توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت تجربه دینی دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت تجربه دینی،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت تجربه دینی :

پاورپوینت تجربه دینی

پاورپوینت تجربه دینی نوعی مواجهه با خداوند یا امور ماوراء طبیعی یا مقدس است. و مواجهه به معنای شناخت مستقیم، حضوری و بی واسطه است. احساس عجز و محدودیت و وابستگی به یک قدرت و کمال برتر، و احساس وجود آن قدرت و میل به او نمونه‌هایی از پاورپوینت تجربه دینی است.

فهرست مندرجات

۱ – تاریخچه
۲ – عوامل ظهور نظریه پاورپوینت تجربه دینی
۲.۱ – مخالفت با الهیات طبیعی
۲.۲ – تحویل دین به قلمرو اخلاق
۲.۳ – تعارض علم و دین
۲.۴ – قلمرو مکتب رمانتیک
۲.۵ – نقادی کتاب مقدس
۳ – مفهوم پاورپوینت تجربه دینی
۴ – حقیقت و چیستی پاورپوینت تجربه دینی
۴.۱ – نظریه اول
۴.۲ – نظریه دوم
۴.۳ – نظریه سوم
۴.۴ – نقد و بررسی
۵ – انواع تجارب دینی
۵.۱ – بیان ناپذیری
۵.۲ – معرفت بخشی
۵.۳ – موقتی بودن
۵.۴ – انفعالی بودن
۶ – حقیقت و چیستی وحی
۷ – یکسان انگاری وحی و پاورپوینت تجربه دینی
۷.۱ – نقد و بررسی
۸ – یکسان انگاری وحی و تجارب عارفان
۸.۱ – نقد و بررسی
۹ – تفاوتهای پاورپوینت تجربه دینی و وحی
۹.۱ – فرهنگ زمانه و وحی
۹.۲ – شریعت آفرینی وحی
۹.۳ – تاثیرپذیری از القائات شیطانی
۹.۴ – خطاپذیری در تعبیر
۱۰ – تاثیر بر حالات و زندگی
۱۱ – دیدگاه غربی
۱۲ – دیدگاه متون اسلامی
۱۲.۱ – خطاب الهی
۱۲.۲ – توبه
۱۲.۳ – تجربه‌های عرفانی
۱۲.۴ – سماع
۱۲.۵ – چشم دل
۱۲.۶ – واقعه
۱۳ – سفر باطنی
۱۳.۱ – غواص و دریا
۱۳.۲ – پروانه و شمع
۱۴ – مراتب ادراک
۱۴.۱ – تمثیل باده‌نوشی
۱۴.۲ – لیلی و مجنون
۱۵ – داستان‌های عارفانه
۱۶ – عروج روحانی
۱۷ – زبان‌بستن عارف
۱۸ – فهرست منابع
۱۹ – پانویس
۲۰ – منبع

تاریخچه

تا قبل از قرن هجدهم، عقل‌گرایی و تکیه بر تواناییهای عقل در عرصه شناخت و اثبات وجود خداوند، مهم‌ترین ‌اندیشه در مغرب زمین بود و تمام تلاش ‌اندیشمندان مصروف براهین عقلی اثبات وجود خداوند می‌شد؛ اما در اواخر قرن هجدهم عقل‌گرایی از سوی بسیاری از ‌ ‌اندیشمندان نفی شد و مناقشات جدی درباره این براهین درگرفت.

[۱] مایلز، توماس ریچارد، پاورپوینت تجربه دینی، ترجمه جابر اکبری، ص۷.

شاید بیش از از همه هیوم در این‌باره اصرار داشت. از نظر او براهین اثبات وجود خدا ناتمام بود و تثلیث امری غیر برهانی به شمار می‌آمد. او پس از سالها کار بر روی دلیل نظم، شش اشکال عمده در کتاب گفتگوهایی درباره دین طبیعی

[۲] David Haume، dialogues concerning، Natural Religion.

بر این برهان وارد کرد. کانت نیز این نکته را که دین با عقل‌گرایی افراطی سازگار نمی‌افتد و آموزه‌های دینی را با عقل نمی‌توان به اثبات رساند، از هیوم پذیرفت و بهتر از او آن را تبیین کرد. پیشنهاد کانت این بود که دین را باید از حوزه عقل نظری خارج کرد و به قلمرو عقل عملی، یعنی اخلاق، درآورد. از نظر او، وجود خدا از آن رو پذیرفتنی است که پیش فرض عقل عملی و اخلاق است نه به خاطر ادله‌ای که از سوی عقل نظری برای اثبات آن اقامه شده است؛ زیرا آن ادله دارای معارض است. این ‌اندیشه موجب گشت تا کانت حقیقت دین را همان اخلاق بداند و فتوا دهد که دین و اخلاق یکی هستند.

[۳] فروغی، محمدعلی، سیر حکمت در اروپا، ص۳۴۲-۳۶۱.

در این بستر، حفظ دین و ارائه توجیه معقولی از دیانت نیازمند طرح جدیدی بود. شلایر ماخر، که در فضای رمانتیسم (تکیه بر احساسات و عواطف) می‌زیست، با عقل‌گرایی افراطی و همسان‌انگاری دین با اخلاق به مخالفت پرداخت. او اصل و اساس دین را نه تعالیم وحیانی می‌دانست چنان که در ادیان الهی مطرح است و نه عقل نظری، چنان که در الهیات طبیعی مطرح است و نه عقل عملی و اخلاق چنان که کانت و پیروان او معتقد بودند. او حقیقت دین را در احساسات و عواطف تشخیص داد و گوهر دین را احساس وابستگی به مبدا و قدرتی متمایز از جهان دانست.

[۴] پترسون، مایکل (و دیگران)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، ص۴۱.

او با این نظریه یک حوزه حفاظتی برای دین پدید آورد و آن را از انتقادات علم جدید مصون نگه داشت. پس از شلایر ماخر ‌ ‌اندیشمندانی مانند ویلیام جیمز با تالیف کتاب مشهورش، به نام انواع تجارب دینی

[۵] William james، The varieties of Religious.Experience.

رواج فراوانی به این بحث داد. این جریان به دست فلاسفه‌ای مانند رودلف اتو، جان هیک، ویلیام آلستون، ریچارد سویین برن، استیس، پراود فوت و… گسترش و ادامه یافت. آنها معتقد بودند که آنچه در دین مهم است، احساس وابستگی مطلق و ارتباط شخصی با خداوند است که از طریق پاورپوینت تجربه دینی به دست می‌آید.

عوامل ظهور نظریه پاورپوینت تجربه دینی

عوامل متعددی در پیدایی بحث پاورپوینت تجربه دینی دخیل بوده‌اند که به طور خلاصه به آنها اشاره می‌نماییم:

[۶] فعالی، محمد تقی، پاورپوینت تجربه دینی و مکاشفه عرفانی، ص۱۱۹-۱۲۱.

[۷] علیرضا قائمی نیا، پاورپوینت تجربه دینی و گوهر دین، ص۱۰۲-۱۱۴.

مخالفت با الهیات طبیعی

الهیات طبیعی که همان الهیات مبتنی بر عقل است، در تعالیم افلاطون و ارسطو ریشه دارد و در واقع بررسی فلسفی دین است. در مقابل آن، الهیات مبتنی بر وحی است. توماس آکونیاس (۱۲۲۴-۱۲۷۴) مهم‌ترین شخصیت الهیات طبیعی بود. اما تجربه گرایان انگلیسی و در راس آن هیوم با الهیات طبیعی و عقلانی مخالفت گسترده‌ای می‌کردند.

[۸] هوردرن، ویلیام، راهنمای الهیات پروتستان، ترجمه طاطه وس میکائلیان، ص۱۴.

تلاش متکلمانی نظیر شلایر ماخر در ارائه نظریه پاورپوینت تجربه دینی در این مسیر بود که می‌خواستند شکست الهیات طبیعی تاثیری بر دین نگذارد.

تحویل دین به قلمرو اخلاق

کانت همانند هیوم با الهیات طبیعی مخالف است و منکر آن است که مسائل دینی را بتوان از طریق استدلال عقلی و فلسفی ثابت کرد. وی برای دین و متافیزیک حوزه مستقلی قائل نیست و آموزه‌های دینی را تابعی از قوانین اخلاقی می‌داند، و آن را به اخلاق فرو می‌کاهد، طرح شلایر ماخر انتقادی به نظریه تحویلی کانت در باب فروکاستن دین به اخلاق است. او و دیگر تجربه گرایان دینی با طرح این نظریه حوزه‌ای مستقل برای دین در نظر گرفتند.

تعارض علم و دین

متکلمان، که تا سالها تفاسیر کلامی خود را بر پایه علوم طبیعی قدیم بنا نهاده بودند، با پیشرفت فزاینده علوم تجربی، تعارضاتی را میان علوم طبیعی جدید و اعتقادات خود مشاهده کردند. شلایر ماخر، که به دنبال راه حلی برای این معضل بود، با انتقال پایگاه دین از کتاب مقدس به قلب مؤمنان و طرح پاورپوینت تجربه دینی به عنوان گوهر دین عملاً قلمرو علم را از قلمرو دین جدا نمود و با این شیوه دین را از انتقادات علوم تجربی مصون نگه داشت.

[۹] هوردرن، ویلیام، راهنمای الهیات پروتستان، ترجمه طاطه وس میکائلیان، ص۴۱.

قلمرو مکتب رمانتیک

در زمان شلایر ماخر تفکر فلسفی و استدلال‌های عقلی به نوعی به بن‌بست رسیده بود و استدلال‌های خشک و بی‌روح عقلی به شدت تضعیف شده بودند. در چنین شرایطی، نهضت رمانتیسم ظهور کرد. آنها معتقد بودند که از طریق عواطف و احساسات می‌توان به ناشناختنی‌ها دست یافت. ظهور این جنبش زمینه مناسبی را برای تاکید بر عنصر احساس و عاطفه در دین فراهم نمود. مثلاً شلایر ماخر نیز تحت تاثیر همین جنبش، پاورپوینت تجربه دینی را گوهر و قلب دین دانست و استدلال‌های عقلی را در دین امور حاشیه‌ای تلقی نمود.

نقادی کتاب مقدس

در دو قرن اخیر کتاب مقدس مسیحیان آماج نقدهای فراوان قرار گرفته است. متفکرانی مانند شلایر ماخر که از یک سو نمی‌خواستند از ایمان دست بکشند و از سوی دیگر در کتاب مقدس با یک دسته آموزه‌های غیر عقلانی مانند تثلیث، تجسید و… مواجه بودند، تلاش نمودند که مرکز ثقل ایمان را از کتاب مقدس به قلب دینداران منتقل نمایند و با این کار ایمان مسیحی را از انتقادات عقلی نجات دهند. به اعتقاد آنان پیام اصلی کتاب مقدس احیای پاورپوینت تجربه دینی در میان دینداران است و کارکرد اصلی پاورپوینت تجربه دینی فراهم نمودن زمینه برای ایجاد ارتباط عاشقانه با خدا است که جلوه‌های آن عشق سرسپردگی و گفت و گو است و همین امر بالاترین خیر ما را تشکیل می‌دهد.

[۱۰] هوردرن، ویلیام، راهنمای الهیات پروتستان، ترجمه طاطه وس میکائلیان، ص۴۱.

مفهوم پاورپوینت تجربه دینی

تاکنون تعریفی واحد و مورد قبول همگان برای این تعبیر ارائه نشده است. معنای «تجربه» در این تعبیر خود مبتنی بر معنایی است که در مذهب اصالت تجربه برای تجربه به منزله شناختی که از طریق حواس پدید می‌آید، در نظر گرفته شده است. در تجربه‌های معمولی، شخص ممکن است چیزهای مختلف را بدون واسطه ــ خواه از راه حواس ظاهری و خواه از طریق حواس باطنی ــ ادراک کند، یا عملاً در رویدادی هیجانی یا معرفتی ــ چه در حالتی انفعالی و چه در حالتی فعال ــ شرکت کند. پاورپوینت تجربه دینی نیز ادراکی باطنی، یا «یافتی» قلبی و معنوی است که شخص از امری متعالی پیدا می‌کند؛ امری که برای شخص جنبه تقدس دارد و او حاضر است زندگی خود را وقف تداوم یا تکرار آن ادراک یا یافت کند. این امر مینوی یا مقدس را در بسیاری از ادیان خدای تعالی دانسته‌اند، خدایی که هم دارای صفاتی شبیه به صفات خلق (مانند بصیر بودن و سمیع بودن) است و هم در عین حال، از همه این صفات منزه است. اساس و بن‌مایه پاورپوینت تجربه دینی در ادیان برقرارکردن نسبتی است با صفات این امر مقدس و مینوی، نسبتی که ممکن است هم مفید معرفت باشد و هم موجب پدیدآمدن احوال و مواجید قلبی.

[۱۱] عباسی، ولی‌الله، «وحی و پاورپوینت تجربه دینی»، ج۱، ص۸۱، حوزه و دانشگاه، تهران، ۱۳۸۳ش، س ۱۰، شم‌ ۳۸.

تجربه، واقعه‌ای است که شخص از سر می‌گذراند (خواه به عنوان عامل و خواه به عنوان ناظر) و نسبت به آن آگاه و مطلع است.

[۱۲] پترسون، مایکل (و دیگران)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، ص۳۶.

تجربه انواع مختلفی دارد و دامنه آن بسیار وسیع است و محدوده آن را طیفی وسیع از تجارب تشکیل می‌دهد؛ از جمله: تجربه زیباشناختی، تجربه اخلاقی، تجربه لذایذ، تجربه حسی و… اما پاورپوینت تجربه دینی غیر از تجربه‌های متعارف است متعلق این تجربه، موجود یا حضوری مافوق طبیعی، یا مرتبط با ماورای طبیعت یا حقیقت غایی است؛ مثلاً تجربه خداوند یا تجلی خدا در چیزی یا شخصی مانند مسیح یا مریم عذرا یا دیدن فرشته یا سخن گفتن با او و مانند آن.

[۱۳] پترسون، مایکل (و دیگران)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، ص۳۷.

همچنین در پاورپوینت تجربه دینی، شخص تجربه‌گر معتقد است که تبیین آن تجربه بر مبنای امور طبیعی، نارسا و غیر کافی است، و باید آن را بر اساس آموزه‌های دینی تبیین کرد و به عبارت دیگر، دینداران تعبیری دینی از تجربه خود به دست می‌دهند و تجربه خود را بر اساس آموزه‌های دینی توصیف و تفسیر می‌کنند. بنابر این، دو شرط برای دینی شدن تجربه وجود دارد: یکی آنکه در حوزه و محدوده دین صورت گیرد و دوم آنکه فاعل تجربه، در توصیف حالات خود از مفاهیم دینی بهره ببرد.

[۱۴] صادقی،‌ هادی، کلام جدید، ص۱۳۲-۱۳۴.

حقیقت و چیستی پاورپوینت تجربه دینی

با روشن شدن مفهوم پاورپوینت تجربه دینی حال این سؤال به ذهن خطور می‌کند که حقیقت و ماهیت پاورپوینت تجربه دینی چیست و آیا از سنخ تجربه‌های حسی به شمار می‌آید، یا باید تبیینی مابعدالطبیعی از آن فرا چنگ آورد و یا اینکه پاورپوینت تجربه دینی نوعی احساس و عاطفه بیش نیست. در این زمینه سه نظریه وجود دارد:

نظریه اول

پاورپوینت تجربه دینی نوعی احساس است. فردریک شلایر ماخر در آثار خود مدعی شد که پاورپوینت تجربه دینی، نوعی تجربه معرفت‌بخش نیست و حاوی بار معرفتی و شناختاری نیست؛ بلکه احساس اتکای مطلق و یکپارچه به مبدا یا قدرتی متمایز از جهان است.

[۱۵] پترسون، مایکل (و دیگران)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، ص۳۶.

از نظر او این تجربه، تجربه‌ای شهودی است که اعتبارش قائم به خود (self authenticating) و مستقل از مفاهیم، تصورات، اعتقادات یا اعمال است و چون نوعی احساس است و از حد تمایزات مفهومی فراتر می‌رود، نمی‌توانیم آن را توصیف کنیم.
رودلف اتو از دیگر متفکرانی است که پاورپوینت تجربه دینی را از سنخ احساسات، احوال و عواطف می‌داند. او بر این باور است که بعد غیر عقلانی خداوند (امر مینوی) را که بسی ژرف‌تر از بعد عقلانی او است، می‌توان در سه نوع احساس تجربه کرد: اول، احساس وابستگی مطلق؛ دوم، احساس خشیت و خوف؛ سوم، احساس شوق و جذبه. قدسیت خداوند از طریق این احساسات درک می‌شود. نه از طریق عقل. هر چند عقل نیز می‌تواند اوصافی از خداوند را بیابد و مفاهیمی برای اشاره به او داشته باشد و آنها را تحلیل و تعریف کند، اما هیچ یک از این کارها نمی‌تواند ما را به عمق ذات خداوند رهنمون کند. جز از طریق احساس نمی‌توان به آن حریم بار یافت. خلاصه آنکه پاورپوینت تجربه دینی نوعی احساس است نه معرفت.

نظریه دوم

پاورپوینت تجربه دینی از سنخ تجارب ادراک حسی است. این نظریه ادعا می‌کند که پاورپوینت تجربه دینی از سنخ تجربه حسی است و همان ویژگیهای تجربه حسی را با تفاوتی ‌اندک به پاورپوینت تجربه دینی نسبت می‌دهد، ویلیام آلستون معتقد است که این گونه تجارب، ساختی مانند تجربه حسی دارد؛ زیرا در تجربه حسی سه عنصر وجود دارد: اول، مُدرِک یا شخصی که احساس می‌کند؛ دوم، مُدرَک (محسوس) یا شخص یا شیئی که احساس می‌شود؛ سوم، پدیدار یا جلوه و ظاهر محسوس. پاورپوینت تجربه دینی نیز از این سه رکن بهره مند است: اول، صاحب تجربه یا شخصی که پاورپوینت تجربه دینی را از سر می‌گذراند؛ دوم، متعلق تجربه یا خداوند که به تجربه در می‌آید؛ سوم؛ پدیدار تجربی یا ظهور و جلوه خداوند در دل صاحب تجربه.
آلستون با وجود انتقادهایی که به او شده است، با تاکید می‌گوید که اوصاف الهی هر چند حسی نیستند، ولی می‌توان آن‌ها را آن گونه که داده‌های حسی را تجربه می‌کنیم، تجربه کرد و اعتقادش بر این است که خداوند در خلال پاورپوینت تجربه دینی، چنان خود و افعال خویش را به انسان می‌نمایاند که آدمی قادر است وی و افعالش را بشناسد.

نظریه سوم

پاورپوینت تجربه دینی ارائه نوعی تبیین فوق طبیعی است. مدافعان این دیدگاه تجربه‌های دینی را از سنخ تجربه‌های حسی نمی‌دانند؛ زیرا وقتی یک تجربه می‌تواند حسی باشد که اولاً شیء مدرَک وجود داشته باشد و ثانیاً این شیء علت واقعی تجربه ما باشد. مثلاً اگر شخصی پرنده‌ای را دید وی اولاً فرض گرفته است که پرنده‌ای وجود دارد، ثانیاً این پرنده علت رؤیت او شده است. حال اگر ما بخواهیم پاورپوینت تجربه دینی را از سنخ تجربه حسی به شمار آوریم، لازم است دو شرط مذکور در مورد آن نیز صدق کند؛ یعنی اولاً متعلق تجربه در خارج موجود باشد و ثانیاً آن متعلق علت واقعی پیدایی پاورپوینت تجربه دینی باشد. اما در این صورت تنها یکی از انواع متعارض پاورپوینت تجربه دینی می‌تواند تجربه واقعی باشد؛ زیرا ممکن نیست هم خدای واحد ادیان توحیدی واقعی باشد و هم خدایان متعدد ادیان شرک‌آلود. در این صورت، دیگر نخواهیم توانست پیروان ادیان مختلف را صاحب پاورپوینت تجربه دینی به شمار آوریم.
وین پراود فوت برای فرار از این اشکال، پاورپوینت تجربه دینی را به گونه‌ای توصیف می‌کند که جامع باشد، تا بتواند پیروان ادیان دیگر را نیز صاحب پاورپوینت تجربه دینی بداند و از طرف دیگر، ملزم نباشد متعلقات فوق طبیعی آن تجربه‌ها را تصدیق کند. بر این اساس، از نظر وی، تجربه‌ای دینی است که شخص صاحب تجربه، آن را دینی تلقی کند؛ بدین معنا که تجربه‌گر معتقد است که نمی‌تواند آن تجربه را بر اساس امور طبیعی تبیین کرد و نیاز به آن است که به ماورای طبیعت توسل جست و پای موجودی فراتر از طبیعت را به میان آورد هر چند این صرفاً تلقی شخص تجربه‌گر باشد و هیچ ما به ازایی در مقابل آن تجربه در عالم واقع وجود نداشته باشد. به عبارت دیگر، پاورپوینت تجربه دینی اثبات کننده متعلق خود نیست؛ بلکه تنها بیانگر آن است که تجربه‌گر متعلق تجربه را واقعی می‌پندارد، خواه در واقع نیز او گمان او درست باشد یا نه. در واقع، پراود فوت میان مقام توصیف و مقام تبیین پاورپوینت تجربه دینی تفکیک قائل می‌شود. در مقام توصیف، نمی‌توان پاورپوینت تجربه دینی را بدون ملاحظه دیدگاههای شخص تجربه‌گر توصیف کرد. توصیف پاورپوینت تجربه دینی متضمن نوعی تفسیر است و در این تفسیر، وجود موجودی مافوق طبیعت مفروض است.
اما در مقام تبیین پاورپوینت تجربه دینی، می‌توان از نظام باورها و گرایشهای شخص تجربه‌گر بیرون آمد و هیچ لزومی ندارد که در واقع علت پدید آمدن پاورپوینت تجربه دینی واقعاً همان چیزی باشد که تجربه‌گر می‌پندارد. شاید اصلاً چنان واقعیت فوق طبیعی‌ای که تجربه گر توصیف کرده بود، وجود نداشته باشد و عوامل دیگری سبب حصول چنان تجربه‌ای شده باشند.

[۱۶] پترسون، مایکل (و دیگران)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، ص۴۳-۴۱.

[۱۷] قائمی نیا، علیرضا، تجربه و گوهر دین، ص۳۸-۳۶.

[۱۸] صادقی،‌ هادی، کلام جدید، ص۱۳۸-۱۳۴.

نقد و بررسی

با روشن شدن نظریات ‌ ‌اندیشمندان غربی درباره حقیقت و چیستی پاورپوینت تجربه دینی، باید بگوییم هر یک از این نظریات دارای اشکالاتی است که نقد و بررسی آنها مجال دیگری می‌طلبد. از این روی، در اینجا تنها به ذکر نظریه برگزیده خود از پاورپوینت تجربه دینی بسنده می‌کنیم. پاورپوینت تجربه دینی نوعی مواجهه با خداوند یا امور ماوراء طبیعی یا مقدس است. و مواجهه به معنای شناخت مستقیم، حضوری و بی واسطه است. احساس عجز و محدودیت و وابستگی به یک قدرت و کمال برتر، و احساس وجود آن قدرت و میل به او نمونه‌هایی از پاورپوینت تجربه دینی است. پاورپوینت تجربه دینی، تجربه‌ای است که نه تنها در اعتقاد صاحب تجربه بلکه در واقع هم بر اساس امور طبیعی غیر قابل تبیین است و برای تبیین آن، نیازمند موجودی ماوراء طبیعی هستیم. البته کسانی که منکر ماوراء طبیعت هستند، فوق مادی بودن پاورپوینت تجربه دینی را نیز می‌پذیرند، و به صورت‌های گوناگون در پی استناد آن به علتی طبیعی هستند؛ ولی تاکنون هیچ تبیین قانع کننده‌ای برای حصول چنان تجربه‌های کوبنده، روشن، پرشور و تحول‌سازی که در طول تاریخ برای عارفان پدید آمده، ارائه نشده است.
اما مؤمنین، که به ماوراء طبیعت اعتقاد و ایمان دارند، در اینجا نیز پاورپوینت تجربه دینی را فوق مادی می‌دانند. البته واضح است که فوق مادی بودن به معنای این نیست که هر پاورپوینت تجربه دینی لزوماً تجربه الهی است. این نظریه تنها مادی بودن پاورپوینت تجربه دینی را نفی می‌کند و تبیین طبیعی برای آن را غیر ممکن می‌داند؛ اما ممکن است تجربه‌ای شیطانی باشد. از سوی دیگر، این امکان هم وجود دارد که تجربه‌ای که به زعم تجربه‌کننده دینی است، واقعاً فوق مادی نباشد و در نتیجه، پاورپوینت تجربه دینی واقعی محسوب نشود. پس همان طور که ممکن است شخصی در تجارب حسی به جای آب، سراب دیده باشد، در تجارب به ظاهر دینی هم امکان خطا و اشتباه می‌رود. اما این هم خطا است که تمام تجارب ادعا شده را مادی و نوعی خیال‌پردازی و یا فرافکنی و یا چیزهایی از این قبیل بدانیم.

[۱۹] صادقی،‌ هادی، کلام جدید، ص۱۳۸.

انواع تجارب دینی

تقریباً تمام کسانی که درباره پاورپوینت تجربه دینی به بحث و بررسی پرداختند، بر تنوع آن، تاکید و پافشاری دارند. سویین برن آن را به پنج نوع، مکینتایر به دو نوع، والیس ماتسون به سه نوع و رودلف اتو به دو نوع تقسیم کرده است.

[۲۰] قمی، محسن، برهان پاورپوینت تجربه دینی، مجله نقد و نظر، ش ۲۶ و ۲۵، ص۳۶۷.

ویلیام جیمز نیز با اشاره به تنوع بسیار تجربه‌های دینی، عمیق‌ترین آن را تجربه‌های عرفانی می‌داند که نوعی شعور بی‌واسطه از حضور خداوند است که بیان‌ناپذیر و دارای محتوایی ادراکی است.

[۲۱] قمی، محسن، برهان پاورپوینت تجربه دینی، مجله نقد و نظر، ش ۲۶ و ۲۵، ص۳۷۰.

او به منظور گریز از کلی‌گویی و ابهام، که منشا بسیاری از مغالطات لفظی و همچنین متهم‌شدن عرفان به احساسی بودن محض شده است، تاکید می‌کند که حالتهایی را می‌توان حالت‌های عرفانی شعور نامید که دارای چهار ویژگی ذیل باشد:

[۲۲] شیروانی، علی، مبانی نظری پاورپوینت تجربه دینی، ص۱۱۶.

بیان ناپذیری

این ویژگی که دارای جنبه سلبی است به آن معنا است که چون عارف به حال عادی خود باز می‌گردد، بیدرنگ می‌گوید که هیچ گزاره مناسبی در اختیار ندارد تا بتواند حالت خود را بیان کند. این حالت با هیچ توصیفی سر سازش ندارد. پس باید برای فهم آن تجربه‌اش کرد. درباره علت بیان‌ناپذیری این تجارب گفته‌اند: ادراکات و تجربه‌های عرفانی از سنخ عواطف‌اند و زبان در بیان عواطف کند است و هر چه عاطفه عمیق‌تر باشد، بیانش دشوارتر است.

[۲۳] استیس، و.ت.، عرفان و فلسفه، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، ص۲۹۳-۲۹۴.

و برخی گفته‌اند: صاحبان تجارب عرفانی، احوالشان را فراتر از فهم و ورای طور عقل می‌دانند و بر آنند که در فکر نمی‌گنجد و در قالب مفاهیم در نمی‌آید؛ زیرا هر کلمه‌ای در زبان به ازای یک مفهوم است و به ناچار آنجا که مفهومی حاصل نیاید، کلمه‌ای نیز در برابر آن و برای بیان آن یافت نخواهد شد.

[۲۴] استیس، و.ت.، عرفان و فلسفه، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، ص۲۹۷-۲۹۸.

معرفت بخشی

حالتهای عرفانی گرچه شباهتهای فراوانی به احساسات دارند، اما نوعی از معرفت و شناسایی را نیز همراه خود دارند و نوعی از بصیرت درونی نسبت به حقیقت اشیاء را برای ما به ارمغان می‌آورند که با شاقول عقل سازگار نیست و ضابطه کلی آن است که این حالتها دارای نوعی اعتبار و حجت هستند که در اثر سپری شدن زمان از بین نمی‌روند. دو ویژگی فوق، شرط لاینفک حالتهای عرفانی هستند و اگر حالتی فاقد آنها باشد، نمی‌توان آن را تجربه عرفانی نامید؛ ولی ویژگی سوم و چهارم از عمومیت کمتری برخوردارند.

موقتی بودن

جز در موارد استثنایی، حالتهای عرفانی برای مدت طولانی دوام ندارند. بیش تر این حالتها نیم ساعت و حداکثر یک یا دو ساعت بیش تر دوام نداشته، سپس در پرتو زندگی عادی روزانه محو می‌گردند.

انفعالی بودن

هر چند می‌توان با برخی ریاضتها و تمرینات بدنی و فکری، زمینه حالتهای عرفانی را در خود فراهم آورد، اما همین که عارف با حالتی عرفانی مواجه شود، در همان دم احساس می‌کند که اراده از او سلب شده و گویی در اختیار قدرت و اراده موجود برتری قرار گرفته است. لذا سالک به هنگام رسیدن به خلسه‌ها و یافته‌های عرفانی، حالت انفعالی دارد و در این وقت خود را فاقد هر گونه نقش آفرینی می‌بیند.

حقیقت و چیستی وحی

واژه وحی در لغت دارای معانی مختلفی همچون اشاره، الهام و در دل افکندن، نوشتن، رسالت و پیام، تفهیم و القای پنهانی مطلبی به دیگری، نوشتار و… است. در قرآن، کلمه وحی و مشتقات آن بیش از هفتاد مرتبه ذکر شده است که غالباً درباره ارتباط ویژه خداوند با پیامبران و القای پیام شریعت بوده است. همین معنا (وحی تشریعی) مورد نظر ما است و سایر استعمالات وحی مورد نظر نیست.
بنابر این، با توجه به گستردگی معنای وحی در قرآن، معنای خاصی از آن مورد بحث ما در این نوشتار است که عبارت است از تفهیم یک سلسله حقایق و معارف از طرف خداوند به انسان‌های برگزیده از راه دیگری جز راههای عمومی معرفت بشری (حس، عقل و معرفت شهودی) برای ابلاغ به مردم و راهنمایی ایشان.

[۲۵] سعیدی روشن، محمد باقر، تحلیل وحی از دیدگاه اسلام و مسیحیت، ص۱۶-۱۷

یکسان انگاری وحی و پاورپوینت تجربه دینی

برخی نویسندگان معاصر معتقدند که باید الگوهای سنتی را در تفسیر و تبیین وحی کنار گذاریم و به پدیده‌هایی همچون وحی از چشم‌انداز تجربه نظر‌اندازیم. در طول تاریخ ادیان وحیانی، پیروان این ادیان وقتی خواستند بفهمند وحی چیست، آن را با پارادایم‌های معرفتی که در دست داشتند، مورد تفسیر قرار دادند. در میان یهودیان، مسیحیان و مسلمانان مدل معرفتی مدل ارسطو بوده است و لذا با آن مدل به مساله نزدیک می‌شده‌اند. امروزه اگر مدل معرفتی دیگری پذیرفته شود، مثل مدل پاورپوینت تجربه دینی، در این صورت با این پارادایم باید به وحی نزدیک شد و تمام مسائل را از این زاویه دید.

[۲۶] مجتهد شبستری، محمد، نقدی بر قرائت رسمی از دین، ص۴۰۵.

براساس این دیدگاه آنچه با پاورپوینت تجربه دینی دریافت می‌شود، نه الفاظ، بلکه معانی و حقایقی است که نیازمند تعبیر است و وقتی تجربه در تعبیر می‌آید، چهار محدودیت انسان، یعنی محدودیت تاریخی، محدودیت زبانی، محدودیت اجتماعی و محدودیت جسمانی در تجربه او اثر می‌گذارد.

[۲۷] مجتهد شبستری، محمد، نقدی بر قرائت رسمی از دین، ص۳۸۳.

پاورپوینت تجربه دینی پیامبران نیز تافته جدا بافته‌ای نیست و همچون دیگر تجربه‌ها در زندان محدودیتهای انسانی گرفتار است و راه گریزی از خطا ندارد. اعتنای خداوند این نبوده است که یک کتاب به معصوم املا کند، یا تعالیم تخطی ناپذیر و و خطاناپذیری القا کند… وحی الهی و واکنش انسانی همواره در هم تنیده است. یک مواجهه که به مشیت و مبادرت الهی بوده توسط بشر جایز الخطا، تجربه، تعبیر و توصیف شده است.

[۲۸] مجتهد شبستری، محمد، هرمنوتیک کتاب و سنت، ص۲۰.

نقد و بررسی

در نقد و بررسی این ادعا باید گفت:
۱ ـ تفسیر وحی به پاورپوینت تجربه دینی پیامبر، و نیازمندی تجربه به تعبیر و گرفتار بودن تعبیر در دام محدودیت‌های بشری، چنان که ‌ ‌اندیشمندان غربی و هواداران شرقی آنان نیز تصریح کرده‌اند، عصمت پیامبران را در ابلاغ وحی زیر سؤال می‌برد؛ (خطاپذیری پاورپوینت تجربه دینی مورد تاکید بسیاری از نویسندگان غربی قرار گرفته است و برخی از آنان به صراحت، وحی را نیز خارج از این چارچوب ندانسته‌اند.

[۲۹] گیسلر، نورمن، فلسفه دین، ترجمه حمیدرضا آیت اللهی، ج۱، ص۹۲.

) در حالی که این بعد از عصمت هیچ گونه تردیدی را بر نمی‌تابد و انکار آن به برچیده شدن بساط نبوت می‌انجامد. اگر تنها راه سعادت آدمی خود دستخوش تغییر و خطا گردد و بازتابی از محیط زندگی اجتماعی و فرهنگی باشد، ارمغان بعثت پیامبران برای بشر چه خواهد بود.
۲ ـ وحی الهی پدیده‌ای غیر متعارف و به تعبیر کارل بارت سخنی به کلی دیگر

[۳۰] فعالی، محمد تقی، پاورپوینت تجربه دینی و مکاشفه عرفانی، ص۱۰۷.

است. از این رو، بهترین راه آشنایی با آن بهره‌گیری از سخنان کسانی است که خود به این منبع معرفتی دست یافته‌اند. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نه تنها معانی آموزه‌های قرآنی، بلکه الفاظ آن را نیز از جانب خدا می‌دانست و خود را پیام‌رسان و واسطه‌ای بیش نمی‌شمرد. اعجاز لفظی قرآن، که الهی بودن این کتاب را تردیدناپذیر می‌سازد، براساس همین دیدگاه معنا می‌یابد. در نتیجه، چنین نیست که پیامبر از پیش خود معانی وحیانی را به قالب الفاظ درآورد و در این میان، محدودیت‌های انسانی‌اش حقیقت الهی را پوشیده دارد: «انا انزلناه قرآناً عربیاً لعلّکم تعقلون؛

[۳۱] یوسف/سوره۱۲، آیه۲.

ما آنرا قرآن عربی نازل کردیم تا شما درک کنید (و بیندیشید)».

یکسان انگاری وحی و تجارب عارفان

برخی روشنفکران دیگر نیز برآنند که پیامبر کسی است که دارای تجربه‌های ویژه باشد و این تجربه‌ها از همان سنخ تجربه‌هایی است که عارفان دارند: مقوم شخصیت و نبوت انبیاء و تنها سرمایه آنها، همان وحی یا به اصطلاح امروز پاورپوینت تجربه دینی است. در این تجربه پیامبر چنین می‌بیند که گویی کسی نزد او می‌آید و در گوش و دل او پیام‌ها و فرمان‌هایی را می‌خواند و…

[۳۲] سروش، عبدالکریم، بسط تجربه نبوی، ص۳.

براساس این نظریه، پیامبر اسلام تجربه ناب و تفسیر نشده خود را بر جای گذاشت؛ در حالی که پیامبران دیگر همواره تفسیری از تجربه خود بر جای می‌گذاشتند. به همین دلیل است که دیگر نیازی به پیامبر جدید نیست. همه می‌توانند با مراجعه به این تجربه تفسیر نشده، معانی و حاجات خود را به دست آورند و آن را تفسیر نمایند. چنان که پیامبر مخاطب کلمات قرآن بوده است، ما نیز هستیم. گویی آن تجربه در هر عصر و نسلی تکرار می‌شود. به همین دلیل، ما همیشه با یک وحی تازه و مطرّا رو به روییم که کهنگی ندارد.

[۳۳] سروش، عبدالکریم، فربه تر از ایدئولوژی، ص۷۷.

نقد و بررسی

در نقد و بررسی این نظریه باید گفت که یکسان‌انگاری وحی با تجربه‌های عارفان خالی از اشکال نیست. عرفا خود بر تفاوت مکاشفات و مشاهداتشان با وحی تاکید دارند. ابن عربی در کتاب فتوحات مکیه تصریح می‌کند که پس از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وحی به طور کلی قطع گردید و اولیا و اهل معرفت جز الهام بهره‌ای ندارند: «و اعلم ان لنا من الله الالهام لا الوحی، فان سبیل الوحی قد انقطع بموت رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)؛

[۳۴] ابن عربی، محی‌الدین، الفتوحات المکیه، ج۳، ص۲۳۸.

بدان برای ما از جانب خدا تنها الهام است و نه وحی؛ زیرا وحی با مرگ رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قطع شد». قیصری در شرح فصوص الحکم

[۳۵] قیصری، داود، شرح فصوص الحکم، ص۱۱۱.

و سید حیدر آملی در جامع الاسرار و منبع الانوار،

[۳۶] آملی، سید حیدر، جامع الاسرار و منبع الانوار، ص۴۵۴.

نیز وحی را از اختصاصات پیامبر دانسته‌اند. استفاده از تعبیر «گویی» این مطلب را می‌فهماند که تجربه پیامبر می‌تواند همانند نقشی بر آب و رنگی بر هوا باشد و جز اوهام و خیالات شخصی و درونی هیچ بهره‌ای از واقعیت نداشته باشد.

[۳۷] صادقی،‌ هادی، کلام جدید، ص۲۲۶.

مشکل بعدی آن است که به اعتقاد فیلسوفان کانتی مشرب، پاورپوینت تجربه دینی ناب و بدون تفسیر وجود ندارد. این در حالی است که خود این روشنفکر در این مسئله کانتی مشرب است.

[۳۸] صادقی،‌ هادی، کلام جدید، ص۲۲۷.

پس نمی‌تواند بگوید که پیامبر تجربه ناب و تفسیر نشده خود را بر جای گذاشت. علاوه بر اینکه این نظریه حجیت سخنان پیامبر را در تفسیر از وحی از میان می‌برد؛ همچنان که حجیت سخنان امامان معصوم (علیهم‌السّلام) را از میان می‌برد؛ در حالی که به اجماع مسلمانان، سخنان پیامبر و سیره ایشان در تفسیر وحی حجت تعبدی است.

[۳۹] صادقی، ‌هادی، کلام جدید، ص۲۲۷.

تفاوتهای پاورپوینت تجربه دینی و وحی

آنچه در اینجا حائز اهمیت است، اینکه تفاوتهای بین وحی و پاورپوینت تجربه دینی بیش از آن است که بتوان آنها را یکسان پنداشت. خلاصه آنکه تفاوت‌های دیگری نیز بین وحی و پاورپوینت تجربه دینی وجود دارد که ما در این نوشتار تنها به برخی از آنها پرداختیم و تفصیل آن نیاز به کتاب مستقلی دارد.

فرهنگ زمانه و وحی

تاثیر فرهنگ زمانه در پاورپوینت تجربه دینی و جهت نیافتگی وحی از آن: طبق برخی دیدگاهها، پاورپوینت تجربه دینی از فرهنگ زمانه تغذیه می‌کند و در قید و بند فرهنگی است که تجربه در آن رخ می‌دهد. به بیان دیگر، هیچ تجربه‌ای وجود ندارد که بدون واسطه مفاهیم و اعتقادات واصل شود و ساختار پیش از تجربه در شکل دادن به تجربه موثر نباشد، بلکه به نظر پراودفوت آن ساختار جزئی از تجربه است. از این رو، تجربه‌های عرفانی عارف هندو، هندگونه است و تجربه‌های عارف یهودی، یهودی‌وار است و تجربه‌های عارف مسلمان، اسلامی است. یعنی اگر عارف پیش از حصول تجربه، افکار و ‌اندیشه‌های یک مسیحی را داشته باشد، تجربه‌های او در چارچوب ‌اندیشه‌های مسیحی شکل می‌گیرد.

[۴۰] صادقی، ‌هادی، کلام جدید، ص۲۴۶.

در حالی که مجموعه تعالیم و فرمان‌هایی که انبیا به عنوان وحی در اختیار بشر قرار داده‌اند، معمولاً با فرهنگ زمان انبیا در تقابل است. انبیا معمولاً با سنت‌های رایج و ‌اندیشه‌های حاکم بر جامعه خود، که معمولاً خرافی و پوچ و منحط بودند، به مبارزه برمی‌خاستند و سنتها و ‌اندیشه‌های تازه‌ای بر جای آنها می‌نشاندند. این تحول از بخشی از معارفی ناشی می‌شده که به نام وحی از سوی خداوند دریافت می‌داشتند.

[۴۱] صادقی، ‌هادی، کلام جدید، ص۲۴۵.

علاوه بر آنکه وحی الهی از هر گونه تصرف مصون و محفوظ است و خواهش‌های نفسانی و عوامل بیرونی از جمله افکار و عقاید هیچ گونه تاثیری در وحی ندارند، پیام الهی از هنگام صدور تا ابلاغ نهایی به مردم توسط ملائکه الهی نگهبانی می‌شود.

[۴۲] جن/سوره۷۲، آیه۲۶- ۲۸.

شریعت آفرینی وحی

دست کم برخی از وحی‌های نازل شده بر پیامبران الهی، شریعت آفرین است؛ یعنی دستورالعمل‌هایی از جانب خداوند برای زندگی فردی و اجتماعی پیروان دارد؛ در حالی که در تجربه‌های دینی و عرفانی چنین چیزی مشاهده نمی‌شود. بر همین اساس ابن عربی تصریح می‌کند که فرشته برای نبی شریعت مستقل می‌آورد بر خلاف عارف که اگر هم امری در محدوده شریعت بر او نازل شود، از باب آگاه ساختن وی از احکام شریعتی است که بر پیامبر نازل شده و او از آن بی اطلاع است یا به دلیل خطای در اجتهاد، خلاف آن را باور داشته است. از این رو امکان ندارد که به عارف تابع یک پیامبر، حکمی الهام شود که بر خلاف شریعت واقعی آن پیامبر باشد هر چند ممکن است حکم الهام شده با فتاوای مجتهدان مخالف باشد که همین امر از خطای آنان در استنباط حکم مذکور حکایت می‌کند.

[۴۳] ابن عربی، محی‌الدین، الفتوحات المکیه، ج۳، ص۳۱۶.

تاثیرپذیری از القائات شیطانی

در تجربه‌های عرفانی، مشاهدات و مکاشفات عرفا در معرض نوعی انحراف و سقوط و القائات خطا و شیطانی است. از این رو، عرفا برای صحت و سقم مکاشفتاتشان رعایت موازین را لازم و ضروری می‌دانند. ابن عربی در این باره می‌گوید: همه القائات بر اولیا، ربانی نبوده، بلکه گاهی شیطان برای سالک تمثل یافته، باطلی را بر قلب او القا می‌کند. سالک باید کاملاً هوشیار باشد و آن چه را بر قلب او القا می‌شود، با میزان کتاب و سنت بسنجد و چنانچه میان آنها سازگاری یافت، بداند که آن القاء شیطانی نیست.

[۴۴] ابن عربی، محی‌الدین، الفتوحات المکیه، ج۳، ص۳۹.

اما وحی همواره از تلبیس ابلیس مصون است و پیامبران در همه مراحل فهم، درک و دریافت آن در عصمت الهی قرار دارند. وحی چنان حالتی سرشار از اطمینان به صدق خود در پیامبر ایجاد می‌کند که جای هیچ شک و شبهه‌ای نمی‌گذارد.

خطاپذیری در تعبیر

در پاورپوینت تجربه دینی ممکن است ارباب تجربه در تعبیر مشاهدات خود دچار اشتباه گردند هر چند در شهود خود امر حقی را مشاهده کرده باشند. بر همین اساس، ابن عربی می‌گوید: گاهی سالک در تعبیر خود دچار خطا می‌گردد هر چند شهودش درست و مطابق با واقع است؛ مانند کسی که در مشاهدات ظاهری، شخصی را در تاریکی شب می‌بیند که از دیوار خانه‌ای بالا رفت. آن گاه می‌گوید: دزد وارد خانه شد! در حالی که او همان صاحب خانه بوده که کلید را گم کرده و به ناچار از دیوار بالا رفته است. او در این که دیده کسی از دیوار خانه همسایه بالا رفته خطا نکرده و آنچه دیده در خارج واقع شده است؛ اما در گزارش خود دچار خطا گردیده است.

[۴۵] ابن عربی، محی‌الدین، الفتوحات المکیه، ج۳، ص۷.

پس ممکن است عارف در تعبیر و تفسیر کشف خود دچار خطا گردد.
اما وحی قرآنی همان‌گونه که گذشت، لفظ و معنا هر دو از طرف خداوند بر پیامبر نازل شده است. نه اینکه معانی تنها نازل شده باشد و الفاظ ساخته پیامبر باشد. آیات فراوانی از قرآن بر این حقیقت دلالت دارند از جمله: «انا سنلقی علیک قولاً ثقیلاً؛

[۴۶] مزمل/سوره۷۳، آیه۵.

در حقیقت ما به زودی بر تو گفتاری گرانبها القا می‌کنیم». این آیه، از قرآن با عنوان قول ثقیل یاد کرده است و این خود دلالتی واضح دارد بر اینکه لفظ بر پیامبر نازل شده است. «لاتحرک به لسانک لتعجل به ان علینا جمعه و قرآنه فاذا قراناه فاتّبع قرآنه؛

[۴۷] قیامت/سوره۷۵، آیه۱۸-۱۶.

زبانت را (در هنگام وحی) زود به حرکت درنیاور تا در خواندن (قرآن) شتابزدگی به خرج دهی. در حقیقت گرد آوردن و خواندن آن بر (عهده) ما است. پس چون آن را بر خواندیم (همان گونه) خواندن آن را دنبال کن». «تلک آیات الله نتلوها علیک بالحق؛

[۴۸] بقره/سوره۲، آیه۲۵۲.

این (ها) آیات خدا است که ما آن را به حق بر تو می‌خوانیم».
در این آیات خداوند، قرائت و تلاوت قرآن را در هنگام وحی به خود نسبت داده است که نشانگر آن است که لفظ قرآن از جانب خداوند نازل شده است. علاوه بر آن، مسئله اعجاز در فصاحت و بلاغت می‌رساند که لفظ و معنا