۳ – تکامل جذب و دفع
۲ – معادل تولی و تبری در قرآن و آیات آن
۳ – اهمیت تولی و تبری
۳.۱ – حب و بغض فی اللّه دائر مدار دین
۳.۲ – نهی از دوستی با کفار
۳.۳ – محکم‌ترین دستگیره ایمان
۳.۴ – تولی و تبری نتیجه ایمان
۳.۵ – تولی و تبری خود ایمان
۴ – تقدم تولی و تبری بر دیگر پیوندها
۴.۱ – بیزاری حضرت ابراهیم از آزر
۴.۲ – طعم ایمان
۵ – تقدم تبری بر تولی
۶ – اسوه‌های تولی و تبری
۶.۱ – حضرت ابراهیم
۶.۲ – پیامبر اکرم
۶.۳ – اهل بیت
۶.۳.۱ – تکامل ایمان
۶.۳.۲ – وجوب محبت اهل بیت
۶.۳.۳ – حب علی علامت ایمان
۷ – تولی و تبری در تربیت اخلاق انسان
۷.۱ – محبت و عداوت دو حالت عاطفی
۷.۲ – اسلام و جنبه‌های عاطفی
۷.۳ – شواهدی از قرآن
۷.۴ – شواهدی از روایات
۷.۵ – اهمیت زیارت‌نامه‌ها در تولی و تبری
۷.۵.۱ – زیارت امیرالمومنین
۷.۵.۲ – امام‌ حسین در روز‌ عرفه
۷.۵.۳ – زیارت عاشورا
۸ – فهرست‌منابع
۹ – پانویس
۱۰ – منبع

تعریف تولی و تبری

تولِی و تبرِی به دوستی با خدا و دوستان وی و دشمنی با دشمنان خدا اطلاق می شود.

در لغت

تولی از ماده «و-ل-ی» به معنای به کار کسی پرداختن

[۱] مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۱۳، ص۲۰۴، «ولی».

، کاری را عهده دار شدن

[۲] راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن،، ص۸۸۵، «ولی».

[۳] شعرانی، ابوالحسن، نثر طوبی، ج۲، ص۵۸۲.

، قبول ولایت

[۴] شعرانی، ابوالحسن، نثر طوبی، ج۲، ص۵۸۳.

[۵] مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۱۳، ص۲۰۶-۲۰۷، «ولی».

، کسی را دوست و سرپرست گرفتن

[۶] شعرانی، ابوالحسن، نثر طوبی، ج۲، ص۵۸۳.

و پیروی کردن است

[۷] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱۵، ص۴۱۵.

[۸] طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، ج۴، ص۵۵۸، «ولی».

و اگر با «عن» متعدی شود به معنای اعراض و رویگردانی می‌آید.

[۹] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱۵، ص۴۱۴، «ولی».

در زبان فارسی هم «تولا» به معنای محبت و دوستی آمده است.

[۱۰] دهخدا، لغت نامه، ج۵، ص۷۱۵۰، «تولی».

تبری از ماده «ب-ر-أ»

[۱۱] مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۱، ص۲۴۰، «برء».

به معنای دوری از عیب و نقص

[۱۲] مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۱، ص۲۴۰، «برء».

، بهبودی از مرض

[۱۳] راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن،، ص۱۲۱، «برأ».

[۱۴] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱، ص۳۱، «برء».

و دوری جستن از چیزی آمده است.

[۱۵] راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن،، ص۱۲۱، «برأ».

[۱۶] فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب شرح الکبیر، ص۴۷-۴۶، ماده بری.

[۱۷] دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، ج۴، ص۵۷۵، ماده تبری.

در اصطلاح

در اصطلاح، این هیئت ترکیبی (تولی و تبری) در مفاهیم دوستی خدا، دوستی با دوستان خدا، پیامبران ، امامان معصوم و مؤمنان و دشمنی با دشمنان خدا و دشمنان انبیا و اولیای الهی و نیز اعتقاد به ولایت اهل بیت محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و دوستی با آنان و دشمنی با دشمنان آنان

[۱۸] طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۱۹۶.

[۱۹] تبریزی، میرزا جواد، صراط النجاه، ج۳، ص۴۵۲.

[۲۰] فتح‌الله، احمد، معجم الفاظ الفقه الجعفری، ص۱۳۰.

و حب و بغض در راه خدا

[۲۱] مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، ج۱، ص۳۶۶.

استعمال شده است.

تکامل جذب و دفع

برخی، تولی و تبری را مرحله تکامل یافته جذب و دفع در جمادات و نباتات دانسته و گفته اند: جذب و دفع در حیوانات به صورت شهوت و غضب و در انسان به صورت میل و اراده و حب و بغض نمود می‌یابد و اگر تحت تدبیر عقل و وحی قرار گیرد جاذبه « تولی » و دافعه « تبری » خواهد بود که از ارکان فروع دین محسوب می‌شوند.

[۲۲] طوسی، نصیرالدین، اخلاق محتشمی، ص۵۶۲-۵۶۳.

[۲۳] جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی، ج۱۰، ص۱۳۰.

معادل تولی و تبری در قرآن و آیات آن

تولی و تبری با این هیئت ترکیبی در قرآن نیامده؛ ولی ماده «ولی» و مشتقات آن در مفهوم دوستی و سرپرستی و یاری و واژه تبری و برائت به معنای بیزاری و دوری جستن، در آیاتی به کار رفته است. برخی مفسران آیات دیگری را نیز به تولی و تبری تفسیر کرده اند؛ نمونه این‌که در آیه ۱۵۷ اعراف، «عَزَّروهُ» را به تبری از دشمنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و «نَصَروهُ» را به تولی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) معنا کرده

[۲۴] سلطان علی‌شاه، سلطان محمد بن حیدر، بیان السعاده، ج۲، ص۲۱۱.

و در ذیل آیه ۳۳ طه، اساس رسالت و عبادت را تسبیح و تحمید دانسته‌اند که گاهی به صورت نماز و زکات و گاه به صورت تولی و تبری بروز می‌کند.

[۲۵] سلطان علی‌شاه، سلطان محمد بن حیدر، بیان السعاده، ج۳، ص۲۲.

اهمیت تولی و تبری

حقیقت ایمان به خدا سر سپردن به دوستی اوست و دوستی با خدا و رسول و آنچه به آن امر کرده و دشمنی با آنچه که از آن نهی کرده است.

[۲۶] ابن تیمیه، مجموع الفتاوی، ج۶، ص۴۷۸.

حب و بغض فی اللّه دائر مدار دین

مدار دین بر حب و بغض فی اللّه است،

[۲۷] ایوب الزعی، محمد بن ابی‌بکر، عده الصابرین، ج۱، ص۸۹.

از این رو ایمان راستین، محکوم معادله تولی و تبری است که مؤمن بر اساس آن هم باید از انوار ارباب کمال و اهل حق استضائه کرده و همنشینی و دوستی با آن‌ها را برگزیند و هم باید از رفاقت و دوستی هواپرستان و اهل بدعت بپرهیزد تا به صراط مستقیم الهی که همان ایمان خالص است دست یابد

[۲۸] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۱، ص۱۱۰.

[۲۹] صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، تفسیر صدرالمتالهین، ج۱، ص۱۷۱.

[۳۰] جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، ج۱، ص۲۷۴.

:«اِهدِنَا الصِّراطَ المُستَقیم صِراطَ الَّذینَ اَنعَمتَ عَلَیهِم غَیرِ المَغضوبِ عَلَیهِم و لاَ الضّالّین».

[۳۱] حمد/سوره۱، آیه۶-۷.

در خبر است که خداوند به برخی از انبیا وحی می‌کند: به مردم بگوید کارهایی که در دنیا انجام داده‌اید، از عبادت و زهد و تقوا، به نحوی سود آن‌ها به خودتان بازمی گردد؛ بنگرید برای من چه کرده‌اید؟ آیا هرگز دوستی از دوستان مرا دوست داشته‌اید؟ یا با دشمنان من دشمنی کرده‌اید؟ اگر عبادت آسمانیان و زمینیان همراه شما باشد و در آن دوستی با دوستان من و دشمنی با دشمنان من نباشد آن عبادت به کار شما نیاید.

[۳۲] میبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار ، ج۲، ص۸۳.

[۳۳] شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، ص۱۲۴.

نهی از دوستی با کفار

قرآن کریم مؤمنان را از دوستی با کافران، یهود، نصارا، مسخره کنندگان دین و دشمنان دین، نهی می‌کند:«لا یَتَّخِذِ المُؤمِنونَ الکفِرینَ اَولِیاء».

[۳۴] آل عمران/سوره۳، آیه۲۸.

[۳۵] نساء/سوره۴، آیه۸۹.

[۳۶] نساء/سوره۴، آیه۱۳۹.

[۳۷] نساء/سوره۴، آیه۱۴۴.

[۳۸] مائده/سوره۵، آیه۵۱.

[۳۹] مائده/سوره۵، آیه۵۷.

[۴۰] اعراف/سوره۷، آیه۳.

[۴۱] ممتحنه/سوره۶۰، آیه۱.

مؤمنان نه تنها نباید با طاغوت و کافران پیوند دوستی برقرار کنند، بلکه باید در برابر آن‌ها موضع منفی داشته باشند و دشمنی خود را با کافران ابراز کنند:

[۴۲] مطهری، مرتضی، آشنایی با قرآن، ج۱-۲، ص۱۴۴-۱۴۵.

«فَمَن یَکفُر بِالطّغوتِ ویُؤمِن بِاللّهِ فَقَدِ استَمسَکَ بِالعُروهِ الوُثقی…»

[۴۳] بقره/سوره۲، آیه۲۵۶.

و این فرمانی است که مؤمنان باید از آن پیروی کنند:

[۴۴] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیرنمونه، ج۳، ص۴۹۲.

[۴۵] قرائتی، تفسیر نور، ج۲، ص۳۵۹.

«اَلَم تَرَ اِلَی الَّذینَ یَزعُمونَ اَنَّهُم ءامَنوا بِما اُنزِلَ اِلَیکَ وما اُنزِلَ مِن قَبلِکَ یُریدونَ اَن یَتَحاکَموا اِلَی الطّغوتِ و قَد اُمِروا اَن یَکفُروا بِه»،

[۴۶] نساء/سوره۴، آیه۶۰.

زیرا ایمان به خدا با دوستی با دشمنان خدا سازگاری ندارد: «ولَو کانوا یُؤمِنونَ بِاللّهِ والنَّبِیِّ وما اُنزِلَ اِلَیهِ ما اتَّخَذوهُم اَولِیاءَ ولکِنَّ کَثِیرًا مِنهُم فسِقون».

[۴۷] مائده/سوره۵، آیه۸۱.

محکم‌ترین دستگیره ایمان

نقل است که پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در جمع اصحاب فرمود: کدام دستگیره ایمان از همه محکم‌تر است؟ اصحاب هر یک چیزی گفتند: نماز، روزه، حج، جهاد و…. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: همه این‌ها مهم‌اند؛ لیکن محکم‌ترین دستگیره ایمان، دوستی و دشمنی در راه خداست و این‌که دوستان خدا را دوست داشته باشی و از دشمنان او بیزار باشی.

[۴۸] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۱۲۵-۱۲۶.

[۴۹] شیخ صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، ص۳۹۸.

[۵۰] طیالسی، سلیمان بن داود، مسند ابی داود، ج۲، ص۱۱۰.

تولی و تبری نتیجه ایمان

شیخ طوسی ذیل آیه ۷۳ انفال، تولی و تبری را نتیجه ایمان دانسته و فرموده است: اگر ایمان سبب دوستی بین مؤمنان و بیزاری از کجی‌ها و گمراهی‌ها نشود، خود مایه گمراهی است.

[۵۱] نووی، یحیی بن شرف، التبیان فی آداب حمله القرآن، ج۵، ص۱۶۳.

در رساله حقوق امام سجاد (علیه‌السلام) است که از حقوق معلم بر تو این است که با دشمن وی همنشینی و با دوستان وی دشمنی نکنی.

[۵۲] شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۲۰.

تولی و تبری خود ایمان

فضیل بن یسار یکی از یاران امام صادق (علیه‌السلام) نقل می کند:«سالت أبا عبداللّه ، علیه السلام، من الحبّ والبغض أمن الإیمان هو؟ فقال: و هل الإیمان إلاّ الحبّ والبغض؛

[۵۳] محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۱۲۵، ح۵.

از امام صادق(ع) پرسیدم: آیا دوستی و دشمنی از ایمان است؟ فرمود: آیا ایمان جز دوستی و دشمنی است؟»
در روایت دیگری، امام صادق(ع) می فرماید:«من أحبّ للّه و أبغض للّه و أعطی للّه فهو ممّن کمل إیمانه؛

[۵۴] محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۱۲۴، حدیث۱.

آن کس که برای خدا دوستی بورزد، برای خدا دشمنی کند و برای خدا ببخشد، از کسانی است که ایمان او کامل شده است.»
و باز می فرماید:«کلّ من لم یحبّ علی الدین ولم یبغض علی الدین فلا دین له؛

[۵۵] محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۱۲۷، حدیث۱۶.

کسی که دوستی و دشمنی اش براساس دین نباشد، دین ندارد.»

تقدم تولی و تبری بر دیگر پیوندها

تولی و تبری بر همه پیوندها حتی پیوندهای عاطفی و خویشاوندی مقدم است، بنابراین، کسانی که به خدا و روز واپسین ایمان آورند با کسانی که با خدا و پیامبرش دشمنی و مخالفت کنند دوستی نمی‌کنند، اگرچه پدران یا پسران یا برادران یا خویشاوندانشان باشند؛ اینان‌اند که خداوند ایمان را در دل هایشان نوشته است: «لا تَجِدُ قَومًا یُؤمِنونَ بِاللّهِ والیَومِ الأخِرِ یوادّونَ مَن حادَّ اللّهَ و رَسولَهُ و لَو کانوا ءاباءَهُم اَو اَبناءَهُم اَو اِخونَهُم اَو عَشیرَتَهُم اُولئِکَ کَتَبَ فی قُلوبِهِمُ الایمن…»،

[۵۶] مجادله/سوره۵۸، آیه۲۲.

بیزاری حضرت ابراهیم از آزر

چنان که ابراهیم (علیه‌السلام) وقتی فهمید آزر دشمن خداست از وی بیزاری جست: «فَلَمّا تَبَیَّنَ لَهُ اَنَّهُ عَدُوٌّ لِلّهِ تَبَرَّاَ مِنه»

[۵۷] توبه/سوره۹، آیه۱۱۴.

و مدار تولی و تبری، ایمان و کفر است؛ کسانی که پدران و برادران کافر خود را دوست و سرپرست بگیرند، ستمکارند: «یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا لا تَتَّخِذُوا ءاباءَکُم واِخونَکُم اَولِیاءَ اِنِ استَحَبُّوا الکُفرَ عَلَی الاِیمنِ و مَن یَتَوَلَّهُم مِنکُم فَاُولئِکَ هُمُ الظّلِمون».

[۵۸] توبه/سوره۹، آیه۲۳.

بر اساس آیه ۴ سوره ممتحنه: تا این افراد بر شرک و کفر باقی‌اند تبری از آنان و دشمنی با آن‌ها ادامه دارد: «بَدا بَینَنا وبَینَکُمُ العَدوهُ و البَغضاءُ اَبَدًا حَتّی تُؤمِنوا بِاللّهِ وحدَه…».

طعم ایمان

از ابن عباس نقل شده: هیچ بنده‌ای طعم ایمان را نمی‌چشد، مگر این‌که دوستی و دشمنی‌اش برای خدا باشد، و کسی که در راه خدا و برای خدا دوستی و دشمنی کند به ولایت الهی دست می‌یابد،

[۵۹] شیخ صدوق، محمد بن علی، علل الشرایع، ج۱، ص۱۴۰.

[۶۰] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدر المنثور، ج۸، ص۸۷.

[۶۱] المصنف، ج۸، ص۱۹۶.

چون دوستی و دشمنی برای خدا انسان را به محبت او نزدیک می‌کند و محبت کلید ولایت الهی است.

[۶۲] شرح قصیده، ج۲، ص۴۷۵.

البته این محبت بدون متابعت حاصل نمی‌شود، از همین رو خداوند متعالی نشانه دوستی خدا را در پیروی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) قرار داد: «قُل اِن کُنتُم تُحِبّونَ اللّهَ فَاتَّبِعونی»

[۶۳] آل عمران/سوره۳، آیه۳۱.

[۶۴] آملی، سیدحیدر، محیط الاعظم، ج۱، ص۴۳۲-۴۳۳.

و چون متابعت هم فرع بر مودت و دوستی است، مردم را به مودت اهل بیت (علیهم‌السلام) فرا خواند: «قُل لا اَسلُکُم عَلَیهِ اَجرًا اِلاَّ المَوَدَّهَ فِی القُربی»

[۶۵] شوری/سوره۴۲، آیه۲۳.

و همان گونه که امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) فرمود: دوستی اهل بیت با دوستی دشمنان آنان جمع نمی‌شود، زیرا خداوند برای انسان دو قلب قرار نداده است.

[۶۶] حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیرنورالثقلین، ج۴، ص۲۳۴.

شایان ذکر این‌که مراد از مودت قربی در آیه یاد شده همان حب فی اللّه است و این‌که اهل بیت (علیهم‌السلام) به آن اختصاص یافته و در حدیث ثقلین، حدیث سفینه و مانند آن، مردم به تبعیت از آن‌ها فرا خوانده شده اند، همه برای تکمیل دعوت دینی است؛

[۶۷] طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۸، ص۴۵-۴۷.

یعنی غایت تولی و تبری، رساندن مردم به کمال و حب الهی است.
مصداق قربی در زمان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، حضرت علی (علیه‌السلام)، حضرت فاطمه (علیهاالسلام)، امام حسن (علیه‌السلام) و امام حسین (علیه‌السلام) و بعد از آن‌ها فرزندان آنان‌اند.

[۶۸] حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج۲، ص۱۹۴.

[۶۹] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدر المنثور، ج۷، ص۳۴۸.

برخی با استناد به آیه «اَطیعوا اللّهَ والرَّسول»

[۷۰] آل عمران/سوره۳، آیه۳۲.

گفته‌اند: همه کسانی که ادعای محبت الهی می‌کنند ولی در عمل بر طریقه محمدیه (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نیستند در ادعایشان کاذب‌اند.

[۷۱] ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۳۶۶.

تقدم تبری بر تولی

معمولاً تولی و تبری در کنار هم و در یک سطح مطرح می‌شوند؛ ولی از برخی آیات برمی‌آید که تبری بر تولی مقدم است، چنان که در آیه ۲۹ فتح ابتدا شدت عمل با کافران بیان شده، سپس رأفت و دوستی بین مؤمنان مطرح می‌شود: «مُحَمَّدٌ رَسولُ اللّهِ والَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَی الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم…». در کلمه توحید (لا اله إلاّ اللّه) هم نخست آلهه نفی، آن گاه توحید اثبات می‌شود.

[۷۲] رازی، ابوالفتوح، روض الجنان، ج۲، ص۲۸۲-۲۸۳.

در احتجاج حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) با قوم خود نیز اول اعلام برائت از مشرکان و سپس تولی آمده است

[۷۳] کاشانی، فتح الله، منهج الصادقین، ج۳، ص۴۰۶.

:«… اِنّی بَرِی ءٌ مِمّا تُشرِکون اِنّی وجَّهتُ وجهِیَ لِلَّذی فَطَرَ السَّموتِ والاَرض…».

[۷۴] انعام/سوره۶، آیه۷۸.

[۷۵] انعام/سوره۶، آیه۷۹.

حضرت یوسف (علیه‌السلام) هم با هم زندانیان خویش ابتدا تبری و سپس تولی را مطرح کرد: «اِنّی تَرَکتُ مِلَّهَ قَومٍ لا یُؤمِنونَ بِاللّهِ وهُم بِالأخِرَهِ هُم کفِرون واتَّبَعتُ مِلَّهَ ءاباءی اِبرهیمَ واِسحقَ و یَعقوب…».

[۷۶] یوسف/سوره۱۲، آیه۳۷-۳۸.

برخی ذیل آیه «و مَن یَتَّقِ اللّهَ یَجعَل لَهُ مَخرَجا»

[۷۷] طلاق/سوره۶۵، آیه۲.

با بیان مراتبی برای تقوا ، اولین مرتبه آن را تبری از کفر و شرک دانسته‌اند که با شهادتین حاصل می‌شود.

[۷۸] مازندرانی، محمد صالح، شرح اصول کافی، ج۸، ص۲۲۱.

اسوه‌های تولی و تبری

در این بخش چند نمونه از اسوه‌های تولی و تبری را ذکر می‌کنیم.

حضرت ابراهیم

قرآن کریم حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) و پیروان وی را اسوه مؤمنان در تولی و تبری معرفی می‌کند: «قَد کانَت لَکُم اُسوَهٌ حَسَنَهٌ فی اِبرهیمَ والَّذینَ مَعَهُ اِذ قالوا لِقَومِهِم اِنّا بُرَءؤُا مِنکُم و مِمّا تَعبُدونَ مِن دونِ اللّهِ کَفَرنا بِکُم وبَدا بَینَنا وبَینَکُمُ العَدوهُ والبَغضاءُ اَبَدًا حَتّی تُؤمِنوا بِاللّهِ وحدَهُ…».

[۷۹] ممتحنه/سوره۶۰، آیه۴.

پیامبر اکرم

آیه‌ای دیگر پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را نیز الگوی مطلق مؤمنان در همه زمینه‌ها می‌شناساند: «و لَقَد کانَ لَکُم فی رَسولِ اللّهِ اُسوَهٌ حَسَنَهٌ» و چون تولی و تبری از وظایف و برنامه‌های پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بود: «واَنذِر عَشیرَتَکَ الاَقرَبین واخفِض جَناحَکَ لِمَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ المُؤمِنین فَاِن عَصَوکَ فَقُل اِنّی بَری ءٌ مِمّا تَعمَلون»،

[۸۰] شعراء/سوره۲۶، آیه۲۱۴-۲۱۶.

مؤمنان نیز باید در این زمینه به آن حضرت تأسی کنند. برخی خفض جناح با مؤمنان را به اظهار دوستی و محبت با آنان معنا کرده‌اند.

[۸۱] شوکانی، محمد، فتح القدیر، ج۴، ص۱۳۸.

طبق نقل علی بن ابراهیم، مراد از «فَاِن عَصَوکَ» در آیه یاد شده این است که اگر در ولایت علی (علیه‌السلام) و امامان بعد از وی نافرمانی کردند بگو: من از عمل شما بیزارم.

[۸۲] قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ج۲، ص۱۲۶.

[۸۳] فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، الصافی، ج۴، ص۵۴.

اهل بیت

مراد از «العُروَهِ الوثقی» در آیه ۲۵۶ بقره نیز حب فی اللّه و بغض فی اللّه

[۸۴] ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۳۱۹.

و محبت اهل بیت (علیهم‌السلام) دانسته شده و از پیامبر اعظم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) روایت شده: کسی که دوست دارد بر کشتی نجات سوار شده، به دستگیره قابل اطمینان چنگ زند و به ریسمان الهی آویخته شود، باید بعد از من علی (علیه‌السلام) را دوست بدارد و با دشمنان وی دشمن باشد و از امامان هدایت (فرزندان وی) پیروی کند.

[۸۵] ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۳۱۹.

[۸۶] بحرانی، سیدهاشم، حلیه الابرار، ج۲، ص۴۴۰.

[۸۷] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۲۳، ص۱۴۴.

بر پایه برخی احادیث، مراد از کسب نیکی‌ها در آیه «… مَن یَقتَرِف حَسَنَهً نَزِد لَهُ فیها حُسنًا اِنَّ اللّهَ غَفورٌ شَکور»

[۸۸] شوری/سوره۴۲، آیه۲۳.

دوستی اهل بیت (علیهم‌السلام)

[۸۹] فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، الاصفی، ج۲، ص۱۱۲۸.

[۹۰] حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج۲، ص۲۱۴.

و مقصود از «مَن صَلَحَ» در آیه «رَبَّنا واَدخِلهُم جَنّتِ عَدنٍ الَّتی وعَدتَّهُم ومَن صَلَحَ مِن ءابائِهِم و اَزوجِهِم و ذُرِّیّتِهِم اِنَّکَ اَنتَ العَزیزُ الحَکیم»

[۹۱] غافر/سوره۴۰، آیه۸.

که داخل کردن آنان در جنات عدن از پروردگار درخواست شده، دوستی حضرت علی (علیه‌السلام) است.

[۹۲] قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ج۲، ص۲۵۵.

مراد از انس و جانّی که طبق آیه ۳۹ الرحمن: «فَیَومَئِذٍ لا یُسلُ عَن ذَنبِهِ اِنسٌ ولا جانٌّ» در قیامت بازخواست نمی‌شوند نیز خصوص کسانی است که در دنیا دوستدار امیرمؤمنان، علی (علیه‌السلام) بوده، از دشمنان آن حضرت تبری می‌جویند

[۹۳] قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ج۲، ص۳۴۵.

و هم اینان در آن روز از این حکم که آدمی از برادر، مادر، پدر، همسر و پسرانش می‌گریزد

[۹۴] عبس/سوره۸۰، آیه۳۴-۳۶.

مستثنا هستند.

[۹۵] کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، ص۵۳۹.

شخصی به امام باقر (علیه‌السلام) عرض کرد:گاهی شیطان مرا وسوسه می‌کند و من بر خودم می‌ترسم؛ سپس دوستی شما را یاد می‌کنم و دلم آرام می‌گیرد. امام (علیه‌السلام) فرمود: مگر دین جز دوست داشتن است آیا نشنیده ای این سخن خداوند متعالی را که «اِن کُنتُم تُحِبّونَ اللّهَ فَاتَّبِعونی یُحبِبکُمُ اللّه»

[۹۶] آل عمران/سوره۳، آیه۳۱.

[۹۷] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۲۷، ص۹۴.

استشهاد امام (علیه‌السلام) به این آیه یا برای آن است که دوست داشتن امامان معصوم (علیهم‌السلام) همان دوستی با خداست، یا برای بیان این است که محبت خدا به تمام و کمال نمی‌رسد مگر با پیروی از ایشان.

[۹۸] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۲۷، ص۹۴.

تکامل ایمان

ذیل آیه «یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا اتَّقُوا اللّهَ وکونوا مَعَ الصّدِقین…»

[۹۹] توبه/سوره۹، آیه۱۱۹.

نقل است که امام باقر (علیه‌السلام) به ابوحمزه ثمالی فرمود: کسی (در حقیقت) خدا را می‌پرستد که وی را شناخته باشد و کسی که خدا را نشناخته، پرستش وی مانند پرستش غیر خدا از روی گمراهی است. ابوحمزه پرسید: معرفت خدا چیست؟ امام فرمود: معرفت به این است که خدا و رسولش را در موالات علی (علیه‌السلام) و اقتدا به وی و امامان پس از او و تبری جستن از دشمنان آنان تصدیق کند. ابوحمزه پرسید: چه کنم تا ایمانم کامل شود؟ امام (علیه‌السلام) فرمود: دوستان خدا را دوست بدار و با دشمنان خدا دشمن باش، همان گونه که خدا فرمود:با صادقان باش.

[۱۰۰] ابوحمزه ثمالی، ثابت بن دینار، تفسیر ابی حمزه ثمالی، ص۱۹۴.

[۱۰۱] عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۲، ص۱۱۶.

ام سلمه (از همسران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)) به عایشه هنگام عزیمت به بصره گفت: من روزی را به تو یادآور می‌شوم که پیامبر و علی خلوت کرده بودند و تو هجوم بردی و با علی تندی کردی و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به تو فرمود: به خدا سوگند کسی از اهل بیت من و غیر آن‌ها با علی (علیه‌السلام) دشمنی نمی‌کند مگر این‌که از ایمان خارج شود.

[۱۰۲] ابن ابی‌الحدید، عبد الحمید بن هبه‌الله، شرح نهج البلاغه، ج۶، ص۳۲۳.

در تفسیری از آیه «سَیَجعَلُ لَهُمُ الرَّحمنُ وُدّا»

[۱۰۳] مریم/سوره۱۹، آیه۹۶.

هم مراد از جعل ودّ قرار دادن حب علی (علیه‌السلام) در قلب هر مؤمن، دانسته شده است.

[۱۰۴] ابن بطریق، یحیی بن حسن، خصائص الوحی المبین، ص۱۳۳.

[۱۰۵] حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج۱، ص۴۷۳-۴۷۴.

وجوب محبت اهل بیت

ذیل آیه ۲۳ شوری نیز احادیثی در وجوب محبت اهل بیت نقل شده که طبق آن‌ها ثمره دوستی اهل بیت، بهشت و فرجام دشمنی با آن‌ها دوزخ است.

[۱۰۶] زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، ج۴، ص۲۲۰-۲۲۱.

[۱۰۷] فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، ج۲۷، ص۵۹۵.

[۱۰۸] قرطبی، محمد بن احمد، تفسیر قرطبی، ج۱۶، ص۲۳.

حب علی علامت ایمان

به نقل روایات متواتر، حب و دوستی علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) عنوان و در رأس نامه عمل مؤمن

[۱۰۹] المناوی، فیض القدیر، ج۴، ص۴۸۱.

[۱۱۰] ابن بطریق، یحیی بن حسن، خصائص الوحی المبین، ص۳۰.

و علامت ایمان است و دشمنی با علی (علیه‌السلام) نشان کفر و نفاق است.

[۱۱۱] حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج۲، ص۲۵۰.

فخر رازی با تکیه بر وجوب دوستی اهل بیت (علیهم‌السلام) (علی، فاطمه، امام حسن و امام حسین (علیهم‌السلام))، اختصاص ایشان به مزید تعظیم را لازم دانسته است.

[۱۱۲] فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، ج۲۷، ص۵۹۵.

تولی و تبری در تربیت اخلاق انسان

از مهمترین مبانی دین، تَبّری (تَولاّ، در عربی تَولّی: دوستی داشتن با کسی، تَبرّا در عربی تَبرّی: بیزاری، ‌بیزار شدن از…) و بیزاری جستن از بنیانگذاران حکومت ظلم و فساد و دشمنان ائمه هدی است، و این در پی تَولی و اظهار محبت و تحیَّت به پیشوایان دینی است.
از آن جهت که این دو حالت روانی، از عواطف مهم انسانی است که در تربیت اخلاق فردی و همچنین فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی آثار مهمی دارد، و انگیزه بسیاری از رفتارهای پسندیده یا ناپسند می‌باشد، نخست به توضیحی در این باب می‌پردازیم و سپس شواهدی از متن زیارت‌ها نقل می‌کنیم.

محبت و عداوت دو حالت عاطفی

رغبت و نفرت، محبت و عداوت از حالات انفعالی و عواطف انسان است، که به طور طبیعی در افراد وجود دارد، و در روان‌شناسی مورد تحقیق قرار می‌گیرد.
یک مسلمان صمیمی و پایبند به مذهب نمی‌تواند در دل نسبت به موافقان و مخالفانِ عقیدتی خود حالتی یکسان داشته باشد، زیرا لازمه‌ اعتقادِ راستین به یک مکتب جانب‌داری و دفاع از آن، و علاقه به پیشوایان و نفرت و دوری از مخالفانش می‌باشد، که اگر شخص مکتبی چنین حالتی نداشته باشد، بی‌شک مخالفان از نوعی ضدیت و دشمنی نسبت به او و مکتبش خالی نخواهند بود، چنان‌که در رویدادهای سیاسی و اجتماعی کنونی هم می‌بینیم.

اسلام و جنبه‌های عاطفی

افزون بر این اسلام که دینی جامع و کامل است، تعلیماتش هیچ‌گاه منحصر به‌اندام‌های بدن و اعمال ظاهری نمی‌شود، بلکه درباره‌ی مقاصد و نیّات آدمی نیز حکم و دستور دارد، و به خصوص نسبت به عاطفه‌ی محبت و عداوت که از عواطف قوی انسان است رهنمودهایی عرضه می‌کند که از حکمت و واقع‌بینی تعلیماتش حکایت می‌نماید.
راز مطلب و اهمیتش در این است که انسان (گذشته از موارد استثنایی) پیشتر و بیشتر از اینکه تابع استدلال و منطق و علم باشد پیرو احساسات و عواطفش می‌باشد، چنان‌که انگیزه‌ی بسیاری از رفتارهایش دلبستگی‌ها و دل آزردگی‌هاست، یا روحیه‌ی تبعیت از رسوم رایج و تقلید از بزرگان قوم.(اهمیت «حکومت» و اداره کنندگان کشور نیز به همین علت است که در اصلاح یا به فساد کشاندن عامّه مردم تاثیری فراوان دارند و خواه ناخواه مورد تقلید عمومی واقع می‌شوند.)

شواهدی از قرآن

به این جهت در قرآن کریم و احادیث، محبت و عداوت آدمی نیز تحت حکم الهی در آمده چنانکه می‌فرماید: «یا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا آباءَکُمْ وَ اِخْوانَکُمْ اَوْلِیاءَ اِنِ اسْتَحَبُّوا الْکُفْرَ عَلَی الْاِیمانِ؛

[۱۱۳] توبه/سوره۹، آیه۲۳.

ای کسانی که ایمان آورده‌اید، هرگاه پدران و برادران شما کفر را بر ایمان ترجیح دهند آنها را ولی (دیار و یاور و تکیه‌گاه) خود قرار ندهید…» (آیه‌ی بعد از آن نیز با لحنی تهدیدآمیز می‌فرماید: نباید قوم و خویش و اموال و تجارت، از خدا و رسول و جهاد در راه او محبوب‌تر باشد. آیات در این مضمون فراوان است و مجال شرحش نیست، از جمله رجوع شود به:سوره مائده،

[۱۱۴] مائده/سوره۵، آیه۵۱.

[۱۱۵] مائده/سوره۵، آیه۵۶.

[۱۱۶] مائده/سوره۵، آیه۵۷.

سوره اعراف،

[۱۱۷] اعراف/سوره۷، آیه۲۶۹.

سوره ممتحنه

[۱۱۸] ممتحنه/سوره۶۰، آیه۱.

)
و راجع به تبرّی جستن حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) از عمویش می‌خوانیم: «فَلَمَّا تَبَیَّنَ لَهُ اَنَّهُ عَدُوٌّ لِلَّهِ تَبّری مِنْهُ؛ چون بر او (ابراهیم) آشکار و ثابت شد که (عمویش) دشمن خداست (چون بت‌تراش است) از او بیزاری جُست.» (این سوره‌ها نیز ملاحظه شود. سوره توبه،

[۱۱۹] توبه/سوره۹، آیه۱۱۴.

سوره بقره،

[۱۲۰] بقره/سوره۲، آیه۱۶۶.

سوره‌ زخرف

[۱۲۱] زخرف/سوره۴۳، آیه۲۶.

)
چنانکه از این آیه و نمونه‌های دیگر بر می‌آید این بیزاری و دوری و زشت شمردن نسبت به عقیده‌ نادرست و اعمال ناشایست کافران می‌باشد نه خود شخص، تا «انسان دوستان» خرده نگیرند که باید همه را دوست داشت، که «صلح ک