توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت تبلیغات دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت تبلیغات،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت تبلیغات :

تبلیغ

تبلیغ، رساندن مجموعه اطلاعاتی به مخاطب به منظور اقناع و برانگیختن احساسات او به سود یا بر ضد یک موضوع است. در این مقاله، تبلیغ به معنای پاورپوینت تبلیغات دینی و تقریباً معادل دعوت است که معمولاً با اصطلاحاتی چون وعظ و خطابه هم مضمون است.

[۱] د. اسلام (“Dawa” (by M. Canard )، ذیل واژه دعوه.

از این عنوان در باب‌هایی نظیر اجتهاد و تقلید، طهارت، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر و تجارت سخن گفته شده است.

فهرست مندرجات

۱ – توضیح واژه تبلیغ
۲ – معادل فارسی تبلیغ
۳ – کاربرد اصطلاح تبلیغ
۴ – واژه تبلیغ در قرآن
۵ – ضرورت تبلیغ
۶ – آموزه قرآن در باب تبلیغ
۶.۱ – تبلیغ، آموزه قطعی اسلام
۶.۲ – ویژگی مبلغان
۶.۳ – شیوه‌های تبلیغ
۶.۴ – نمود جوهره تبلیغی دین اسلام
۷ – آثار بررسی کننده تبلیغ در قرآن
۸ – آموزه روایات در باب تبلیغ
۸.۱ – جایگاه تبیلغ در روایات
۸.۲ – شیوه‌های تبلیغی معصومین علیه‌السلام
۹ – تبلیغ در سیره معصومین و بزرگان
۹.۱ – تبلیغ به واسطه نامه و ارسال مبلغ
۹.۲ – تبلیغ چهره به چهره
۹.۳ – تبلیغ بزرگان در قبایل خود
۹.۴ – تبلیغ توسط بزرگان و عموم
۱۰ – کارکرد ابزار‌های تبلیغی جدید
۱۱ – تأکید بر وظیفه تبلیغ
۱۱.۱ – تبیلغ انبیا
۱۱.۲ – تبیلغ فقها
۱۲ – آثار بررسی کننده تبلیغ در روایات
۱۳ – اجزای فرایند تبلیغ
۱۴ – اقسام تبلیغ دینی
۱۵ – مکان‌های تبیلغ
۱۶ – ویژگی خاصّ مبلغ شیعی
۱۷ – آثار معرفی کننده تحریفات عاشورا
۱۸ – بروز تحولات در شئون تبیلغ
۱۹ – علم متولی تبلیغ دینی
۲۰ – متولی تبلیغ دینی در قرن چهاردهم
۲۱ – متولی تبلیغ دینی در قرن بیستم
۲۲ – تبلیغ دینی در صدا و سیما
۲۳ – ایجاد زمینه تربیت مبلغ
۲۴ – نظام تبلیغ دینی در عربستان
۲۵ – تحولات نظام تبلیغ دینی در ایران
۲۵.۱ – اعزام طلاب به خارج
۲۵.۲ – تأسیس دار التبلیغ اسلامی در قم
۲۵.۳ – انتشار ماهنامه و نشریه
۲۵.۴ – وظیفه تبلیغی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
۲۵.۵ – تأسیس سازمان پاورپوینت تبلیغات اسلامی
۲۵.۶ – انتشار مجله مبلغان
۲۶ – وجوب تبلیغ بر عالم
۲۷ – فتوا مصداقی از تبلیغ
۲۸ – وجوب دعوت کفار به دین اسلام
۲۹ – اجرت بر تبلیغ
۳۰ – فهرست منابع
۳۱ – پانویس
۳۲ – منابع

توضیح واژه تبلیغ

واژه تبلیغ هر چند در لغت، مفهوم گسترده‏ای دارد ولی مراد از آن در این‌جا رسانیدن شرع و دین خدا به مردم است که در آیات متعدّد از وظایف اصلی پیامبران شمرده شده است.

[۲] مائده/سوره۵، آیه۹۲.

[۳] رعد/سوره۱۳، آیه۴۰.

[۴] نحل/سوره۱۶، آیه۳۵.

معادل فارسی تبلیغ

برخی، واژه فارسی «آوازه‌گری» را ـکه ظاهراً نخستین بار، ملک الشعرای بهار، آن را در برابر propaganda به کار بردـ معادل واژه عربی تبلیغ دانسته‌اند، ولی این کاربرد با اقبال، روبرو نشده است.

[۵] فرهنگ علوم رفتاری، ذیل “Propaganda”.

[۶] زمینه جامعه شناسی، ص«ز»، ۱۸۴.

[۷] تبلیغ اسلامی و دانش ارتباطات اجتماعی، ص۱۵ـ۱۷.

نوعی مسامحه در معادل گذاری برای واژگان غیر فارسی سبب شده تا واژه تبلیغ یا پاورپوینت تبلیغات در فارسی، معادل چهار اصطلاح متفاوت عربی اِعلام، دِعایه، دَعوت، اعلان و سه اصطلاح متمایز انگلیسی propaganda و mission و advertising به کار رود.

[۸] تبلیغ اسلامی و دانش ارتباطات اجتماعی، ص۱۷ـ ۴۵.

کاربرد اصطلاح تبلیغ

مفهوم اصطلاحی تبلیغ، نخست در حیطه امور دینی به کار می‌رفت و بعدها به حوزه‌های دیگر، تعمیم یافت؛ گر چه در حوزه‌هایی غیر از حوزه دین، غالباً از صورت جمع آن (پاورپوینت تبلیغات) استفاده می‌شود. ارائه تعریفی مورد وفاق از تبلیغ کار دشواری است و آنچه در معرِف این مقاله ذکر شده، برآیند مشترکات انبوهی از تعاریف موجود است.

[۹] تبلیغ اسلامی و دانش ارتباطات اجتماعی، ص۶۲ـ۶۹.

[۱۰] تبلیغ از دیدگاه روحانیان، ص۴۶ـ۵۳.

واژه تبلیغ در قرآن

واژه تبلیغ در قرآن به کار نرفته، ولی فعل آن به این صورت‌ها آمده است:

۱) «بلّغتَ»

[۱۱] مائده/سوره۵، آیه۶۷.

۲) «اُبَلِّغُکم»

[۱۲] اعراف/سوره۷، آیه۶۲.

[۱۳] اعراف/سوره۷، آیه۶۸.

[۱۴] احقاف/سوره۴۶، آیه۲۳.

۳) «یُبَلِّغونَ»

[۱۵] احزاب/سوره۳۳، آیه۳۹.

۴) «بَلِّغ»

[۱۶] مائده/سوره۵، آیه۶۷.

۵) «یُبَلِّغْنَ»

[۱۷] اسراء/سوره۱۷، آیه۲۳.

صورت ثلاثی مجرد ریشه بلغ نیز، ۵۱ بار به صیغه‌های فعلی یا اسمی و صورت باب افعال آن، ۵ بار به صورت فعلی ذکر شده است؛ در این میان، واژه بَلاغ، غالباً به معنای تبلیغ و ابلاغ و در مقام تأکید بر وظیفه پیامبران، ۱۵ بار تکرار شده است.

[۱۸] المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، ذیل «بلغ».

این واژه‌ها در قرآن فقط در معنای لغوی به کار رفته‌اند و مفهوم اصطلاحی متعارف و امروزی آن را ندارند، از این‌رو پاره‌ای برداشت‌ها که ناشی از خلط مفهوم لغوی و اصطلاحی تبلیغ است، درست به نظر نمی‌رسد.

[۱۹] دایره المعارف جهان اسلام آکسفورد (The Oxford encyclopedia of modern Islamic world)، ذیل واژه.

ضرورت تبلیغ

خدای حکیم، خلق را عبث و بیهوده نیافریده؛ بلکه برای غایتی بزرگ و ارزشمند یعنی معرفت و بندگی خویش، خلق کرده است.

[۲۰] ذاریات/سوره۵۱، آیه۵۶.

تحقّق این هدف عظیم در گرو رهایی بندگان از ظلمت نادانی و روشن شدن دل و جان آنان به نور علم و هدایت الهی است؛ چنان‏که در آیات

[۲۱] علق/سوره۹۶، آیه۵.

[۲۲] الرحمن/سوره۵۵، آیه۲.

و روایات متعدّد بر این مطلب تصریح شده است.

آموزه قرآن در باب تبلیغ

برای بررسی آموزه قرآن درباره تبلیغ، باید مجموعه واژه‌های مرتبط با این موضوع، استخراج و مضامین آن‌ها بررسی شود، واژه‌هایی چون دعوت، هدایت، اِنذار، تبشیر، وعظ، امر به معروف، نهی از منکر، رسالت، تعلیم، ارشاد، قول، بیان، ذکر، تَواصی، تلاوت و قرائت.

تبلیغ، آموزه قطعی اسلام

به تصریح قرآن و سنّت و اجماع و سیره مسلمانان، اسلام، دینی جهانی و خاتم ادیان است و به یک قوم و زمان محدود، اختصاص ندارد

[۲۳] انعام/سوره۶، آیه۱۹.

[۲۴] انعام/سوره۶، آیه۹۰.

[۲۵] انبیاء/سوره۲۱، آیه۱۰۷.

[۲۶] فرقان/سوره۲۵، آیه۱.

[۲۷] احزاب/سوره۳۳، آیه۴۰.

، مخاطبان آن تمامی انسان‌ها هستند تا هدایت یابند

[۲۸] شوری/سوره۴۲، آیه۵۲.

[۲۹] بقره/سوره۲، آیه۲.

و با بهره گیری از «کتاب» و «میزان»، قسط و عدل بر پا کنند

[۳۰] حدید/سوره۵۷، آیه۲۵.

؛ بنابراین، تبلیغ از آموزه‌های قطعی دین اسلام است و محتوای این تبلیغ را اموری چون دین و رسالت الهی و خیر و معروف

[۳۱] آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۴.

[۳۲] توبه/سوره۹، آیه۷۱.

[۳۳] حجّ/سوره۲۲، آیه۴۰-۴۱.

تشکیل می‌دهد و توجه به عناصری مانند زمان

[۳۴] طه/سوره۲۰، آیه۵۹.

[۳۵] توبه/سوره۹، آیه۳.

و زبان (رجوع کنید به آیاتی که در آن‌ها بر عربی مبین بودن تأکید شده است.)

[۳۶] زمر/سوره۳۹، آیه۲۸.

[۳۷] زخرف/سوره۴۳، آیه۳.

، از عوامل مؤثر توفیق در این تبلیغ است.

ویژگی مبلغان

بنا بر قرآن کریم، مبلغ باید دارای این ویژگی‌ها باشد:

۱) بصیرت و آگاهی کافی نسبت به هدف و محتوای تبلیغ

[۳۸] یوسف/سوره۱۲، آیه۱۰۸.

۲) ایمان به هدف

[۳۹] آل عمران/سوره۳، آیه۶۱.

۳) خودساختگی

[۴۰] هود/سوره۱۱، آیه۸۸.

۴) اخلاص و عدم چشم‌داشت مادّی

[۴۱] شعراء/سوره۲۶، آیه۱۰۹.

۵) خوشرویی و سعه صدر

[۴۲] آل عمران/سوره۳، آیه۱۵۹.

[۴۳] طه/سوره۲۰، آیه۲۵.

۶) امید به وعده‌های الهی و امید بخشی

[۴۴] توبه/سوره۹، آیه۳۳.

[۴۵] یوسف/سوره۱۲، آیه۸۷.

۷) علم دوستی و کمال جویی

[۴۶] طه/سوره۲۰، آیه۱۱۴.

۸) پشتکار و نستوهی

[۴۷] اعراف/سوره۷، آیه۱۶۴.

۹) شجاعت و هراس نداشتن از کسی.

[۴۸] احزاب/سوره۳۳، آیه۳۹.

[۴۹] مائده/سوره۵، آیه۵۴.

شیوه‌های تبلیغ

در قرآن به شیوه‌ها و مباحث تبلیغ نیز التفات شده است، از جمله:

۱) یادآوری نعمت‌های الهی

[۵۰] بقره/سوره۲، آیه۲۱-۲۲.

[۵۱] بقره/سوره۲، آیه۴۷.

[۵۲] احزاب/سوره۳۳، آیه۹.

[۵۳] فاطر/سوره۳۵، آیه۳.

[۵۴] مائده/سوره۵، آیه۳۰.

۲) بیدار کردن وجدان مخاطبان

[۵۵] تکویر/سوره۸۱، آیه۲۶.

[۵۶] صافّات/سوره۳۷، آیه۵۴.

[۵۷] نساء/سوره۴، آیه۲۱.

۳) توجه دادن به تجربه‌های تاریخی و سرنوشت پیشینیان

[۵۸] مریم/سوره۱۹، آیه۱۶.

[۵۹] مریم/سوره۱۹، آیه۴۱.

[۶۰] آل عمران/سوره۳، آیه۱۳۷.

[۶۱] روم/سوره۳۰، آیه۹.

۴) تشویق (تبشیر) در کنار هشدار (انذار)

[۶۲] مریم/سوره۱۹، آیه۷۶.

[۶۳] آل عمران/سوره۳، آیه۳۱.

[۶۴] احزاب/سوره۳۳، آیه۴۳.

[۶۵] نساء/سوره۴، آیه۱۱۹.

[۶۶] مطفّفین/سوره۸۳، آیه۱.

[۶۷] مطفّفین/سوره۸۳، آیه۱۰.

[۶۸] همزّه/سوره۱۰۴، آیه۱.

۵) بیدارسازی عقل و فطرت و واداشتن به تفکر

[۶۹] واقعه/سوره۵۶، آیه۶۳-۶۴.

[۷۰] واقعه/سوره۵۶، آیه۶۸-۶۹.

[۷۱] واقعه/سوره۵۶، آیه۷۱-۷۲.

[۷۲] یونس/سوره۱۰، آیه۳۵.

[۷۳] مومنون/سوره۲۳، آیه۱۱۵.

۶) بهره گیری از برهان و استدلال و جدال احسن و پند و اندرز نیکو

[۷۴] نحل/سوره۱۶، آیه۱۲۵.

[۷۵] بقره/سوره۲، آیه۱۱۱.

[۷۶] بقره/سوره۲، آیه۲۵۸.

؛ برای تفصیل بیشتر رجوع کنید به تفاسیر، ذیل آیه۱۲۵ نحل.

[۷۷] نحل/سوره۱۶، آیه۱۲۵.

و

[۷۸] اسلوب الدعوه فی القرآن، ص۴۳ـ ۵۸.

۷) استفاده از تمثیل و تصویرسازی

[۷۹] مائده/سوره۵، آیه۳۱.

[۸۰] بقره/سوره۲، آیه۲۶.

۸) معرفی الگو و الگوسازی

[۸۱] احزاب/سوره۳۳، آیه۲۱.

[۸۲] ممتحنه/سوره۶۰، آیه۴.

[۸۳] تحریم/سوره۶۶، آیه۱۰-۱۱.

۹) القای تدریجی و توجه به ظرفیت مخاطب، در پذیرش و دریافت پیام.

[۸۴] فرقان/سوره۲۵، آیه۳۲.

[۸۵] اسراء/سوره۱۷، آیه۱۰۶.

آیات ناظر به تحریم تدریجی خمر و ابلاغ برخی احکام، در آخرین سال‌های بعثت، مانند حرمت ربا و وجوب رعایت حدود حجاب، به روشنی بر این معنا دلالت دارند.

[۸۶] روم/سوره۳۰، آیه۳۹.

[۸۷] نساء/سوره۴، آیه۱۶۱.

[۸۸] آل عمران/سوره۳، آیه۱۳۰.

[۸۹] بقره/سوره۲، آیه۲۷۹.

[۹۰] تاریخ الدعوه الاسلامیه (من الامس الی الیوم)، ص۲۳ به بعد.

[۹۱] تبلیغ اسلامی و دانش ارتباطات اجتماعی، ص۱۵ـ ۵۱.

نمود جوهره تبلیغی دین اسلام

برخلاف نظر کسانی چون آرنولد

[۹۲] تاریخ گسترش اسلام، ص۳۴.

و ماکس مولر که ادیان را به دو دسته تبلیغی و غیر تبلیغی تقسیم می‌کنند

[۹۳] دایره المعارف جهان اسلام آکسفورد (The Oxford encyclopedia of modern Islamic world

، ذیل واژه.)، همه ادیان، دارای جوهره تبلیغی‌اند

[۹۴] دین تبلیغی و تبلیغ دینی، ص۲۷ـ۳۰.

و دین اسلام به عنوان دین خاتم، اهتمامی بسیار زیاد به تبلیغ دارد.

[۹۵] صحیفه نور، ج۱۵، ص۲۴۹.

[۹۶] صحیفه نور، ج۱۶، ص۱۴۹.

الف) به نظر می‌رسد شروع وحی قرآن با کلمه «اِقْرَأ» و باقی ماندن این دستور و نیز کثرت کاربرد فعل امر «قُلْ»، در آغاز برخی سوره‌ها و آیات قرآن (۳۳۲ بار به صورت مفرد مذکر و ۱۷ بار به صورت‌های دیگر)، که همواره به تلاوت کنندگان قرآن، دستور تکرار مضمون آیه و انتقال آن به دیگران را گوشزد می‌کند، نخستین نمود جوهره تبلیغی دین اسلام است.

۲) آیات فراوانی که به دعوت و تبلیغ و هدایت و امر به معروف و نهی از منکر دستور می‌دهد

[۹۷] المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، ذیل واژه‌های مذکور.

یا به بیان روش تبلیغ انبیای پیشین می‌پردازد، از دیگر نشانه‌های ماهیت تبلیغی دین اسلام است.

آثار بررسی کننده تبلیغ در قرآن

در زمینه تبلیغ در قرآن، بررسی‌هایی صورت گرفته و کتاب‌هایی نوشته شده است، از جمله:

۱) اسلوب الدعوه فی القرآن، نوشته فضل الله

۲) الدعوه الی الله تعالی (دراسه مُسْتَوْحاه من سوره النحل از عبدالرب نواب الدین آل نواب)

۳) مع الانبیاء فی القرآن الکریم (قصص و دروس و عبَر من حیاتهم، نوشته عفیف عبدالفتاح طباره)

۴) رساله فی الدعوه الی الله، از محمد صالح العثیمین

۵) وجوب تبلیغ الدعوه (فضل الدعوه و الدعاه، از عبدالله ناصح علوان)

۶) مع الله ( دراسات فی الدعوه و الدعاه، از محمد غزالی)

۷) الدعوه الاسلامیه (اصولها و وسائلها، نوشته احمد احمد غلوش)

۸) منهج الانبیاء فی الدعوه الی الله فیه الحکمه و العقل، نوشته ربیع بن هادی المدخلی

۹) قرآن و تبلیغ از محسن قرائتی.

آموزه روایات در باب تبلیغ

در روایات نیز به تبلیغ، توجه خاص شده است.

جایگاه تبیلغ در روایات

۱) در سخنی از پیامبر اکرم صلوات‌الله‌علیه، هدایت انسان‌ها از هر آنچه خورشید بر آن بتابد، برتر

[۹۸] سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار، ج۲، ص۷۰۰.

و از ویژگی‌های شیعیان شمرده شده است.

[۹۹] مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۱۷، ص۳۱۷.

۲) طبق حدیثی دیگر، مبلغ دین و شریعت با آن حضرت، محشور خواهد شد.

[۱۰۰] بحارالانوار، ج۲، ص۲.

همچنین در روایتی از امام باقر علیه‌السلام، عالِم به دارنده شمعی تشبیه شده، که با نور علم خود، مردم را از ظلمت جهل بیرون می‌آورد و در سخن منقول از حضرت علی علیه‌السلام، چنین شخصی در روز قیامت با تاجی از نور، محشور خواهد شد.

۳) در احادیث متعددی آمده که پاداش عالمان و مبلغان دین، بسیار عظیم است.

[۱۰۱] اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدّینیّه، ج۱، ص۱۸.

[۱۰۲] منیه المرید فی ادب المفید و المستفید، ص۱۱۴۱۱۹.

[۱۰۳] بحارالانوار، ج۲، ص۲۶.

۴) ابن ابی الحدید

[۱۰۴] شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۲۸۸.

تعبیر «لَقَدْ عُلِّمتُ تبلیغَ الرسالات» را که حضرت علی علیه‌السلام به کار برده، به معنای تبلیغ شرایع، بعد از وفات رسول اکرم صلوات‌الله‌علیه دانسته است.

۵) مجلسی

[۱۰۵] بحارالانوار، ج۳، ص۱۱۱.

نیز عبارت «اَیَّدَنا بِحِلمِه» را در خبر مشهور به توحید مفضّل، از امام صادق علیه‌السلام این گونه معنا کرده که خداوند به امامانِ جانشین پیامبر، قدرت تبلیغ رسالت پیامبر صلوات‌الله‌علیه را داده است.

شیوه‌های تبلیغی معصومین علیه‌السلام

پیامبر اکرم صلوات‌الله‌علیه و ائمه اطهار علیهم‌السلام، ضمن تأکید بر ضرورت تبلیغ و جایگاه آن در اسلام، به شئون دیگر آن نیز پرداخته‌اند.

۱) در روایات، شیوه القای مرحله‌‏ای و تدریجی مطالب و ظرفیت مخاطب، مورد توجّه و گوشزد قرار گرفته است.

[۱۰۶] وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۱۸۶-۱۲۰.

[۱۰۷] بحار الانوار، ج۲، ص۱۹۲-۱۹۳.

در روایتی از رسول خدا صلوات‌الله‌علیه آمده است: «ما پیامبران، مکلّفیم بر اساس ظرفیت عقول (قدرت درک) مخاطبان با آنان سخن بگوییم.

[۱۰۸] بحار الانوار، ج۱، ص۸۵.

۲) در روایتی آمده است که رسول اکرم صلوات‌الله‌علیه، هنگام اعزام حضرت علی علیه‌السلام و معاذ بن جبل به یمن، به منظور ارشاد و تعلیم مردم مسلمان آن منطقه، برخی نکات لازم الرعایه را برشمردند، مانند سهل گیری و تبشیر در برابر ایجاد نفرت و واخوردگی.

[۱۰۹] الدرالمنثورفی التفسیر بالمأثور، ج۱، ص۷۰۳.

[۱۱۰] الدرالمنثورفی التفسیر بالمأثور، ج۴، ص۱۲۵.

۳) به علاوه، صفات و وظایف مذکور در قرآن، مانند بصیرت و آگاهی نسبت به هدف و محتوای تبلیغ

[۱۱۱] نهج البلاغه، حکمت۱۸۴.

، خودساختگی

[۱۱۲] بحارالانوار، ج۲، ص۵۶.

، امید به وعده‌های الهی و امیدبخشی

[۱۱۳] الکافی، ج۱، ص۳۶.

، علم دوستی و کمال جویی

[۱۱۴] نهج الفصاحه، ص۲۳.

و شجاعت و هراس نداشتن

[۱۱۵] تحف العقول عن آل الرسول، ص۲۵.

[۱۱۶] الکافی، ج۱، ص۵۴.

در احادیث نیز مذکور است.

۴) بهره گیری از برهان و استدلال و جدال احسن و پند و اندرز نیکو

[۱۱۷] نهج البلاغه، حکمت۸۰.

۵) مدارا و تحمل سخنان ناروا

[۱۱۸] بحارالانوار، ج۷۲، ص۴۴۰.

[۱۱۹] بحارالانوار، ج۷۴، ص۱۵۱.

۶) پای‌بندی به آداب و رفتار صواب؛ «کُونوا دُعاهً للناسِ بِالخیرِ بِغَیْرِاَلْسِنَتِکُمْ»

[۱۲۰] الکافی، ج۲، ص۱۰۵.

۷) تبیین و ارائه درستِ داده‌های دینی

[۱۲۱] بحارالانوار، ج۲، ص۳۰.

۸) استفاده از تمثیل و روش‌های مختلف تعلیمی مانند: تشبیه حق، به خط راست و باطل، به خط کج و تشبیه ریزش برگ درختان در اثر تکان دادن درخت، به تأثیر نماز در آمرزش گناهان و یاد دادن ضابطه رسیدن وقت نماز، به وسیله یک تکه چوب.

[۱۲۲] المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء، ج۵، ص۵۶.

[۱۲۳] جامع احادیث الشیعه، ج۴، ص۴۸.

[۱۲۴] جامع احادیث الشیعه، ج۴، ص۲۱۸.

۹) اشاره به تجربه‌های تاریخی و سرنوشت پیشینیان

۱۰) تشویق در کنار نکوهش و توبیخ

[۱۲۵] نهج البلاغه، نامه۵۳.

۱۱) معرفی الگو و الگوسازی

[۱۲۶] نهج البلاغه، نامه۳۸.

[۱۲۷] نهج البلاغه، نامه۵۳.

[۱۲۸] نهج البلاغه، خطبه۱۸۲، بند۳.

نمونه‌هایی از شیوه‌های تبلیغی است که امامان علیهم‌السلام به آن‌ها اشاره کرده‌اند.

تبلیغ در سیره معصومین و بزرگان

سیره پیامبر صلوات‌الله‌علیه و امامان علیهم‌السلام و اصحاب بزرگ، همواره بر تبلیغ بوده است.

تبلیغ به واسطه نامه و ارسال مبلغ

ارسال نامه دعوت به اسلام، برای سران کشورهای بزرگ، در آخر سال ششم هجرت

[۱۲۹] مکاتیب الرسول، ص۳۰۳۱.

و اعزام سفیران و مبلغان دینی به نواحی مختلف، پیش و پس از هجرت، برای دعوت به اسلام و تعلیم آن، مانند گسیل شدن مُصعب بن عُمَیْر به یثرب (مدینه) در سال دوازدهم بعثت

[۱۳۰] طبقات الکبیر، ج۳، ص۱۱۸.

[۱۳۱] السیره النبویه، قسم۱، ج۲، ص۲۹۶.

و رفتن حضرت علی علیه‌السلام به یمن، در سال نهم و دهم هجرت.

[۱۳۲] تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)، ج۳، ص۱۵۹.

تبلیغ چهره به چهره

۱) پیامبر صلوات‌الله‌علیه، پیش از هجرت، در مراکزی چون بازار ذی المجاز و در موسم حج در مِنی، حضور می‌یافت و آشکارا و نهان،‌ مردم را به اسلام دعوت می‌نمود

[۱۳۳] السیره النبویه، قسم۱، ص۴۲۳.

[۱۳۴] معجم البلدان، ج۴، ص۱۳۴، ذیل «عقبه».

، همچنان که به همین منظور، به شهرهای اطراف مکه، از جمله طائف می‌رفت.

[۱۳۵] تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)، ج۱، ص۳۴۴.

[۱۳۶] السیره النبویه، قسم۱، ص۴۱۹.

۲) امام باقر و امام صادق علیهماالسلام نیز در ایام حج در عرفات و مِنی، به میان حاجیان می‌رفتند و با استفاده از فرصت، به ویژه هنگامی که مأمورانِ حکومت اموی مراقب نبودند، آرای اهل بیت را تبلیغ می‌کردند

[۱۳۷] الکافی، ج۴، ص۴۶۶.

و گویا تشکیل نخستین جماعت‌های شیعه، حاصل همین دیدارها و تبلیغ‌ها بود.

[۱۳۸] معرفه الحدیث و تاریخ نشره و تدوینه و ثقافته عند الشیعه الامامیه، ص۱۴.

تبلیغ بزرگان در قبایل خود

در سال‌های آغاز اسلام، گاهی برخی اعضای یک قبیله پس از پذیرش اسلام، مردم قبیله خود را به اسلام دعوت می‌کردند مانند ابوذر غفاری و طُفَیْل بن عَمْرو دَوْسی

[۱۳۹] السیره النبویه، قسم۱، ص۳۸۳.

[۱۴۰] اسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج۱، ص۳۵۷.

[۱۴۱] اسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج۳، ص۸۰.

، حتی پیروان ادیان دیگر، مثلاً نمایندگان نجاشی (پادشاه حبشه) که مسیحی بودند، پس از پذیرش اسلام نقشی تبلیغی می‌یافتند.

[۱۴۲] السیره النبویه، قسم۱، ص۳۸۲ـ ۳۸۵.

تبلیغ توسط بزرگان و عموم

در واقع، تبلیغ و ترویج اسلام در طول تاریخ، اختصاص به گروه و طبقه خاصی نداشته و به توصیه قرآن و حدیث، همه مسلمانان اعم از حاکم و برزگر و صنعتگر و تاجر و پزشک و عالم دین، تبلیغ را وظیفه خود می‌دانسته‌اند:

۱) مولای اسماعیل سلطان مراکش، در سال ۱۶۹۸ نامه‌ای به جیمز دوم، پادشاه انگلستان نوشت و او را به اسلام دعوت کرد.

[۱۴۳] تاریخ گسترش اسلام، ص۲۹۹.

[۱۴۴] یادداشت‌ها و پاورقی‌ها، ص۱۰۷، ش۴.

۲) امام خمینی (ره) نیز در دی ماه سال ۱۳۶۶ در پیامی رسمی برای گورباچف، رئیس جمهوری شوروی سابق، ضمن انتقاد صریح از حکومت شوروی به سبب «دین زدایی از جامعه» و «مبارزه طولانی و بیهوده با خدا و مبدأ هستی» و تأکید بر اینکه «از این پس کمونیسم را باید در موزه‌های تاریخ سیاسی جهان جستجو کرد» و بر حذر داشتن او از «پناه بردن به کانون سرمایه داری غرب»، از وی خواست «درباره اسلام به صورت جدّی تحقیق و تفحص» کند.

[۱۴۵] صحیفه نور، ج۲۱، ص۶۶۶۹.

۳) در هندوستان شاغلان حرفه‌های گوناگون بعد از اتمام کار روزانه در اماکن مختلف مانند خیابان‌ها و بازارها، اسلام را تبلیغ می‌کردند

[۱۴۶] تاریخ گسترش اسلام، ص۲۹۹.

۴) حتی اسیران مسلمان، در اسارت نیز به تبلیغ اسلام می‌پرداختند و گفته شده است که در آغاز قرن چهارم یکی از فقهای مسلمان که اسیر شده بود با تبلیغ خود سبب آشنایی اروپاییان با اسلام شد.

[۱۴۷] تاریخ گسترش اسلام، ص۳۰۰ـ۳۰۱.

۵) بازرگانان نیز از عوامل مهم ترویج اسلام به ویژه در سرزمین‌های دور دست، مانند افریقا

[۱۴۸] تاریخ گسترش اسلام، ص۳۰۶.

و شرق آسیا، بودند.

کارکرد ابزار‌های تبلیغی جدید

پس از ظهور اسلام، برخی نهادها و ابزارهای فرهنگی و ارتباطی، مانند شعر و خطابه و حج، در مسیر تبلیغ اسلام قرار گرفتند و از سوی دیگر نهادها و ابزارهایی ایجاد شد که دارای کارکرد تبلیغی بود، مانند مسجد و اذان و نمازِ جماعت و جمعه و عید.

به گفته ابن خلدون

[۱۴۹] العبر تاریخ ابن خلدون، ج۱، مقدمه، ص۳۹ـ۴۰.

وظیفه ارشاد در دوران حیات پیامبر صلوات‌الله‌علیه و دو سه دهه نخستین اسلامی با آنچه در ایام خلافت اموی و عباسی واقع شد، تفاوت داشت و معارف دینی در آغاز به روش تبلیغ، نه به صورت تعلیم حرفه‌ای، به مردم آموخته می‌شد.

تأکید بر وظیفه تبلیغ

گسترش اسلام نیز بیش از هر عاملی با فعالیت‌ها و فداکاری‌های مبلغان دینی پیوند داشت

[۱۵۰] تاریخ گسترش اسلام، ص۲۷.

، به ویژه با توجه به این نکته که طبق فقه اسلامی، شرط مقدّم جهاد، تبلیغ و دعوت است. قرار داشتن منبر در کنار محراب مساجد، نیز به صورت نمادین، وظیفه تبلیغی مقامات دینی را گوشزد می‌کند.

تبیلغ انبیا

بر پایه ضرورت تبلیغ، خدای متعال کسانی را از جنس بشر ـکه در پرتو وحی از مقاصد و مرادهای او آگاه و متصف به صفات و اسمای او هستندـ در میان آنان برانگیخته و رسالت تبلیغ دین و تعلیم و تزکیه مردم را بر دوش ایشان نهاده است. اینان همان رهبران الهی و حجّت‌های خداوند بر مردم‏اند که شامل پیامبران و جانشینان آنان می‏شود.

تبیلغ فقها

پرورش یافتگان مکتب انبیا و امامان معصوم علیهم السّلام یعنی فقها و عالمان دینی نیز در طول تاریخ، رسالت خطیر تبلیغ دین را عهده‏دار بوده‏اند؛ از این‏رو، خداوند در قرآن کریم از مؤمنان می‏خواهد از میان هر قومی، برخی برای تفقّه در دین و آموختن علوم دینی به مراکز علمی کوچ کنند و پس از کسب توانمندی‌های لازم علمی و عملی به سوی قوم خود بازگردند و به انذار آنان ـ که همان تزکیه و تعلیم باشد ـ بپردازند.

[۱۵۱] توبه/سوره۹، آیه۱۲۲.

آثار بررسی کننده تبلیغ در روایات

احادیث پیامبر و امامان و گزارش‌های تاریخی و نیز بروز و ظهور پدیده‌های مادّی و معنوی فرهنگ اسلامی، متضمن رهنمودها و توصیه‌های بسیار در باره ویژگی‌ها و بایستگی‌های تبلیغ و مبلغان و اجزا و روش‌ها و مراحل تبلیغ و آفات آن است.

در آثار نویسندگان بسیاری به این نکات اشاره شده است، از جمله:

۱) عبد العزیز جمعه امین، در الدعوه (قواعد و اصول، فتحی یَکُن در مشکلات الدعوه و الداعیه)

۲) محمد حسین فضل الله، در اسلوب الدعوه فی القرآن

۳) حمید بکر علیان، در من قضایا الفکر فی وسائل الاعلام

۴) محمد تقی رهبر، در پژوهشی در تبلیغ

۵) انور الجُندی، در آفاق جدیده للدعوه الاسلامیه فی الغرب

۶) عبداللطیف حمزه، در الاعلام فی صدر الاسلام

۷) رئوف شَلَبی، در الدعوه الاسلامیه،

۸) محمد امین مصری، در سبیل الدعوه الاسلامیه

۹) عبدالله ناصح علوان، در وجوب تب