توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت توصلی دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت توصلی،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت توصلی :

پاورپوینت توصلی

تَوَصُّلی، اصطلاحی در اصول فقه، در مقابل تَعَبُّدی است.

فهرست مندرجات

۱ – توصل در لغت
۲ – تعبد در لغت
۳ – معانی پاورپوینت توصلی و تعبدی نزد اصولیین
۳.۱ – معنای اول
۳.۲ – معنای دوم
۳.۳ – معنای سوم
۳.۴ – نسبت میان معنای دوم و سوم
۳.۵ – معنای سوم متضمن معانی فرعی دیگر
۴ – تقسیم‌بندی واجبات از دیدگاه امام خمینی
۵ – تردید در پاورپوینت توصلی و تعبدی بودن بعضی عبادات
۶ – حکم واجبات مشکوک الپاورپوینت توصلی و التعبدی
۷ – اصل در واجبات مشکوک الپاورپوینت توصلی و التعبدی
۸ – قصد قربت در عبادات از نظر اصولیان
۹ – اخذ قصد امتثال در متعلَق امر
۱۰ – ادله محال بودن تقیید متعلق امر به قصد امتثال
۱۱ – اثبات پاورپوینت توصلی بودن واجبات
۱۲ – مقتضای اصل عملی در قول به تعبدی بودن واجبات
۱۳ – مقتضای اصل عملی در قول به پاورپوینت توصلی بودن واجبات
۱۴ – تعبیر واجب پاورپوینت توصلی و تعبدی نزد اصولیین عامه
۱۵ – اختلاف در حکمت تشریع تعبدیات نزد اصولیین عامه
۱۶ – ثمره تعبدی دانستن یک حکم در اصول فقه اهل سنّت
۱۷ – اختلاف اهل سنت در تعبدی دانستن برخی فروع فقهی
۱۸ – دیدگاه اهل سنت در تعبدی بودن یا تعلیلی بودن احکام
۱۹ – فهرست منابع
۲۰ – پانویس
۲۱ – منبع

توصل در لغت

تَوَصُّل در لغت به معنای به چیزی رسیدن یا پیوستن.

[۱] اسماعیل بن حماد جوهری، الصحاح: تاج اللغه و صحاح العربیه، ذیل «وصل»، چاپ احمد عبدالغفور عطار، بیروت، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.

[۲] ذیل «وصل»، ابن منظور، لسان العرب.

[۳] لویس معلوف، المنجد فی اللغه و الاعلام، ذیل «وصل»، بیروت ۱۹۹۶.

تعبد در لغت

تَعَبُّد به معنای عبادت و بندگی کردن، به بندگی گرفتن و به طاعت دعوت کردن است.

[۴] خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ذیل «عبد»، چاپ مهدی مخزومی ‌و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۵.

[۵] ذیل «عبد»، ابن منظور، لسان العرب.

[۶] محمد بن محمد مرتضی زبیدی، تاج العروس من جواهرالقاموس، ذیل «عبد»، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.

[۷] لویس معلوف، المنجد فی اللغه و الاعلام، ذیل «عبد»، بیروت ۱۹۹۶.

معانی پاورپوینت توصلی و تعبدی نزد اصولیین

معنای اول

در اصول فقه معانی گوناگونی برای این دو اصطلاح بیان شده است. مطابق دیدگاهی که به اصولیان متقدمِ امامی ‌منسوب است، پاورپوینت توصلی بر واجباتی اطلاق می‌شود که حکمت و مصلحتِ وجوب، یعنی غرض شارع از واجب کردن آن‌ها برای مکلف، روشن است، مانند نجات دادن غریق. در مقابل، واجباتی که حکمت آن‌ها و غرض آمر از واجب کردن آن‌ها معلوم نیست، تعبدی‌اند، مانند نماز.

[۸] ضیاءالدین عراقی، مقالات الاصول، ج۱، ص۲۲۹، ج ۱، چاپ محسن عراقی و منذر حکیم، قم ۱۴۱۴.

[۹] حسن موسوی بجنوردی، منتهی الاصول، ج۱، ص۱۲۶ـ۱۲۷، قم: مکتبه بصیرتی.

[۱۰] محمدابراهیم کرباسی، منهاج الاصول، ج۱، ص۱۸۵، تقریرات درس آیه اللّه عراقی، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.

[۱۱] محمدرضا مظفر، اصول الفقه، ج۱، ص۶۹، بیروت: مؤسسه الاعلمی‌للمطبوعات.

نظر اصولیان اهل سنّت نیز با این دیدگاه منطبق است.

اصولیان متأخر امامی‌این ملاک را برای تعبدی و پاورپوینت توصلی بودن اوامر شرعی نپذیرفته‌اند، با این استدلال که در بسیاری از واجبات پاورپوینت توصلی نیز غرض شارع معلوم نیست و اگر مُفاد احادیثی که به «علل شرایع» معروف‌اند، اغراض پنداشته شود، در باره برخی از واجبات تعبدی نیز چنین احادیثی وجود دارد.

[۱۲] حسن موسوی بجنوردی، منتهی الاصول، ج۱، ص۱۲۷، قم: مکتبه بصیرتی.

[۱۳] محمدتقی بروجردی، نهایه الافکار، ج۱، ص۱۸۳ـ۱۸۴، تقریرات درس آیه اللّه عراقی، ج ۱، قم ۱۴۰۵.

[۱۴] محمدابراهیم کرباسی، منهاج الاصول، ج۱، ص۱۸۵، تقریرات درس آیه اللّه عراقی، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.

[۱۵] محمدرضا مظفر، اصول الفقه، ج۱، ص۶۹، بیروت: مؤسسه الاعلمی‌للمطبوعات.

معنای دوم

در منابع اصولی، دو معنای مهم دیگر نیز برای این دو اصطلاح آمده است. بنا بر معنای مشهورتر، پاورپوینت توصلی واجبی است که صِرف انجام دادن آن ــ با هر نیتی که باشد ــ موجب ادای تکلیف است و نیاز به نیت تقرب به پروردگار ندارد، مانند نجات دادن غریق و دفن کردن میت.

در حقیقت، غرض از وجوب، فقط تحقق متعلَّق وجوب (یعنی کاری که وجوب به آن تعلق گرفته) است و ازاین‌رو پاورپوینت توصلی نامیده می‌شود. این قبیل واجبات حتی ممکن است بدون اراده و از روی غفلت تحقق یابند. در برابر، تعبدی (یا عبادی) به واجبی گفته می‌شود که انجام دادن آن به خودی خود تکلیف را ساقط نمی‌کند بلکه نیازمند قصد قربت است به تعبیر دیگر، خواسته شارع، تحقق یافتن واجب‌ به‌طور مطلق نیست، بلکه باید با انگیزه‌ای الاهی و با نیت تقرب به پروردگار همراه باشد، مانند نماز و روزه.

[۱۶] ابوالقاسم بن محمدعلی تهرانی، مطارح الانظار، ج۲، ص۵۹، تقریرات درس شیخ انصاری، ج ۲، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۸، چاپ افست قم ۱۴۰۴.

[۱۷] محمدکاظم بن حسین آخوند خراسانی، کفایه الاصول، ج۱، ص۷۲، قم ۱۴۰۹.

[۱۸] علی روزدری، تقریرات آیه اللّه المجدّد الشیرازی، ج۲، ص۳۲۶، قم ۱۴۰۹ـ ۱۴۱۵.

[۱۹] محمدتقی بروجردی، نهایه الافکار، ج۱، ص۱۸۳، تقریرات درس آیه اللّه عراقی، ج ۱، قم ۱۴۰۵.

[۲۰] حسینعلی منتظری، کتاب نهایه الاصول، ج۱، ص۹۷ـ ۹۸، تقریرات درس آیه اللّه بروجردی، ج ۱، قم ۱۳۷۵.

[۲۱] محمود هاشمی‌شاهرودی، ج۲، ص۶۳، بحوث فی علم الاصول، تقریرات درس آیه اللّه صدر، قم ۱۴۰۵.

[۲۲] ، محمود هاشمی‌شاهرودی، ج۲، ص۷۳، بحوث فی علم الاصول، تقریرات درس آیه اللّه صدر، قم ۱۴۰۵.

[۲۳] محمدصادق روحانی، زبده الاصول، ج۱، ص۲۵۷، قم ۱۴۱۲.

[۲۴] محمدرضا مظفر، اصول الفقه، ج۱، ص۶۹، بیروت: مؤسسه الاعلمی‌للمطبوعات.

معنای سوم

بنا بر معنای دیگر، تعبدی به واجبی گفته می‌شود که دارای سه شرط باشد: «مباشرت» (مکلَّف خود آن را انجام دهد)، «اباحه» (از راه مباح و با وسایل حلال انجام شود) و «اختیار و اراده» (بدون اجبار و با «اراده»، یعنی با التفات و قصد، صورت گیرد). در مقابل، پاورپوینت توصلی واجبی است که به این امور مشروط نباشد. بنابراین، واجبِ پاورپوینت توصلی، مثلاً به واسطه انجام دادن کار حرام نیز ساقط می‌شود، مانند نجات دادن غریق با استفاده از ابزار غصبی

[۲۵] ابوالقاسم خوئی، اجود التقریرات، ج۱، ص۹۷، تقریرات درس آیه اللّه نائینی، قم ۱۳۶۸ ش.

[۲۶] محمدعلی کاظمی ‌خراسانی، فوائدالاصول، ج۱، ص۱۳۸، تقریرات درس آیه اللّه نائینی، قم ۱۴۲۱.

[۲۷] علی هاشمی‌شاهرودی، دراسات فی علم الاصول، ج۱، ص۱۸۱ـ۱۸۲، تقریرات درس آیه اللّه خوئی، قم ۱۴۱۹ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۸ـ۱۹۹۹.

[۲۸] حسن موسوی بجنوردی، منتهی الاصول، ج۱، ص۱۲۸، قم: مکتبه بصیرتی.

[۲۹] محمدباقر بن محمداکمل بهبهانی، حاشیه مجمع الفائده و البرهان، ج۱، ص۵۶۰، قم ۱۴۱۷.

[۳۰] محمدابراهیم کرباسی، منهاج الاصول، ج۱، ص۱۸۵ـ۱۸۶، تقریرات درس آیه اللّه عراقی، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.

[۳۱] محمدعلی کاظمی ‌خراسانی، فوائدالاصول، ج۱، ص۱۳۷ـ ۱۳۸، تقریرات درس آیه اللّه نائینی، قم ۱۴۲۱.

[۳۲] مرتضی حسینی فیروزآبادی، عنایه الاصول فی شرح کفایه الاصول، ج۱، ص۲۱۲ـ ۲۱۵، قم ۱۴۰۰.

[۳۳] عبدالصاحب حکیم، منتقی الاصول، ج۱، ص۴۱۱، تقریرات درس آیه اللّه روحانی، ج ۱، قم ۱۴۱۶.

برای پاورپوینت توصلی و تعبدی معانی دیگری نیز وجود دارد.

[۳۴] حسن موسوی بجنوردی، منتهی الاصول، ج۱، ص۱۲۷ـ ۱۲۸، قم: مکتبه بصیرتی.

نسبت میان معنای دوم و سوم

نسبت میان دو معنای اخیر، عموم و خصوصِ مِن وجه است، زیرا برخی واجبات به معنای اول پاورپوینت توصلی اما به معنای دوم تعبدی‌اند، مانند جواب دادن سلام که قصد قربت در آن شرط نیست ولی مباشرت در آن شرط است. در برابر، برخی واجبات به معنای اول تعبدی و به معنای دوم پاورپوینت توصلی‌اند، مانند وجوب قضای نماز پدر و مادر بر پسر بزرگ‌تر پس از فوت آنان، که در آن قصد قربت شرط است ولی مباشرت لازم نیست.

بسیاری از واجبات نیز به هر دو معنا تعبدی‌اند، مانند نمازهای پنج ‌ ‌گانه و روزه ماه رمضان، همچنان که برخی واجبات نیز به هر دو معنا پاورپوینت توصلی‌اند، مانند نجات دادن غریق و ادای دین.

[۳۵] محمدعلی کاظمی ‌خراسانی، فوائدالاصول، ج۱، ص۱۳۸، تقریرات درس آیه اللّه نائینی، قم ۱۴۲۱.

[۳۶] محمداسحاق فیاض، محاضرات فی اصول الفقه، ج۲، ص۱۴۰ـ۱۴۱، تقریرات درس آیه اللّه خوئی، نجف ۱۹۷۴.

[۳۷] علی هاشمی‌شاهرودی، دراسات فی علم الاصول، ج۱، ص۱۸۲، تقریرات درس آیه اللّه خوئی، قم ۱۴۱۹ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۸ـ۱۹۹۹.

[۳۸] محمدصادق روحانی، زبده الاصول، ج۱، ص۲۵۷ـ ۲۵۸، قم ۱۴۱۲.

معنای سوم متضمن معانی فرعی دیگر

به نظر برخی اصولیان،

[۳۹] محمداسحاق فیاض، محاضرات فی اصول الفقه، ج۲، ص۱۳۹ـ۱۴۰، تقریرات درس آیه اللّه خوئی، نجف ۱۹۷۴.

آخرین معنا را می‌توان متضمن سه معنای فرعی برای تعبدی و پاورپوینت توصلی دانست، بدین ترتیب که هر یک از این معانی را بر مدار یکی از شروط سه ‌ ‌گانه قرار داد، مثلاً واجباتی را که مباشرت در آن‌ها معتبر نیست، پاورپوینت توصلی و واجباتی را که مباشرت در آن‌ها معتبر است، تعبدی قلمداد کرد و همین طور شروط دیگر. حتی پاره‌ای منابع اصولی با محور قرار دادن هر یک از شروط سه گانه، معانی سه ‌ ‌گانه مستقلی، علاوه برمعنای پیشین، برای تعبدی و پاورپوینت توصلی تعریف کرده‌اند.

[۴۰] محمود هاشمی‌شاهرودی، بحوث فی علم الاصول، ج۲، ص۶۳، تقریرات درس آیه اللّه صدر، قم ۱۴۰۵.

[۴۱] محمود جلالی مازندرانی، المحصول فی علم الاصول، ج۱، ص۳۴۶ـ۳۴۷، تقریرات درس آیه اللّه سبحانی، قم ۱۴۱۸.

تقسیم‌بندی واجبات از دیدگاه امام خمینی

امام خمینی

[۴۲] روح اللّه خمینی، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی‌ایران، ج۱، ص۲۵۸ـ۲۵۹، مناهج الوصول، تهران ۱۴۱۵.

به جای تقسیم واجبات به پاورپوینت توصلی و تعبدی، آن‌ها را به پاورپوینت توصلی و تقربی تقسیم کرده و تقربی را اعم از تعبدی دانسته است. مراد از تقربی، واجباتی هستند که مشروط به قصد قربت‌اند و خود بر دو دسته اند: یکی واجباتی که عنوان عبادت و عبودیت (یا اصطلاحاً «پرستش» در زبان فارسی) بر آن‌ها صدق می‌کند، مانند نماز و حج؛ دیگری واجباتی که هر چند اطاعت به شمار می‌آیند، مصداق عبادت نیستند، مانند خمس و زکات. ایشان اصطلاح تعبدی را صرفاً به نوع اول اطلاق می‌کند.

[۴۳] جعفر سبحانی، تهذیب الاصول، ج۱، ص۱۱۱ـ ۱۱۲، تقریرات درس روح اللّه خمینی، (قم ۱۴۱۰).

[۴۴] مصطفی خمینی، تحریرات فی الاصول، ج۲، ص۱۱۴ـ ۱۱۵، تهران ۱۳۷۶ ش.

[۴۵] محمود جلالی مازندرانی، المحصول فی علم الاصول، ج۱، ص۳۴۸ـ۳۴۹، تقریرات درس آیه اللّه سبحانی، قم ۱۴۱۸.

در نقد این نظر گفته‌اند این تقسیم در صورتی درست است که عبادت در زبان عربی دقیقاً معادل پرستش در زبان فارسی باشد ولی عبادت اعم از پرستش است.

[۴۶] محمود جلالی مازندرانی، المحصول فی علم الاصول، ج۱، ص۳۴۹، تقریرات درس آیه اللّه سبحانی، قم ۱۴۱۸.

تردید در پاورپوینت توصلی و تعبدی بودن بعضی عبادات

در باره واجباتی که پاورپوینت توصلی یا تعبدی بودن آنها، بنا بر به هر یک از معانی یاد شده، معلوم باشد، بحث و اختلاف نظر چندانی وجود ندارد. بحث عمده بر سر واجباتی است که در پاورپوینت توصلی یا تعبدی بودن آن‌ها تردید باشد،

[۴۷] محمدرضا مظفر، اصول الفقه، ج۱، ص۶۹، بیروت: مؤسسه الاعلمی‌للمطبوعات.

[۴۸] محمداسحاق فیاض، محاضرات فی اصول الفقه، ج۲، ص۱۴۱ـ۱۴۲، تقریرات درس آیه اللّه خوئی، نجف ۱۹۷۴.

[۴۹] محمود جلالی مازندرانی، المحصول فی علم الاصول، ج۱، ص۳۴۹ـ۳۵۰، تقریرات درس آیه اللّه سبحانی، قم ۱۴۱۸.

[۵۰] جعفر سبحانی، الوسیط فی اصول الفقه، ج۱، ص۹۴، قم ۱۳۸۰ ش.

تا جایی که برخی اصولیان

[۵۱] عبدالکریم حائری، درر الفوائد، ج۱، ص۱۰۰، با تعلیقات محمدعلی اراکی، قم ۱۴۰۸.

آن را انگیزه طرح مبحث پاورپوینت توصلی و تعبدی در اصول فقه دانسته‌اند. برخی دیگر

[۵۲] محمدکاظم بن حسین آخوند خراسانی، کفایه الاصول، ج۱، ص۷۲، قم ۱۴۰۹.

هم عملاً بحث را از موضوعِ شک در پاورپوینت توصلی یا تعبدی بودن واجبات آغاز کرده‌اند.

حکم واجبات مشکوک الپاورپوینت توصلی و التعبدی

بنا بر آخرین معنای پاورپوینت توصلی و تعبدی، این بحث مطرح شده که آیا به تعبدی بودنِ واجباتِ مشکوک، حکم شود و در نتیجه اموری چون مباشرت در آن‌ها معتبر دانسته شود یا به پاورپوینت توصلی بودن آن‌ها حکم شود تا به چنین اموری مشروط نشوند.

[۵۳] محمداسحاق فیاض، محاضرات فی اصول الفقه، ج۲، ص۱۴۲ـ۱۵۴، تقریرات درس آیه اللّه خوئی، نجف ۱۹۷۴.

[۵۴] علی هاشمی‌شاهرودی، دراسات فی علم الاصول، ج۱، ص۱۸۷ـ۱۸۹، تقریرات درس آیه اللّه خوئی، قم ۱۴۱۹ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۸ـ۱۹۹۹.

[۵۵] محمود هاشمی‌شاهرودی، بحوث فی علم الاصول، ج۲، ص۶۴ـ۷۳، تقریرات درس آیه اللّه صدر، قم ۱۴۰۵.

بیش‌تر اصولیان به این بحث نپرداخته‌اند، حتی برخی از آن‌ها صرفاً پاورپوینت توصلی و تعبدی را به معنای پیشین (معنایی که بر مدار قصد قربت است) موضوع بحث اصولی و دارای فایده قابل توجه در فقه دانسته‌اند.

[۵۶] محمود جلالی مازندرانی، المحصول فی علم الاصول، ج۱، ص۳۴۷، تقریرات درس آیه اللّه سبحانی، قم ۱۴۱۸.

[۵۷] عبدالصاحب حکیم، منتقی الاصول، ج۱، ص۴۱۲، تقریرات درس آیه اللّه روحانی، ج ۱، قم ۱۴۱۶.

اصل در واجبات مشکوک الپاورپوینت توصلی و التعبدی

بر اساس معنای پیشین، نتیجه حکم به تعبدی بودن واجبات مشکوک، شرط دانستنِ قصد قربت در آن‌ها و نتیجه حکم به پاورپوینت توصلی بودن آنها، شرط ندانستنِ قصد قربت است.

در باره این‌که در اینجا کدام اصلِ کلی حاکم است و مقتضای اصل لفظی و (در فرض فقدان اصل لفظی) مقتضای اصل عملی کدام است، اختلاف نظر وجود دارد.

[۵۸] محمدتقی بروجردی، نهایه الافکار، ج۱، ص۱۹۸، تقریرات درس آیه اللّه عراقی، ج ۱، قم ۱۴۰۵.

[۵۹] محمداسحاق فیاض، محاضرات فی اصول الفقه، ج۲، ص۱۵۴ـ ۱۵۵، تقریرات درس آیه اللّه خوئی، نجف ۱۹۷۴.

[۶۰] علی هاشمی‌شاهرودی، دراسات فی علم الاصول، ج۱، ص۱۹۰، تقریرات درس آیه اللّه خوئی، قم ۱۴۱۹ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۸ـ۱۹۹۹.

[۶۱] مرتضی حسینی فیروزآبادی، عنایه الاصول فی شرح کفایه الاصول، ج۱، ص۲۱۳، قم ۱۴۰۰.

[۶۲] عبدالصاحب حکیم، منتقی الاصول، ج۱، ص۴۱۲، تقریرات درس آیه اللّه روحانی، ج ۱، قم ۱۴۱۶.

ریشه این اختلاف به این امر باز می‌گردد که آیا ممکن است قصد قربت به صورت جزء یا شرط، قید متعلَّق امر (مانند نماز) باشد، یعنی همانگونه که مثلاً نماز با طهارت از مکلَّف خواسته شده، نماز با قصد قربت خواسته شده باشد؟ در این باره نیز اصولیان اختلاف نظر دارند.

[۶۳] محمدرضا مظفر، اصول الفقه، ج۱، ص۶۹ـ۷۰، بیروت: مؤسسه الاعلمی‌للمطبوعات.

با توجه به معانی مختلف قصد قربت، محل اختلاف نظر، موردی است که قصد قربت به معنای قصد امتثال امر (امر شارع) باشد، اما چنانچه قصد قربت به معنایی دیگر باشد، چنین تقییدی عقلاً ممکن دانسته شده است.

[۶۴] حسینعلی منتظری، کتاب نهایه الاصول، ج۱، ص۱۰۱ـ۱۰۲، تقریرات درس آیه اللّه بروجردی، ج ۱، قم ۱۳۷۵.

به عبارت دیگر، منشأ اختلافِ مورد بحث، از امکان تقیید متعلَّق امر به قصد قربت، به امکان تقیید متعلَّق امر به قصد امتثال، تقلیل می‌یابد.

[۶۵] محمدرضا مظفر، اصول الفقه، ج۱، ص۷۱ـ۷۲، بیروت: مؤسسه الاعلمی‌للمطبوعات.

[۶۶] عبدالاعلی سبزواری، تهذیب الاصول، ج۱، ص۶۶، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۵.

[۶۷] جعفر سبحانی، الوسیط فی اصول الفقه، ج۱، ص۹۴، قم ۱۳۸۰ ش.

(برای معانی مختلف قصد قربت و معنا یا معانی معتبر آن در تعبدیات رجوع کنید به.

[۶۸] محمدکاظم بن حسین آخوند خراسانی، کفایه الاصول، ج۱، ص۷۴ـ ۷۵، قم ۱۴۰۹.

[۶۹] محمدحسین اصفهانی، نهایه الدرایه فی شرح الکفایه، ج۱، ص۳۲۰ـ۳۲۱، قم ۱۴۱۴ـ۱۴۱۵.

[۷۰] محمدحسین اصفهانی، نهایه الدرایه فی شرح الکفایه، ج۱، ص۳۳۶ـ۳۳۷، قم ۱۴۱۴ـ۱۴۱۵.

[۷۱] حسن موسوی بجنوردی، منتهی الاصول، ج۱، ص۱۲۹، قم: مکتبه بصیرتی.

[۷۲] محمدرضا مظفر، اصول الفقه، ج۱، ص۷۱ـ۷۲، بیروت: مؤسسه الاعلمی‌للمطبوعات.

[۷۳] عبدالاعلی سبزواری، تهذیب الاصول، ج۱، ص۶۴ـ۶۶، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۵.

[۷۴] محمود جلالی مازندرانی، المحصول فی علم الاصول، ج۱، ص۳۴۷ـ ۳۴۸، تقریرات درس آیه اللّه سبحانی، قم ۱۴۱۸.

[۷۵] علی مشکینی، اصطلاحات الاصول و معظم ابحاث‌ها، ج۱، ص۲۷۶ـ۲۷۷، قم ۱۳۶۷ ش.

)

بیش‌تر اصولیان

[۷۶] محمداسحاق فیاض، محاضرات فی اصول الفقه، ج۲، ص۱۵۵، تقریرات درس آیه اللّه خوئی، نجف ۱۹۷۴.

[۷۷] محمدرضا نجفی اصفهانی، وقایه الاذهان، ج۱، ص۲۲۰، قم ۱۴۱۳.

تقیید متعلق امر را به قصد امتثال، ممکن می‌دانند. بر این اساس، هنگام شک در معتبر بودن قصد قربت، به اطلاقِ موضوع تمسک جسته و به پاورپوینت توصلی بودن آن حکم می‌کنند. در نتیجه، به نظر آنان، انجام دادن واجب بدون قصد قربت، موجب ساقط شدن تکلیف است، یعنی مقتضای اصل لفظی، پاورپوینت توصلی بودن واجبات است، مگر آن‌که دلیل خاصی بر تعبدی بودن اقامه شود.

[۷۸] محمدرضا مظفر، اصول الفقه، ج۱، ص۷۰، بیروت: مؤسسه الاعلمی‌للمطبوعات.

[۷۹] جعفر سبحانی، الوسیط فی اصول الفقه، ج۱، ص۹۵، قم ۱۳۸۰ ش.

برخی دیگر از اصولیان، از جمله شیخ انصاری

[۸۰] جعفر سبحانی، الوسیط فی اصول الفقه، ج۱، ص۹۵، قم ۱۳۸۰ ش.

[۸۱] علی هاشمی‌شاهرودی، دراسات فی علم الاصول، ج۱، ص۱۹۰، تقریرات درس آیه اللّه خوئی، قم ۱۴۱۹ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۸ـ۱۹۹۹.

و آخوند خراسانی،

[۸۲] محمدکاظم بن حسین آخوند خراسانی، کفایه الاصول، ج۱، ص۷۵، قم ۱۴۰۹.

تقیید متعلق امر را به قصد امتثال ناممکن دانسته‌اند. بنابراین، هنگام شک در معتبر بودن قصد قربت، نمی‌توان به پاورپوینت توصلی بودن آن حکم کرد.

قصد قربت در عبادات از نظر اصولیان

اصولیان تا زمان شیخ انصاری (متوفی ۱۲۸۱) قصد قربت را در عبادات، مانند دیگر اجزا و شرایط، ممکن می‌دانستند و در باره آن اشکالی مطرح نمی‌کردند.

شیخ انصاری اولین کسی بود که به بعضی از معانیِ امکان تقیید متعلَق امر به قصد قربت اشکال گرفت. بر اساس نظر او قیودی که بر متعلَقِ امر (موضوع) بار می‌شود، بر دو نوع‌اند: یکی قیودی که موضوع، قطع نظر از تعلق گرفتن یا نگرفتن امر به آنها، می‌تواند به آن متصف شود، مانند نماز با طهارت یا بدون طهارت و نماز با سوره یا بدون سوره. چنین قیودی این قابلیت را دارند که در متعلَق امر منظور شوند و امر به آن‌ها تعلق گیرد، مانند امر به اقامه نماز با طهارت، نماز با سوره و نماز در مکان یا زمان خاص.

دیگر، قیودی که موضوع، تنها در صورتی به آن‌ها متصف می‌شود که پیش‌تر متعلَق امر قرار گرفته باشد، مانند به جا آوردن نماز با قصد امتثال.

چنین قیودی را نمی‌توان در متعلَق امر منظور کرد، زیرا شأن آن‌ها متأخر از امر است و امکان تعلق گرفتن امر به آن‌ها وجود ندارد.

[۸۳] حسینعلی منتظری، کتاب نهایه الاصول، ج۱، ص۹۹، تقریرات درس آیه اللّه بروجردی، ج ۱، قم ۱۳۷۵.

[۸۴] محمود جلالی مازندرانی، المحصول فی علم الاصول، ج۱، ص۳۵۰، تقریرات درس آیه اللّه سبحانی، قم ۱۴۱۸.

[۸۵] مصطفی خمینی، تحریرات فی الاصول، ج۲، ص۱۱۸، تهران ۱۳۷۶ ش.

اخذ قصد امتثال در متعلَق امر

شاگردان شیخ انصاری و برخی اصولیان بعدی، محال بودن اخذ قصد امتثال را در متعلَق امر، مسلّم شمردند و هر یک برای اثبات آن دلیلی آوردند.

[۸۶] حسینعلی منتظری، کتاب نهایه الاصول، ج۱، ص۹۹، تقریرات درس آیه اللّه بروجردی، ج ۱، قم ۱۳۷۵.

[۸۷] مصطفی خمینی، تحریرات فی الاصول، ج۲، ص۱۱۸، تهران ۱۳۷۶ ش.

[۸۸] محمدرضا نجفی اصفهانی، وقایه الاذهان، ج۱، ص۲۲۰، قم ۱۴۱۳.

بر طبق این نظر، هنگام شک در شرط بودن قصد امتثال در متعلَق امر، نمی‌توان به اطلاقِ امر تمسک جست و به پاورپوینت توصلی بودن واجب حکم کرد.

می‌توان گفت که این نتیجه، خود مبتنی بر دو ادعای دیگر است: اول آن‌که تقیید متعلَق امر به قصد امتثال محال است، دوم آن‌که محال بودن تقیید چیزی، مستلزم محال بودن اطلاق آن است.

[۸۹] ابوالقاسم بن محمدعلی تهرانی، مطارح الانظار، ج۲، ص۶۰، تقریرات درس شیخ انصاری، ج ۲، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۸، چاپ افست قم ۱۴۰۴.

[۹۰] محمداسحاق فیاض، محاضرات فی اصول الفقه، ج۲، ص۱۵۵، تقریرات درس آیه اللّه خوئی، نجف ۱۹۷۴.

[۹۱] علی هاشمی‌شاهرودی، دراسات فی علم الاصول، ج۱، ص۱۹۱، تقریرات درس آیه اللّه خوئی، قم ۱۴۱۹ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۸ـ۱۹۹۹.

[۹۲] محمود جلالی مازندرانی، المحصول فی علم الاصول، ج۱، ص۳۵۱، تقریرات درس آیه اللّه سبحانی، قم ۱۴۱۸.

دلیلی که این اصولیان بر ادعای دوم آورده‌اند این است که تقابل میان اطلاق و تقیید از نوع تقابل عدم و ملکه است؛ ازینرو، اطلاق، چیزی جز عدم تقیید نیست و عدم تقیید در جایی معنا دارد که تقیید، ممکن باشد. اما چنانچه تقیید ممکن نباشد، از عدم تقیید نمی‌توان دریافت که اطلاق اراده شده است، زیرا عدم تقیید، همانگونه که احتمال دارد به جهت اراده نکردن تقیید و در نتیجه اراده کردن اطلاق باشد، احتمال دارد به جهت محال بودن تقیید باشد.

[۹۳] محمدرضا مظفر، اصول الفقه، ج۱، ص۷۰، بیروت: مؤسسه الاعلمی‌للمطبوعات.

[۹۴] حسن موسوی بجنوردی، منتهی الاصول، ج۱، ص۱۳۷، قم: مکتبه بصیرتی.

[۹۵] جعفر سبحانی، الوسیط فی اصول الفقه، ج۱، ص۹۴ـ ۹۵، قم ۱۳۸۰ ش.

[۹۶] محمود جلالی مازندرانی، ج۱، ص۳۵۰، المحصول فی علم الاصول، تقریرات درس آیه اللّه سبحانی، قم ۱۴۱۸.

[۹۷] محمود جلالی مازندرانی، ج۱، ص۳۶۳، المحصول فی علم الاصول، تقریرات درس آیه اللّه سبحانی، قم ۱۴۱۸.

[۹۸] محمدکاظم بن حسین آخوند خراسانی، کفایه الاصول، ج۱، ص۷۵، قم ۱۴۰۹.

[۹۹] محمداسحاق فیاض، محاضرات فی اصول الفقه، ج۲، ص۱۷۲ـ۱۷۹، تقریرات درس آیه اللّه خوئی، نجف ۱۹۷۴.

ادله محال بودن تقیید متعلق امر به قصد امتثال

برای اثبات ادعای اول، یعنی محال بودن تقیید متعلق امر به قصد امتثال، دلایلی اقامه شده که مُفاد برخی از آن‌ها به محال بودن آن در مقام جَعْل (امر) و مُفاد برخی دیگر، به محال بودن آن در مقام امتثال برمی‌گردد.

[۱۰۰] حسینعلی منتظری، کتاب نهایه الاصول، ج۱، ص۹۹، تقریرات درس آیه اللّه بروجردی، ج ۱، قم ۱۳۷۵.

[۱۰۱] مصطفی خمینی، تحریرات فی الاصول، ج۲، ص۱۱۸، تهران ۱۳۷۶ ش.

برخی تا ده دلیل برای این ادعا برشمرده‌اند و در عین حال، آن‌ها را ناشی از خلط امور اعتباری و امور واقعی قلمداد کرده و پاسخ داده‌اند.

[۱۰۲] محمود جلالی مازندرانی، المحصول فی علم الاصول، ج۱، ص۳۵۱ـ۳۶۲، تقریرات درس آیه اللّه سبحانی، قم ۱۴۱۸.

سه دلیل از این‌ها در کفایه الاصول آمده است.

[۱۰۳] محمدکاظم بن حسین آخوند خراسانی، کفایه الاصول، ج۱، ص۷۲ـ۷۴، قم ۱۴۰۹.

[۱۰۴] محمود جلالی مازندرانی، المحصول فی علم الاصول، ج۱، ص۳۵۱ـ۳۵۶، تقریرات درس آیه اللّه سبحانی، قم ۱۴۱۸.

یکی از دلایلی که بر این مدعا اقامه شده این است که بدون شک، امرِ به یک چیز متوقف است بر تحقق آن چیز با تمام اجزایش، مانند توقف عَرَض بر معروض خود. پس اگر قصد امتثال در متعلَق امر (موضوع) ملحوظ شود، اشکال دور پیش می‌آید، زیرا در این صورت، موضوع با تمام اجزایش، از جمله قصد امتثال، بعد از ثبوت امر تحقق می‌یابد. بنابراین، امر، متوقف بر تحققِ موضوع و تحققِ موضوع متوقف بر امر است.

[۱۰۵] عبدالکریم حائری، درر الفوائد، ج۱، ص۹۴، با تعلیقات محمدعلی اراکی، قم ۱۴۰۸.

[۱۰۶] حسینعلی منتظری، کتاب نهایه الاصول، ج۱، ص۹۹، تقریرات درس آیه اللّه بروجردی، ج ۱، قم ۱۳۷۵.

[۱۰۷] محمدرضا نجفی اصفهانی، وقایه الاذهان، ج۱، ص۲۲۰ـ۲۲۱، قم ۱۴۱۳.

[۱۰۸] عبدالاعلی سبزواری، تهذیب الاصول، ج۱، ص۶۴، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۵.

[۱۰۹] محمود جلالی مازندرانی، المحصول فی علم الاصول، ج۱، ص۳۵۶ـ۳۵۷، تقریرات درس آیه اللّه سبحانی، قم ۱۴۱۸.

این دلیل را مردود دانسته‌اند با این استدلال که آنچه مقدّم بر امر است، وجود ذهنیِ موضوع ــ با تمام اجزای آن ــ است، ولی آنچه متأخر از امر است وجود خارجی موضوع است.

اساساً وجود خارجیِ موضوع، نمی‌تواند مقدّم بر امر باشد، زیرا در این صورت معنای امر، طلب حاصل است. بنابراین، آنچه متوقف بر امر است غیر از چیزی است که امر بر آن متوقف است وجهات و حیثیات آن دو یکسان نیست.

[۱۱۰] عبدالکریم حائری، درر الفوائد، ج۱، ص۹۴، با تعلیقات محمدعلی اراکی، قم ۱۴۰۸.

[۱۱۱] عبدالاعلی سبزواری، تهذیب الاصول، ج۱، ص۶۴، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۵.

[۱۱۲] حسینعلی منتظری، کتاب نهایه الاصول، ج۱، ص۱۰۰، تقریرات درس آیه اللّه بروجردی، ج ۱، قم ۱۳۷۵.

[۱۱۳] محمدرضا نجفی اصفهانی، وقایه الاذهان، ج۱، ص۲۲۱، قم ۱۴۱۳.

[۱۱۴] محمود جلالی مازندرانی، المحصول فی علم الاصول، ج۱، ص۳۵۷، تقریرات درس آیه اللّه سبحانی، قم ۱۴۱۸.

دلیل دیگری که بر محال بودن چنین تقییدی اقامه شده، اشکال دور دیگری است: از سویی، امرِ به یک چیز متوقف بر این است که متعلق امر (مأمورٌبه) برای مکلف، مقدور باشد، یعنی امر به کاری، تنها پس از تحقق قدرت مکلَّف بر انجام دادن آن کار تعلق می‌گیرد. از سوی دیگر، تحقق قدرت مکلَّف بر انجام دادن موضوعی که مقید به قصد امتثال است بر ثبوت امر متوقف است، یعنی تنها پس از امر حاصل می‌شود.

[۱۱۵] عبدالکریم حائری، درر الفوائد، ج۱، ص۹۴، با تعلیقات محمدعلی اراکی، قم ۱۴۰۸.

[۱۱۶] محمدرضا نجفی اصفهانی، وقایه الاذهان، ج۱، ص۲۲۱، قم ۱۴۱۳.

[۱۱۷] حسینعلی منتظری، کتاب نهایه الاصول، ج۱، ص۹۹، تقریرات درس آیه اللّه بروجردی، ج ۱، قم ۱۳۷۵.

[۱۱۸] محمود هاشمی‌شاهرودی، بحوث فی علم الاصول، ج۲، ص۷۵، تقریرات درس آیه اللّه صدر، قم ۱۴۰۵.

در رد این دلیل گفته‌اند که شرط صحتِ امر، مقدور بودن متعلق امر هنگام امتثال است، نه قبل از امر یا حین آن. بنابراین، قصد امتثال هر چند قبل از امر، مقدور نیست، بعد از تعلق امر و در ظرف امتثال، مقدور است. آنچه عقلاً ممتنع است، تعلق امر به فعل غیرمقدور در وقت امتثال است؛ ازینرو، اشکال دور مرتفع است.

[۱۱۹] عبدالکریم حائری، درر الفوائد، ج۱، ص۹۴ـ۹۵، با تعلیقات محمدعلی اراکی، قم ۱۴۰۸.

[۱۲۰] حسینعلی منتظری، کتاب نهایه الاصول، ج۱، ص۱۰۰، تقریرات درس آیه اللّه بروجردی، ج ۱، قم ۱۳۷۵.

[۱۲۱] محمدرضا نجفی اصفهانی، وقایه الاذهان، ج۱، ص۲۲۱، قم ۱۴۱۳.

[۱۲۲] محمود هاشمی‌شاهرودی، بحوث فی علم الاصول، ج۲، ص۷۵، تقریرات درس آیه اللّه صدر، قم ۱۴۰۵.

محمدباقر صدر این پاسخ را کافی ندانسته و پاسخ دیگری داده است.

[۱۲۳] محمود هاشمی‌شاهرودی، بحوث فی علم الاصول، ج۲، ص۷۵، تقریرات درس آیه اللّه صدر، قم ۱۴۰۵.

مفاد این دو دلیل ناظر به مقام امر (جعل) است.

از جمله دلایلی که ناظر به مقام امتثال است، این است که امر به انجام دادن کاری با قصد امتثال، هرچند مستلزم دور نیست، ولی تکلیف به غیرمقدور است.

توضیح این‌که امر می‌تواند به دو چیز تعلق گیرد: یکی به خود آن به دور از هرگونه قیدی، مثلاً به نماز؛ دیگری به آن چیز همراه با یک قید (مجموع قید و مقید)، مثلاً به نماز با قصد امتثال.

امتثال امری که به فعلی مرکّب از قید و مقید تعلق گرفته، درصورتی مقدور است که پیش از آن، امر به فعلِ مجرد از قید تعلق گرفته باشد و حال آن‌که طبق فرض امر دیگری در کار نیست، مثلاً اگر امر به مجموع نماز با قصد امتثال تعلق گیرد، به خود نماز امری تعلق نگرفته است. از سوی دیگر، به جا آوردن نماز با قصد امتثال، متوقف بر امر به خود نماز است که با امر به نماز با قصد امتثال متفاوت است. بنابراین، چون امر به خود فعل تعلق نگرفته، درواقع امری در کار نیست تا امتثال شود.

یکی از دلایلی که آخوند خراسانی

[۱۲۴] محمدکاظم بن حسین آخوند خراسانی، کفایه الاصول، ج۱، ص۷۲، قم ۱۴۰۹.

آورده، همین است

[۱۲۵] عبدالکریم حائری، درر الفوائد، ج۱، ص۹۵، با تعلیقات محمدعلی اراکی، قم ۱۴۰۸.

[۱۲۶] حسینعلی منتظری، کتاب نهایه الاصول، ج۱، ص۹۹ـ۱۰۰، تقریرات درس آیه اللّه بروجردی، ج ۱، قم ۱۳۷۵.

[۱۲۷] حسن موسوی بجنوردی، منتهی الاصول، ج۱، ص۱۳۴ـ ۱۳۵، قم: مکتبه بصیرتی.

[۱۲۸] محمود هاشمی‌شاهرودی، بحوث فی علم الاصول، ج۲، ص۷۵ـ۷۶، تقریرات درس آیه اللّه صدر، قم ۱۴۰۵.

[۱۲۹] محمدرضا نجفی اصفهانی، وقایه الاذهان، ج۱، ص۲۲۱، قم ۱۴۱۳.

(نیز برای نقد آن به این منابع رجوع کنید).

[۱۳۰] عبدالکریم حائری، درر الفوائد، ج۱، ص۹۵، با تعلیقات محمدعلی اراکی، قم ۱۴۰۸.

[۱۳۱] محمدرضا نجفی اصفهانی، وقایه الاذهان، ج۱، ص۲۲۱، قم ۱۴۱۳.

[۱۳۲] محمود هاشمی‌شاهرودی، بحوث فی علم الاصول، ج۲، ص۷۶ـ۷۷، تقریرات درس آیه اللّه صدر، قم ۱۴۰۵.

می‌توان گفت با رد دلایل محال بودن تقیید متعلق امر به قصد امتثال (ادعای اول)، نتیجه موردنظرِ این گروه، مبنی بر این‌که نمی‌توان به اطلاق امر تمسک جست و به پاورپوینت توصلی بودن واجبات حکم کرد، نیز مردود خواهد بود.

بنابراین، از آن‌جا که شارع در باره واجبات مورد بحث، چنین قیدی نیاورده، می‌توان به اطلاق کلام او تمسک جست و مقتضای اصل لفظی را پاورپوینت توصلی بودن واجبات دانست.

اثبات پاورپوینت توصلی بودن واجبات

برخی از اصولیانی که تقیید متعلَق امر را به قصد امتثال و در نتیجه، تمسک به اطلاق کلام (اطلاق خطابی) را ناممکن دانسته اند، با تمسک به اطلاقِ مقامی‌، پاورپوینت توصلی بودن واجبات را اثبات کرده‌اند. به گفته آنان، قیدی که شرط بودنش در متعلَق امر، مشکوک و به گونه‌ای است که اغلب مردم از آن غافل‌اند، اگر در غرضِ شارع دخیل باشد، لازم است به گونه‌ای آن‌ها را از شک نجات دهد، هرچند با آوردن دلیلی مستقل (متمم جعل)؛ یعنی، شارع دو امر جداگانه انشا کند، یک بار به انجام دادن کاری امر کند بدون آن‌که آن را مقید به قیدی نماید و بار دیگر در امری مستقل، آن را مقید کند، مثلاً یک بار به بجا آوردن نماز امر کند و بار دوم به بجا آوردن آن با امتثال امرِ اول، فرمان دهد.

در اینجا هر دو امر در حکم یک امر به شمار می‌آیند، زیرا از یک غرض ناشی شده‌اند و امر دوم در حکم مبیّن امر اول است؛ یعنی، استیفای ملاک واحدی با دو جعل (امر) صورت گرفته است. پس، با امتثال نکردن امر دوم، امر اول نیز ساقط نمی‌شود. نبود «متمم جعل» و سکوت شارع در این مقام، دلیل بر مدخلیت نداشتن قصد امتثال و پاورپوینت توصلی بودن امر است. مطابق این نظر برای اثبات پاورپوینت توصلی بودن واجبات، می‌توان صرفاً به اطلاق مقامی‌استناد کرد.

همچنین برخی از اصولیانی که تقیید متعلق امر را به قصد امتثال، ممکن می‌دانند، اطلاق مقامی‌ را دلیل دیگری بر پاورپوینت توصلی بودن واجبات دانسته‌اند.

[۱۳۳] محمدعلی کاظمی ‌خراسانی، فوائدالاصول، ج۱، ص۱۶۱ـ۱۶۲، تقریرات درس آیه اللّه نائینی، قم ۱۴۲۱.

[۱۳۴] حسن موسوی بجنوردی، منتهی الاصول، ج۱، ص۱۳۸ـ۱۴۰، قم: مکتبه بصیرتی.

[۱۳۵] محمدرضا مظفر، اصول الفقه، ج۱، ص۷۴ـ۷۶، بیروت: مؤسسه الاعلمی‌للمطبوعات.

[۱۳۶] محمود جلالی مازندرانی، المحصول فی علم الاصول، ج۱، ص۳۶۵ـ۳۶۶، تقریرات درس آیه اللّه سبحانی، قم ۱۴۱۸.

[۱۳۷] جعفر سبحانی، الوسیط فی اصول الفقه، ج۱، ص۹۷ـ ۹۸، قم ۱۳۸۰ ش.

[۱۳۸] محمدصادق روحانی، زبده الاصول، ج۱، ص۲۸۱ـ ۲۸۲، قم ۱۴۱۲.

مقتضای اصل عملی در قول به تعبدی بودن واجبات

اصولیانی که اصل در واجبات را تعبدی بودن شمرده‌اند، درصورت نبودن اصل لفظی، مقتضای اصل عملی را احتیاط می‌دانند.

بر این اساس، از آن‌جا که در اصلِ تکلیف و اشتغال ذمه مکلف به انجام دادن واجب، تردیدی نیست، به هنگام شک نسبت به شرط بودن قیدی در انجام دادن واجب، به حکم عقل آن واجب باید با همان قید مشکوک انجام گیرد تا تکلیف ساقط گردد. پس مقتضای اصل عملی، تعبدی بودن واجبات است جز آن‌که دلیل خاصی بر شرط نبودن قصد امتثال در آن‌ها اقامه شود.

[۱۳۹] محمدابراهیم کرباسی، منهاج الاصول، ج۱، ص۲۰۲ـ۲۰۷، تقریرات درس آیه اللّه عراقی، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.

[۱۴۰] محمدرضا مظفر، اصول الفقه، ج۱، ص۷۰ـ ۷۱، بیروت: مؤسسه الاعلمی‌للمطبوعات.

[۱۴۱] محمدرضا مظفر، اصول الفقه، ج۱، ص۷۴، بیروت: مؤسسه الاعلمی‌للمطبوعات.

[۱۴۲] محمدصادق روحانی، زبده الاصول، ج۱، ص۲۸۲ـ۲۸۵، قم ۱۴۱۲.

[۱۴۳] عبدالفتاح بن علی حسینی مراغی، العناوین، ج۱، ص۳۷۸، قم ۱۴۱۷.

مقتضای اصل عملی در قول به پاورپوینت توصلی بودن واجبات

در مقابل، قائلان به پاورپوینت توصلی بودن واجبات، حتی بر فرض محال بودن تقیید امر به قصد امتثال و در نتیجه نبود اطلاق لفظی، مقتضای اصلی عملی را برائت می‌دانند. به نظر این گروه، قصد امتثال مانند دیگر شروط است که هنگام شک در تقیید واجب به آنها، اصل برائت عقلی و شرعی جاری می‌شود. بنابراین، هم مقتضای اصل لفظی و اطلاق مقامی ‌و هم مقتضای اصل عملی در نبود اصل لفظی، پاورپوینت توصلی بودن واجبات است، جز آن‌که دلیل خاصی بر خلاف آن موجود باشد.

[۱۴۴] محمدابراهیم کرباسی، منهاج الاصول، ج۱، ص۲۰۲ـ۲۰۷، تقریرات درس آیه اللّه عراقی، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.

[۱۴۵] محمدصادق روحانی، زبده الاصول، ج۱، ص۲۸۲ـ۲۸۵، قم ۱۴۱۲.

[۱۴۶] عبدالاعلی سبزواری، تهذیب الاصول، ج۱، ص۶۵ـ۶۶، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۵.

[۱۴۷] محمود جلالی مازندرانی، المحصول فی علم الاصول، ج۱، ص۳۷۱ـ۳۷۴، تقریرات درس آیه اللّه سبحانی، قم ۱۴۱۸.

[۱۴۸] جعفر سبحانی، الوسیط فی اصول الفقه، ج۱، ص۹۸، قم ۱۳۸۰ ش.

مستحبات نیز مانند واجبات به پاورپوینت توصلی و تعبدی تقسیم می‌شوند.

[۱۴۹] روح اللّه خمینی، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی‌ایران، ج۱، ص۲۵۸، مناهج الوصول، تهران ۱۴۱۵.

[۱۵۰] مصطفی خمینی، تحریرات فی الاصول، ج۲، ص۱۱۶، تهران ۱۳۷۶ ش.

[۱۵۱] حسینعلی منتظری، کتاب نهایه الاصول، ج۱، ص۹۷ـ ۹۸، تقریرات درس آیه اللّه بروجردی، ج ۱، قم ۱۳۷۵.

[۱۵۲] محمد مؤمن قمی‌، تسدیدالاصول، ج۱، ص۱۲۲، قم ۱۴۱۹.

تعبیر واجب پاورپوینت توصلی و تعبدی نزد اصولیین عامه

اصولیان اهل سنت هرچند اصطلاح تعبدی را در معنایی نزدیک به دیدگاه اصولیان متقدم امامی ‌به ک